Nadwaga i otyłość - skutek obżarstwa czy objaw choroby?

   Nadwaga i otyłość najczęściej są konsekwencją utrzymującego się dodatniego bilansu energetycznego. Nadmierne spożywanie wysoko energetycznych pokarmów powoduje, że nadmiar kalorii jest przekształcany w materiał zapasowy, czyli tkankę tłuszczową.

   Niemniej niewielki odsetek osób zmagających się z nadwagą lub otyłością może przybierać na wadze w związku z rozwijającą się chorobą. Nadwaga i otyłość mogą być objawem choroby endokrynologicznej, problemów o podłożu psychicznym lub uszkodzenia podwzgórza.

Niedoczynność tarczycy

   Niedoczynność tarczycy jest chorobą, polegającą na tym, że tarczyca zaczyna produkować hormony w ilościach, które są nieadekwatne do potrzeb organizmu. Niski poziom trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4) powoduje zaburzenia związane z termogenezą i metabolizmem. Niedoczynność tarczycy jest najczęściej występującym zaburzeniem funkcjonowania tarczycy występującym u ok. 5% dorosłych kobiet i u ok. 1% mężczyzn. Niedoczynność tarczycy objawia się uczuciem ciągłego zimna, zmęczeniem i sennością oraz przyrostem masy ciała. Chorobie mogą towarzyszyć zaburzenia pamięci, depresja, zaburzenia miesiączkowania i nadciśnienie tętnicze. Objawem sugerującym niedoczynność tarczycy są także zaparcia, suche włosy i łuszcząca się, sucha blada skóra. Chcąc potwierdzić niedoczynność tarczycy trzeba wykonać badania hormonalne, w tym badanie stężenia TSH we krwi. Podwyższone stężenie TSH we krwi jest z kolei wskazaniem do wykonania pomiaru stężenia tyroksyny.



Zespół Cushinga

   Zespół Cushinga jest chorobą objawiającą się podwyższonym poziomem glikokortykosteroidów we krwi. Są to hormony produkowane przez nadnercza. Wewnątrzwydzielnicze gruczoły leżące powyżej górnych biegunów nerek są kontrolowane przez przysadkę. Zespół Cushinga może być spowodowany przez długotrwałe stosowanie glikokortykosteroidów w roli leku przeciwzapalnego (egzogenny zespół Cushinga) lub przez nadmierną syntezę kortyzolu przez nadnercza (endogenny zespół Cushinga). Choroba objawia się otyłością centralną. Tkanka tłuszczowa jest nagromadzona na twarzy, tułowiu i karku. Kończyny dolne i górne są szczupłe. Inne objawy to zaburzenia widzenia, zgaga i bóle brzucha, nadmierny apetyt i łatwe męczenie się. U kobiety mogą pojawić się zaburzenia miesiączkowania, zaś u mężczyzn impotencja. Zespołowi Cushinga towarzyszą zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia snu, depresja i chwiejność emocjonalna.



Zespół policystycznych jajników

   Zespół policystycznych jajników jest zaburzeniem o podłożu endokrynologicznym objawiającym się dysfunkcją jajników. Objawia się on otyłością, zaburzeniami miesiączkowania, niepłodnością i nadmiernym owłosieniem ciała. Na otyłość cierpi około 50% kobiet chorujących na zespół policystycznych jajników. Inne towarzyszące objawy to trądzik, hirsutyzm oraz zmiany związane z wirylizacją (m.in. obniżenie barwy głosu, zmniejszenie sutków, zmiana sylwetki ciała). Otyłości w przebiegu zespołu policystycznych jajników mogą też towarzyszyć zaburzenia miesiączkowania, takie jak bezowulacyjne cykle i rzadko występujące miesiączki. Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników jest możliwe podczas badania ginekologicznego. Jajniki w przebiegu choroby są powiększone i twarde. Podczas badania USG można zaobserwować zmiany w wyglądzie żeńskich gonad (np. pogrubienie białej osłonki, liczne cysty). Diagnostyka obejmuje również badania hormonalne, które pozwalają wykryć nadmiar testosteronu.



Niedobór hormonu wzrostu

   Hormon wzrostu zwany też somatotropiną jest wydzielany przez przysadkę mózgową. Jego niedobór u osób dorosłych prowadzi do wzrostu poziomu tkanki tłuszczowej organizmu przy jednoczesnym zmniejszeniu masy mięśniowej ciała. W przypadku niedoboru hormonu wzrostu tkanka tłuszczowa gromadzi się głównie w okolicy brzucha. Towarzyszą temu takie objawy, jak zmęczenie, złe samopoczucie, stany depresyjne, obniżenie popędu seksualnego oraz spadek wydolności fizycznej. Niedobór hormonu wzrostu przyczynia się również do wzrostu stężenia lipidów oraz nasilenia procesów miażdżycowych.



Hiperinsulinizm

   Hiperinsulinizm jest zaburzeniem polegającym na podwyższonym wydzielaniu insuliny przez trzustkę. Insulina ma za zadanie obniżanie poziomu glukozy we krwi po zakończeniu trawienia. U zdrowej osoby wydzielanie insuliny jest odpowiednie do poziomu cukru we krwi. Nadmierne wydzielanie insuliny przyczynia się do przybierania na wadze. Problem wpływu nadmiaru insuliny na przyrost masy ciała został bardzo dokładnie przebadany. Zauważono pewną zależność, że ograniczenie wydzielania insuliny powoduje chudnięcie, a jej nadmiar tycie. Insulina stymuluje aktywność lipazy lipoproteinowej. Wspomniany hormon wychwytuje kwasy tłuszczowe z trawionego pokarmu i magazynuje je w postaci trójglicerydów. W konsekwencji dochodzi do stopniowego przyrostu tkanki tłuszczowej. Nadmiar insuliny hamuje działalność lipazy trójglicerydowej odpowiedzialnej za rozkład tłuszczów zgromadzonych w organizmie, więc znacząco utrudnia odchudzanie. Poza tym, hiperinsulinizm sprzyja magazynowaniu glukozy w postaci tłuszczów.



Rzekoma niedoczynność przytarczyc

   Rzekoma niedoczynność przytarczyc jest chorobą metaboliczną polegającą na oporności tkanek docelowych na parathormon. Rzekoma niedoczynność przytarczyc objawia się niskim wzrostem, zwapnieniami podskórnymi i otyłością. U pacjentów stwierdza się także niski wzrost, hipokalcemię, hiperfosfatemię oraz niedoczynność tarczycy i gonad. Rzekoma niedoczynność przytarczyc jest chorobą uwarunkowaną genetycznie.



Uszkodzenie podwzgórza

   Uszkodzenie podwzgórza może być spowodowane urazem czaszki, procesami naciekowymi i zapalnymi, guzami lub działaniem promieniowania jonizującego. Podwzgórze odpowiada za różne funkcje. Uszkodzenie podwzgórza może wiązać się z zaburzeniami pracy ośrodków snu i czuwania, termoregulacji i pragnienia oraz łaknienia. Nadmierny apetyt związany z uszkodzeniem podwzgórza nieuchronnie prowadzi do przyrostu masy ciała.



Zaburzenia nastroju i depresja

   Zaburzenia nastroju i depresja mogą doprowadzić do nadwagi i otyłości. Osoby zmagające się z zaburzeniami afektywnymi mogą przybierać na wadze z powodu przyjmowanych leków. Farmakoterapia może sprzyjać zaburzeniom odżywiania prowadzącym do otyłości. Wzrost wagi jest jednym ze skutków ubocznych preparatów przeciwdepresyjnych. Brak leczenia depresji i zaburzeń nastroju również może być przyczyną nadwagi i otyłości. Osoby mające problemy emocjonalne często próbują radzić sobie ze stresem i negatywnymi emocjami sięgając po kolejne porcje pokarmu.



Niedobór chromu

   Niedobór chromu jest jedną z przyczyn przybierania na wadze. Pierwiastek bierze udział w przemianach energetycznych. Odpowiada on także za regulowanie poziomu cukru we krwi i jego stopień przenikania do tkanek. Chrom dba o prawidłowy poziom cholesterolu HDL i korzystnie wpływa na profil lipidowy. Niedobór wspomnianego pierwiastka może zatem przyczynić się do podwyższonego poziomu cukru we krwi i wahań stężenia glukozy sprzyjających nadmiernemu apetytowi. Nie wykonuje się badania poziomu chromu we krwi. Warto rozważyć suplementację tego pierwiastka, jeżeli po wykonaniu badań diagnostycznych w kierunku innych chorób sprzyjających tyciu nie można jednoznacznie wykryć przyczyny nadwagi i otyłości. Suplementacja chromu nie pomoże w przypadku, gdy źródłem problemu nadmiernej masy ciała jest niedobór magnezu, choroba lub spożywanie pokarmu w nadmiarze.



Niedobór magnezu

   Niedobór magnezu jest jedną z przyczyn otyłości. Magnez jest potrzebny do tego, aby insulina mogła przenosić glukozę do komórek ciała. W komórkach cukier jest przekształcany w energię. W stanach niedoboru magnezu poziom cukru we krwi oraz insuliny wzrasta. Nadmiar glukozy jest początkowo gromadzony w mięśniach i w wątrobie w postaci glikogenu. Jeżeli wysoki poziom cukru utrzymuje się przez długi czas dochodzi do zamiany nadmiaru glukozy w tłuszcz gromadzony w postaci tkanki zapasowej. Nadmiar insuliny przyczynia się natomiast do rozwoju cukrzycy.