Przyczyny nadwagi i otyłości u najmłodszych - to nie tylko wina rodziców

   Problem nadwagi i otyłości u dzieci narasta, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich. Wśród źródeł tego problemu można wymienić m.in. nieprawidłowe nawyki żywieniowe rodziców i brak kształtowania zdrowych nawyków żywieniowych. Niemniej nadmierny przyrost masy ciała u dzieci to nie tylko wina ich rodziców.

   Zarówno otyłość, jak i nadwaga występujące u dzieci mogą mieć charakter pierwotny lub wtórny. Pierwotny charakter wynika z czynników prenatalnych lub działających już po urodzeniu, takich jak sposób odżywiania się mamy, sposób żywienia dziecka od najmłodszych lat, nieprawidłowy skład mikroflory jelitowej spowodowany np. podaniem antybiotyków. Wtórna nadwaga i otyłość mają natomiast źródło w zaburzeniach endokrynologicznych i genetycznych. Tytułem przykładu można wskazać choćby na nadczynność kory nadnerczy, niedobór hormonu wzrostu oraz na niedoczynność tarczycy.

Nie ignoruj wzrostu wagi

   Rodzice nie powinni ignorować wzrostu masy ciała dziecka odbiegającego od tzw. siatek centylowych i analizy BMI dzieci. Choroby prowadzące do nadwagi i otyłości wtórnej prowadzą również do spowolnienia wzrostu. Zaburzenia endokrynologiczne prowadzą do nadmiernego apetytu poprzez uszkodzenie podwzgórza i przysadki, albo pobudzanie ośrodka głodu bądź też zniszczenie ośrodka sytości. Nadwaga i otyłość o wtórnym charakterze mogą też być powiązane z chorobami genetycznymi, np. zespołem Downa.



Otyłość dziedziczna

   Wtórna otyłość u dzieci może pojawić się również jako skutek mutacji genów pewnych peptydów uczestniczących w podwzgórzowej regulacji łaknienia. Tak zwana otyłość dziedziczna rozwija się jako efekt mutacji genów leptyny lub receptora leptyny i proopiomelanokortyny. Są to wady genetyczne prowadzące do nasilonej otyłości związanej z wilczym apetytem odczuwanym już od pierwszych miesięcy życia.



Otyłość prosta

   Otyłość pierwotna, nazywana również otyłością prostą, występuje znacznie częściej niż wszelkie postaci otyłości wtórnej. Etiologia otyłości pierwotnej jest związana z oddziaływaniem czynników zewnętrznych, które wpływają na rozwój płodu i noworodka powodując niejako tendencję do otyłości w późniejszym czasie. Zdaniem naukowców, otyłość jako choroba, może być programowana już na wczesnym etapie rozwoju pod wpływem różnych czynników, spośród których jedynie część została zbadana. Do grona tych czynników należą niedożywienie kobiety w czasie ciąży, palenie tytoniu, cukrzycę ciężarnych, sposób karmienia dziecka i wysoka masa urodzeniowa.

   Niedożywienie kobiety w ciągu pierwszych dwóch trymestrów ciąży prowadzi do ukształtowania u dziecka skłonności do otyłości dziecka. W okresie rozwoju układu nerwowego przypadającego na pierwsze 6 miesięcy ciąży powoduje, że u płodu rozwija się model oszczędzania energii skłaniający organizm do bardziej oszczędnego gospodarowania składnikami odżywczymi i magazynowania tkanki zapasowej (tłuszczowej). Natomiast nikotyna przenikając do łożyska powoduje uszkodzenie obszaru mózgu kontrolującego czynności przymusowe, co z kolei może doprowadzić do nadmiernego łaknienia. Z kolei podwyższony poziom cukru we krwi matki w przebiegu cukrzycy ciążowej może powodować u płodu zaburzenia rozwoju układu łaknienia w podobny sposób jak niedożywienie w ciągu dwóch pierwszych trymestrów. Wysoka masa ciała urodzeniowa noworodka przekraczająca 4 kg może wynikać natomiast z nieodwracalnego rozrostu tkanki tłuszczowej w okresie rozwoju płodu, a tym samym prowadzić do otyłości w późniejszym czasie.



Sposób żywienia dziecka

   Ważny wpływ na rozwój dziecka ma również sposób karmienia. Zdaniem naukowców karmienie piersią przez okres 6 miesięcy chroni dziecko przed otyłością. Mleko mamy zawiera czynniki bioaktywne, które pomagają lepiej kontrolować bilans energetyczny przez dziecko i zmniejszyć poziom insuliny we krwi.

   Natomiast negatywny wpływ na masę ciała dziecka ma nadmiar kwasów omega-6 w diecie, w tym również w pokarmie matki karmiącej, może spowodować otyłość w późniejszym wieku. Nadmiar kwasów omega-6 powoduje przekształcenie kwasu linolowego w kwas arachidonowy, który pełni rolę silnego aktywatora różnicowania i namnażania się (nieodwracalnego) komórek tłuszczowych.

   Rozwojowi otyłości sprzyja również zbyt duża podaż protein w diecie. Białka stymulują wydzielanie insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), który prowadzi do intensywnego i nieodwracalnego rozrostu tkanki tłuszczowej. Nie można jednak pominąć roli prawidłowego spożycia białka w diecie dziecka. Proteiny są niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka. Jedynie nadmiar białka może być szkodliwy.



Przyrost masy w ciągu pierwszych miesięcy

   Czynnikiem, który może prowadzić do otyłości, jest nadmierny przyrost masy ciała w ciągu pierwszych miesięcy życia. Zdaniem naukowców to tylko hipoteza, która wymaga jeszcze dodatkowych badań. Niemniej w przypadku, gdy przyrost masy ciała w pierwszym okresie życia jest spowodowany nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi, może doprowadzić do rozchwiania równowagi energetycznej oraz przyczynić się do otyłości.

   Wśród głównych czynników sprzyjających nadwadze wymienia się:

- zmuszanie dziecka do jedzenia
- nieprawidłową kolejność wprowadzania nowych potraw
- niewprowadzenie pokarmów o wyrazistym smaku w odpowiednim wieku
- rezygnowanie z podawania pokarmów nielubianych przez dzieci
- nadmierne spożycie słodyczy



Czynnik psychologiczny

   U dzieci w wieku szkolnym oraz wśród młodzieży, otyłość i nadwaga mogą być spowodowane nie tylko nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi. Ich źródłem mogą być również problemy emocjonalne i psychologiczne. Tytułem przykładu można wskazać na nerwicę, depresję i brak samoakceptacji. W takim przypadku sama dieta i ruch nie wystarczą - konieczne jest rozwiązanie problemu poprzez psychoterapię.



   Najczęściej to rodzice są obwiniani za to, że ich dziecko cierpi na nadwagę lub otyłość. Niemniej nie w każdej sytuacji źródło problemu tkwi w niezdrowych nawykach żywieniowych rodziców. Przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży są zróżnicowane, począwszy od chorób, poprzez styl życia rodziny, a skończywszy na problemach natury psychologicznej. Dlatego do każdego przypadku nadwagi i otyłości należy podchodzić indywidualnie, aby prawidłowo zidentyfikować czynniki sprawcze, a następnie wdrożyć stosowną dietę, ewentualnie również psychoterapię lub leczenie pod okiem specjalisty.