Hormony wpływające na metabolizm - niektóre sprzyjają odchudzaniu, inne tyciu

   Stosowanie zbilansowanej diety i ruch nie pomogą, jeżeli problem nadwagi lub otyłości tkwi w zaburzeniach hormonalnych.

   Niepokój powinno wzbudzić przybieranie na wadze mimo stosowania prawidłowej diety oraz umiarkowanej aktywności fizycznej. Warto obserwować swój organizm - przybieranie na wadze jest zwykle tylko jednym z wielu występujących objawów zaburzeń hormonalnych. Gospodarka hormonalna ludzkiego organizmu jest regulowana przez wiele hormonów. Zmiany hormonalne mogą spowodować nie tylko spowolnienie przemiany materii, ale również jej przyspieszenie, co niestety jest zdrowe tylko pozornie.

Hormony nadnercza

   Rdzeń nadnerczy produkuje katecholaminy. Do krwi stale uwalniane są niewielkie dawki adrenaliny. Stany emocjonalne, w tym uczucie złości i zdenerwowania powodują wydzielanie się do krwi zbyt dużych ilości adrenaliny.

   Za spalanie tłuszczu odpowiadają głównie hormony wzrostu, które są wydzielanie w nocy. Tymczasem nadmiar adrenaliny powoduje zaburzenia snu, w tym bezsenność. Źródłem problemu w omawianym przypadku jest stres, który przyczynia się pośrednio do przybierania na wadze.

   Osoby, których problemem jest nadmiar hormonów nadnercza często mają umięśnioną sylwetkę, a tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w okolicy talii. W okresie stresu organizm wydziela kortyzol podnosząc stężenie glukozy we krwi. Wspomniany hormon wpływa także na gromadzenie się tkanki tłuszczowej wokół narządów jamy brzusznej. Podwyższone stężenie kortyzolu powoduje insulinooporność. Nadmiar cukru we krwi jest gromadzony w postaci tkanki tłuszczowej.

   Obniżenie poziomu kortyzolu pomaga zmniejszyć poziom odczuwanego stresu i głodu, a przy tym ograniczyć proces odkładania się energii w wisceralnej tkance tłuszczowej. Chcąc skutecznie zmniejszyć poziom kortyzolu należy wykonywać ćwiczenia. W czasie wykonywania ćwiczeń poziom kortyzolu podnosi się mobilizując spalanie glukozy i kwasów tłuszczowych. Niemniej w następstwie aktywności fizycznej poziom tego hormonu jest utrzymany w ryzach przez resztę dnia. Należy dodać, że gwałtowne i krótkotrwałe skoki kortyzolu działają na organizm korzystnie, bo mobilizująco. Negatywny wpływ na funkcjonowanie organizmu mają natomiast zaburzenia poziomu tego hormonu polegające na permanentnym utrzymywaniu się podwyższonego stężenia kortyzolu w organizmie.



Hormony tarczycy

   Hormony tarczycy mają bardzo znaczący wpływ na przemianę materii. W przypadku ich niedoboru tłuszcz gromadzi się przede wszystkim w okolicy pośladków i bioder. Tarczyca znajduje się w przedniej, dolnej części szyi. Produkuje ona hormony regulujące metabolizm o gospodarkę wapniowo - fosforanową. Niedobór tyroksyny powoduje nie tylko obniżenie tempa przemiany materii, ale również obniżenie koncentracji i zaburzenia pamięci.

   Tyroksyna (T4) wraz z trójjodotyroniną (T3) decydują o stanie tyreometabolicznym ustroju. Trójjodotyronina to hormon wytwarzany przez komórki pęcherzyków tarczycy, magazynowany w postaci tyreoglobuliny i wydzielany do krwiobiegu. Działa w komórkach niemal trzykrotnie silniej w porównaniu z tyroksyną. Tyroksyna jest produkowana, magazynowana i uwalniana jest tak jak T3 przez komórki pęcherzykowe tarczycy. Tyroksyna będąca głównym hormonem produkowanym przez tarczycę jest uważana za prohormon. W tkankach docelowych dokonuje się przekształcenie tyroksyny w aktywny hormon T3, jego nieaktywną izomeryczną formę rT3 (reverse T3 - odwrotną trójjodorytoninę) oraz ich degradacja przez enzymy dejodynazy. rT3 spowalnia metabolizm, a także hamuje konwersję T4 do T3. Ciężkie choroby (np. marskość wątroby, cukrzyca, przedłużające się procesy zapalne), stany wyczerpania, stres fizyczny (np. operacje, urazy), substancje szkodliwe dla zdrowia, leki, niedobór selenu i w szczególności nadmiar kortyzolu mogą prowadzić do ograniczenia odjodowania (zahamowania dejodynazy), co skutkuje zwiększoną produkcją rT3. Wysoki poziom rT3 może spowodować objawy niedoczynności tarczycy, nawet gdy TSH i inne badania laboratoryjne są w normie - badanie rT3 i ustalenie proporcji między formą wolną hormonu T3 (fT3) a rT3 przy objawach niedoczynności z prawidłowym wynikiem TSH wydaje się być niezbędne. Wpływ hormonów tarczycy na organizm wyraża się we wzroście tempa przemiany materii. Optymalne stężenie tyroksyny powoduje podniesienie przemiany materii do ok. 60-100% powyżej prawidłowych wartości. Tyroksyna poprawia aktywność enzymów oksydoredukcyjnych oraz zwiększa wielkość i liczbę mitochondriów, w których zachodzi przemiana kalorii w energię. Tyroksyna pobudza rozwój umysłowy i przyspiesza rozpad cholesterolu w komórkach wątroby. Odpowiedni poziom tyroksyny w organizmie przyczynia się do zwiększonej syntezy białka i pobudza wydzielanie hormonu wzrostu.



Estrogeny

   Estrogeny to grupa żeńskich hormonów płciowych, do których zalicza się trzy główne postacie estrogenu naturalnie występujące u kobiet estron (E1), estradiol (E2) i estriol (E3); oraz estrogen wytwarzany tylko w czasie ciąży estetrol (E4). Nadmierna produkcja estrogenów przyczynia się do nagromadzenia tkanki tłuszczowej w okolicach piersi, ud i pośladków. Kiedy poziom tych hormonów spada, tkanka tłuszczowa zaczyna odkładać się przede wszystkim na biodrach i na brzuchu.

   Poziom estrogenów spada nie tylko z wiekiem. Podobny wpływ może mieć stres. Spadek żeńskich hormonów spowodowany przez stres może objawiać się nie tylko odkładaniem tkanki tłuszczowej, ale także:

- zmniejszeniem jędrności piersi
- stałym zmęczeniem
- wydłużeniem cyklu menstruacyjnego
- bezsennością
- uczuciem suchości w pochwie

   U kobiet z obniżonym poziomem estrogenów spadek podstawowej przemiany materii może wynosić nawet 100 kcal w porównaniu z kobietami, u których nie występują problemy z poziomem żeńskich hormonów.



Hormony trzustki

   Insulina i glukagon są hormonami trzustki regulującymi poziom cukru we krwi. Ich nieprawidłowe stężenie w organizmie może doprowadzić do utraty masy ciała lub do wzrostu wagi.

   Insulina jest hormonem peptydowym wytwarzanym przez komórki beta wysp Langerhansa w trzustce. Główną rolą hormonu trzustki jest transport glukozy do komórek. Obniżenie poziomu insuliny pomaga zredukować poziom tkanki tłuszczowej oraz zwiększyć wrażliwość na leptynę. Zmniejszenie stężenia insuliny powoduje, że mniej energii odkłada się w komórkach tłuszczowych, a apetyt zmniejsza się - w następstwie zwiększenia wrażliwości na leptynę. Chcąc osiągnąć taki efekt należy ograniczyć spożycie rafinowanego cukru oraz tłuszczów nasyconych. Ponadto należy też obniżyć poziom insuliny poprzez spożywanie dużej ilości błonnika. Jego cennymi źródłami są orzechy, pełnoziarniste produkty, warzywa strączkowe oraz inne świeże warzywa i owoce. W procesie odchudzania bardzo ważne jest także zwiększenie wrażliwości mięśni na insulinę, co można osiągnąć poprzez wykonywanie ćwiczeń.

   Glukagon jest to hormon polipeptydowy wytwarzany przez komórki alfa wysp trzustkowych. Jest to hormon produkowany przez trzustkę wtedy, gdy poziom glukozy we krwi spada poniżej normy, co jest niezwykle ważne dla zachowania właściwego funkcjonowania np. mózgu. Wtedy organizm może korzystać z rezerw materiału zapasowego zgromadzonego w postaci komórek tłuszczowych. Glukagon wykazuje działanie antagonistyczne w stosunku do insuliny.



Hormon wzrostu

   Hormon wzrostu znany także jako somatotropina odpowiada za uwalnianie tłuszczu z komórek tłuszczowych. Dzięki temu organizm może zamienić go w energię. Jest to hormon polipeptydowy produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. Proces produkcji hormonu wzrostu rozpoczyna się po upływie około 1 godziny od zaśnięcia i trwa przez całą noc. Hormon wzrostu określany jako HGH jest produkowany przez przysadkę mózgową. Wydzielanie hormonu wzrostu jest pobudzane przez somatoliberynę i hamowane przez somatostatynę. Intensywność produkcji HGH jest zależna od płci, wieku, wpływu stresu oraz masy ciała. Dopiero po ukończeniu 30. roku życia rozpoczyna się znaczny spadek produkcji tego hormonu.

   Hormon wzrostu podnosi poziom energii i wspomaga odchudzanie. U osób cierpiących na otyłość stwierdza się obniżony poziom hormonu wzrostu. Do pobudzenia produkcji HGH przyczyna się dieta bogata w białko. Szacuje się, że na 1 kg ciała powinny przypadać 2 g białka. Drugim sposobem na poprawę poziomu hormonu wzrostu jest zapewnienie sobie odpowiedniej ilości snu, co jest kwestią indywidualną. Przyjmuje się, że  optymalna ilość snu wynosi ok. 7-8 godzin na dobę.

   Po przeprowadzeniu badań związanych ze skutecznością HGH w leczeniu nadwagi i otyłości pojawiły się pomysły na to, aby wprowadzić kuracje hormonem wzrostu na rynek. Problem w tym, że zbyt częste stosowanie dużych dawek HGH może doprowadzić do skutków ubocznych w postaci zaburzeń funkcjonowania organizmu i masy ciała. Dlatego też producenci suplementów postawili na roślinne składniki działające podobnie do hormonu wzrostu.



Leptyna

   Leptyna - to białko zbudowane z 146 aminokwasów. Jest ona wydzielana głównie przez komórki tłuszczowe (tzw. adipocyty) odgrywające rolę w regulacji pobierania pokarmu i gospodarki energetycznej organizmu. Poprawa wrażliwości na leptynę powoduje, że organizm odczuwa słabszy głód i łatwiej jest się najeść mniejszą porcją pokarmu. Zwiększenie wrażliwości na leptynę jest możliwe wtedy, gdy komórki są mniej oporne na insulinę. Można osiągnąć taki efekt poprzez unikanie nocnego podjadania. Spożywanie regularnych posiłków w ciągu dnia oraz unikanie rafinowanego cukru to kolejne ważne nawyki żywieniowe, które pomogą poprawić wrażliwość komórek na leptynę.



Grelina

   Grelina - hormon peptydowy, jest produkowana przez komórki okładzinowe trzonu i dna żołądka (z komórek enteroendokrynnych typu A żołądka). Grelina wydzielana jest w czasie głodzenia się, dlatego osoby dążące do utraty masy ciała powinny dążyć do obniżenia poziomu greliny, żeby zredukować uczucie głodu. Chcąc zmniejszyć poziom greliny należy spożywać na śniadanie produkty bogate w białko oraz unikać podjadania w nocy. Utrzymanie poziomu greliny na wysokim poziomie jest możliwe także poprzez zapewnienie sobie więcej snu.

   Obniżony poziom greliny pomaga zmniejszyć całkowitą ilość spożywanego pokarmu. Zjedzenie sycącego białka na śniadanie powoduje, że poziom greliny nie wzrasta, a ty zjesz mniej na obiad. Śniadania bogate w tłuszcz i węglowodany nie wpływają tak korzystnie na poziom omawianego hormonu. Proteiny wskazują większy efekt termiczny - organizm zużywa aż dwukrotnie więcej energii, żeby spalić białka. Zaletą protein jest też to, że nie powodują gwałtownego skoku poziomu glukozy.



Peptyd YY

   Peptyd YY (nazywany też PYY) syntetyzowany jest głównie w komórkach dokrewnych dystalnej części jelita czczego, a także przez komórki jelita grubego, odbytnicy oraz jelita krętego. Podwyższenie poziomu peptydu YY powoduje zwiększone uczucie sytości. Można osiągnąć taki efekt poprzez spożywanie dużych ilości błonnika oraz spożywanie porcji posiłków odpowiednich do dziennego zapotrzebowania energetycznego. Przed nałożeniem dokładki należy odczekać co najmniej 15 minut - dopiero po upływie tego czasu do mózgu dociera sygnał o uczuciu sytości. Skutecznym sposobem na uniknięcie niepotrzebnej dokładki jest powolne spożywanie pokarmu.



   Jeżeli przestrzegasz zasad zdrowej i zbilansowanej diety oraz regularnie ćwiczysz, a mimo to nadal zmagasz się z problemem nadwagi wykonaj badania oznaczające poziom hormonu TSH (tyreotropina, wytwarzana przez przysadkę mózgową), a także hormony wytwarzane przez tarczycę - fT4 (wolna tyroksyna), fT3 (wolna trójjodotyronina) oraz rT3 (odwrotna trójjodotyronina), a także ustal proporcję pomiędzy fT3 a rT3. Problem nadwagi i otyłości może też wynikać z innych zaburzeń hormonalnych. O pomoc warto zgłosić się bezpośrednio do endokrynologa.