Słodzik - (nie)zdrowa słodycz

   Wszyscy kochamy słodkości. Niestety ich nadmierne spożycie przyczynia się do przybierania na wadze, czego, szczególnie dzisiaj, wszyscy próbują uniknąć. Jak pogodzić chęć na coś słodkiego z troską o zgrabną figurą i dobre zdrowie? Z pomocą, jak się zdaje, mają nam nadejść słodziki. Dostępność na naszym rynku różnego rodzaju słodzików jest ogromna i ciągle rośnie. Jednym z jego najpopularniejszych i zarazem wywołujących największą burzę w medycznym środowisku jest aspartam.



Czym jest aspartam?

   Aspartam stał się niezwykle popularnym dodatkiem do żywności dlatego, iż jest dwukrotnie słodszy od znanego wszystkim białego cukru, ale dostarcza kalorie w naprawdę minimalnych ilościach. Jest słodszy od zwykłego cukru 160-200 razy. Jest więc składnikiem wielu dietetycznych deserów (jogurty, serki cukierki itd.); można go również kupić w postaci małych tableteczek, którymi słodzi się kawę czy herbatę itd.

   Jako ciekawostkę warto dodać, że odkryty został przez chemika testującego w laboratorium, w roku 1965, lek na wrzody żołądka. Jego droga na nasze stoły była długa i kręta, do czego jeszcze wrócimy w kolejnym akapicie, ale, koniec końców, zdaje się, że zadomowił się tam na dobre.

Aspartam to substancja chemiczna składająca się z:

- kwasu asparaginowego
- fenyloaniny
- metanolu

   Na sposób chemiczny aspartam jest estrem metylowym dwu peptydu zbudowanego z wyżej wymienionych dwóch reszt aminokwasowych, czyli fenyloalaniny i kwasu asparaginowego. Nadmiar kwasu asparaginowego prowadzi do napływu wapnia do komórek mózgu, co przyczynia się do ich obumierania. Fenyloanina natomiast wpływa na zmniejszenie produkcji serotoniny, czyli tzw. hormonu szczęścia, która to sprawia, że jesteśmy w dobrym nastroju i nie narażamy się na różnego rodzaju stany lękowe czy depresyjne. Serotonina produkowana jest przez mózg min. w trakcie wzmożonego wysiłku fizycznego - stąd lepsze po jego zakończeniu samopoczucie.

   Jeśli chodzi o metanol, którego nazwa jest już mniej lub bardziej obecna w naszej świadomości, jest on niezwykle silną neurotoksyną. Wykorzystuje się go do min. produkcji kleju czy materiałów wybuchowych. Widzimy więc, czemu aspartam, jako składnik produktów spożywczych, budzi tyle kontrowersji.



Z laboratorium na stół

   Jak zostało już wspomniane, aspartam został stworzony w laboratorium w 1965 roku. Na amerykański rynek produktów spożywczych trafił jednak dopiero po 9 latach. Utrzymał się na nim zaledwie kilka miesięcy, po upływie których został, na skutek wyrażanego przez lekarzy sprzeciwu, wycofany. Dopiero w roku 1981 ponownie zezwolono na jego wykorzystywanie. Na produktach spożywczych oznaczany jest kodem E951. W Europie, a dokładniej w krajach członkowskich Unii Europejskiej, aż do 1990 roku jego stosowanie wymagało specjalnego pozwolenia. Dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) aspartamu  wynosi 40 mg/kg masy ciała.



Spór o aspartam

   Dlaczego państwowe instytucje starają się mieć wykorzystywanie aspartamu w przemyśle spożywczym pod kontrolą? Cóż, uważa się, że jego spożywanie zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory, a sam aspartam uznawany jest za substancję rakotwórczą. Poza tym, wywoływać ma podobno epilepsję, migreny, depresję, choroby stawów i wiele, wiele innych przykrych i niebezpiecznych dolegliwości ze strony wielu układów i organów.

   Badania nad jego wpływem na zdrowie są jednak ciągle wznawiane, a zainteresowanie ich wynikami, często sprzecznymi ze sobą, nie maleje. Entuzjaści wykorzystywania tego słodzika zamiast białego cukru zarzucają badaczom stronniczość, a koncernom cukrowniczym finansowanie badań, których wyniki świadczą na niekorzyść aspartamu. Wyniki te, w ich mniemaniu, miałyby być fałszowane, by uchronić owe koncerny przed zmniejszaniem się ich zysków. Ponadto, dodają, ze ilość aspartamu, którą trzeba by spożyć, by faktycznie nabawić się nowotworu, jest tak duża, że aż niemożliwym jest, by ktoś mógł sobie jej dostarczyć.

   Skład aspartamu mówi jednak sam za siebie. Zdaje się, że niemożliwe jest, by jakakolwiek substancja stricte chemiczna mogła pozostawać bez wpływu na nasze zdrowie. Tym bardziej, że skutki spożywania składników tego słodzika są znane.

   Decyzja o używaniu słodzików na bazie aspartamu należy jednak do nas samych. Warto jednak przyjrzeć się innym słodzikom, gdyż, jeśli już chcemy zrezygnować z używania cukru, co jest decyzją rozsądną, ale ze słodkiego smaku zrezygnować nie możemy, poszukać należy tego, który będzie najzdrowszy, czy chociaż najmniej szkodliwy...



Inne słodziki

   Słodziki produkuje się nie tylko na bazie demonizowanego, słusznie czy nie, aspartamu. Na rynku dodatków do żywności dostępne są inne sztuczne środki słodzące: sacharyna (E954), acesulfam K (E950), cyklaminiany (E952, np. cyklaminian sodu), ale również możemy nabyć słodziki naturalne i półsyntetyczne (np. poliole), takie jak min. taumatyna (E957), ksylitol (E957), sorbitol (E420), mannitol (E421), erytrytol (E968), neohesperydyna DC (E959), etc.

Sacharyna - sztuczny środek słodzący. Chemicznie jest to imid kwasu o-sulfobenzoesowego. Jest słodsza od sacharozy 400-500 razy, jednak pozostawia lekko gorzki i metaliczny posmak. U niektórych zwierząt zaobserwowano rakotwórczy wpływ tej substancji, jednak u ludzi nie potwierdzono rakotwórczego działania. Kobiety w ciąży powinny jednak unikać spożywania tej substancji, gdyż przenika ona przez łożysko do płodu. Często stosowana w cukrzycy jako zamiennik cukru, bezkaloryczna i stabilna w wysokiej temperaturze. Dopuszczalne dzienne spożycie sacharyny wynosi 5 mg/kg masy ciała.

Acesulfam K - sztuczny środek słodzący. Chemicznie jest to sól potasowa acetosulfamu. Jest słodszy od sacharozy 150-200 razy. Jest substancją odporną na wysokie temperatury, więc może być używany do żywności wytwarzanej w wysokich temperaturach. Związek ten jest wykorzystywany do produkcji napojów, ciast, i produktów o obniżonej kaloryczności. Dopuszczalne dzienne spożycie  acesulfamu K  wynosi 15 mg/kg masy ciała.

Cyklaminiany - sztuczne środki słodzące. Związki te są słodsze od sacharozy 30-40 razy. Duże stężenia cyklaminianów mogą pozostawiać nieprzyjemny posmak w ustach, stąd najczęściej stosuje się je w mieszaninie z innymi słodzikami. Wykorzystuje się je przy produkcji napojów gazowanych, gum do żucia, lodów oraz do wypieku ciast. Spożywanie cyklaminianów może prowadzić do zaburzeń aktywności niektórych leków, zwłaszcza doustnych preparatów stosowanych przez diabetyków, stąd nie powinny być one używane do wyrobu żywności dla chorych na cukrzycę. Ze względu na obserwację skutków ubocznych spożywania cyklaminianów (rak pęcherza moczowego u zwierząt) ich dopuszczalne dzienne spożycie wynosi 11 mg/kg masy ciała.

Taumatyna - to naturalny związek (słodkie białko), uzyskiwany poprzez ekstrakcję owoców katemfe, zachodnioafrykańskiej rośliny Thaumatococcus Danielli. Jest około 3000 razy słodsza od cukru, choć odczuwalny jest w niej lukrecjowy posmak. Wykorzystuje się ją w produkcji soków, jogurtów, deserów, a także paszy dla zwierząt. Taumatyna jest uznawana za substancję całkowicie bezpieczną dla zdrowia niezależnie od spożywanej dziennej ilości.

Ksylitol - nazywany cukrem brzozowym, to cukrowy alkohol z pięcioma grupami hydroksylowymi. Jest substancją naturalnie występującą we włóknistych jarzynach i owocach, w kukurydzy oraz niektórych drzewach liściastych (np. brzozie). Wykorzystuje się go do sporządzania tabletek do żucia i gum do żucia. W trakcie konsumpcji ksylitol wywołuje lekkie uczucie chłodu w jamie ustnej. Ma działanie obniżające poziom cholesterolu, niszczy bakterie jelitowe, pleśnie. Spowalnia procesy starzenia i wzmacnia odporność. Ma niski indeks glikemiczny. Może chronić przed powstawaniem płytki nazębnej i zapobiegać próchnicy zębów.

Sorbitol - jest to naturalnie występujący cukrowy alkohol z sześcioma grupami hydroksylowymi, naturalnie występujący w owocach np. jabłkach, czereśniach i winogronach. Na skalę handlową jest produkowany z glukozy. Jego słodkość to około 60% słodkości cukru. Stosowany, jako stabilizator i substancja słodząca, maskująca gorzki posmak innych słodzików. Sorbitol jest w wykorzystywany przy produkcji lekarstw, jako substancja pomocnicza do granulatów i tabletek.

Mannitol - pozyskiwany jest ze skrobi. Chemicznie jest cukrowym alkoholem z sześcioma grupami hydroksylowymi. Posiada około 50% słodkości zwykłego cukru. Jest o połowę mniej kaloryczny niz zwykły cukier. Trudniej się wchłania. Wykorzystywany szeroko w przemyśle spożywczym oraz farmaceutycznym. Używa się go w wielu produktach piekarskich, gdyż jest odporny na wysokie temperatury. Częsty składnik gum do żucia.

Erytrytol - jest cukrowym alkoholem z czteroma grupami hydroksylowymi. Występuje w owocach, sfermentowanym jedzeniu i sosie sojowym, ma 75% słodkości zwykłego cukru i nie obciąża organizmu kaloriami i nie przyczynia się również do psucia zębów. Może być dodawany do deserów, lodów, dżemów, galaretek, marmolad, owoców kandyzowanych, wyrobów i pieczywa cukierniczego, sosów, musztard, gum do życia oraz produktów przeznaczonych do smarowania pieczywa, opartych na kakao, mleku, tłuszczach lub suszonych owocach. Dla ksylitolu, sorbitolu, mannitolu i erytrolu, czyli polioli nie podano wartości dopuszczalnego dziennego spożycia, czyli aktualnie uznawane są za bezpieczne przy umiarkowanym spożyciu w diecie.

Neohesperydyna jest około 2000 razy słodsza od białego cukru. Substancja ta powstaje w wyniku modyfikacji jednego z flawonoidów obecnego w gorzkich pomarańczach lub skórce grejpfruta. Stosuje się ją tylko w małych ilościach, ponieważ może pozostawiać lukrecjowy posmak. Używa się jej do bezalkoholowych napojów na bazie wody, mleka czy soków owocowych. Jest składnikiem deserów, gumy do żucia, wyrobów kakaowych, kremów do smarowania pieczywa, galaretek, dżemów, marmolad, owoców w puszkach, słodko-kwaśnych marynat owocowych i warzywnych, piwa brązowego, sosów, musztard, wafli, pastylek odświeżających oddech i suplementów diety. Dopuszczalne dzienne spożycie neohesperydyny wynosi 5 mg/kg masy ciała.

   Mając do wyboru słodzik syntetyczny i naturalny (półsyntetyczny) zdecydowanie lepiej jest zdecydować się na ten drugi.

   Ostatnio coraz popularniejsza staje się stewia i słodziki produkowane właśnie na jej bazie. Stewia to niezwykle słodka roślina, z liści której tworzy się susz. Ma on niski indeks glikemiczny, dostarcza nam prawie zerową ilość kalorii i, co najważniejsze, jest zupełnie naturalnym substytutem cukru. Poza tym można stosować ją do przygotowywania wypieków. Zdaje się, że stewia jest obecnie najlepsza alternatywą dla cukru dostępną na rynku. Jej jedyną wadą jest chyba jej zdecydowanie wyższa w stosunku do innych słodzików cena. Całe szczęście dla nas, konsumentów, już obserwować można jej powolny spadek spowodowany, zgodnie z prawami rynku, coraz większą ilością produktów wytwarzanych na jej bazie, a więc konkurowaniem producentów o klientów.



Zalety słodzików

   Słodziki tym różnią się od cukru, że nie dostarczają nam prawie w ogóle kalorii, a więc sprzyjają gubieniu zbędnych kilogramów czy utrzymywaniu prawidłowej wagi ciała. Poza tym, jako że nie podnoszą poziomu cukru we krwi, mogą być stosowane przez diabetyków. Jednakże, poza tymi dwiema oczywistymi dość cechami, słodziki mają inne zalety.

   Kolejną rzeczą, która odróżnia słodziki od cukru, to fakt, iż nie sprzyjają one rozwojowi próchnicy. Tak więc wspomagają w pewnym sensie troskę o higienę jamy ustnej. Poza tym, ich nadmierne nawet spożywanie nie grozi wzmożonym rozwojem drożdżaków w jelicie grubym, a więc nie naraża nas na rozwój grzybicy tego organu, jak ma to miejsce w przypadku diety bogatej w cukry proste, którymi owe drożdżaki się żywią.

   Niektórzy decydują się na zastąpienie cukru słodzikiem również z tego powodu, iż jest on tańszy. Opakowanie nawet 1200 tabletek chemicznego słodzika można kupić już za około 6 złotych, co daje nam, w tej cenie, smakowy odpowiednik 1200 łyżeczek białego cukru (kilogramowa torebka cukru zawiera ich około 200).



Na co zwracać szczególną uwagę?

   Jeśli chodzi o samo zastosowanie słodzików, warto wiedzieć, że aspartam i sacharyna nie nadają się do ciast czy ciasteczek, tj. produktów spożywczych poddawanych obróbce termicznej w temperaturze powyżej 100 stopni, w której to się rozkładają.

   Uważać należy również na produkty słodzone mannitolem, gdyż jego nadmierne spożycie może spowodować efekt przeczyszczający.

   Jako że wpływ sztucznych słodzików na zdrowie nie jest do końca zbadany i jasny, wystrzegać się ich spożywania powinny kobiety w ciąży oraz dzieci.

   Dietetycy i naukowcy zwracają również uwagę na to, że stosowanie słodzików może rozregulować działanie ośrodka głodu i sytości, gdyż, pomimo słodkiego smaku, słodziki nie są trawione i nie wywołują swoistych chemicznych reakcji organizmu. Słodzenie kawy czy deserów słodzikiem może wywołać niepohamowany apetyt na słodycze, a więc doprowadzić nawet do przybierania na wadze, pomimo tego, że przesłanki do jego wprowadzenia do diety są odwrotne.



Podsumowanie

   Słodzik, wybrany i wykorzystywany w pełni świadomie, może być naprawdę dobrą alternatywą dla białego cukru, który, obok soli, nazywany jest "białą śmiercią". Jednak, by spełnił się w swej roli, musimy odpowiednio dozować sobie związane z nim kulinarne przyjemności. Przed zakupem wybranego produktu sprawdźmy więc dokładnie jego skład i jeśli tylko budzi on w nas jakiekolwiek wątpliwości, lepiej z niego zrezygnujmy. Jeśli używamy słodzika i zauważamy u siebie jakiekolwiek skutki niepożądane, od rosnącego apetytu na słodycze począwszy, a na zaburzeniach pracy organizmu skończywszy, zrezygnujmy z niego, chociaż na pewien czas, by zweryfikować, czy to właśnie on jest przyczyną problemów.