Antywitaminy w żywności

   Antywitamina jest związkiem chemicznym, który pod względem struktury chemicznej bardzo przypomina witaminę, różniąc się jednocześnie właściwościami i oddziaływaniem na organizm. Podobieństwo struktury pozwala antywitaminie zastąpienie witaminy w organizmie, a tym samym blokadę określonych układów biologicznych. Każda witamina posiada swoją antywitaminę, przez którą może być zablokowana. Niektóre witaminy mają więcej niż jedną antywitaminę, co wpływa na ograniczenie ich przyswajalności.



Jak działają ?

   Antywitaminy tworzą niejednorodną grupę różniąc się między sobą sposobem działania. Można wyróżnić trzy typy antywitamin, a mianowicie inhibitory kompetencyjne, inhibitory enzymów oraz związki blokujące witaminy poprzez związanie się z nimi.

   Inhibitory kompetencyjne współzawodniczą z witaminą o miejsce aktywne. Jeżeli witamina jest dostarczona w dużym stężeniu, to usuwa inhibitor będący w stosunku do niej antywitaminą. Z drugiej strony, jeżeli stężenie inhibitora jest większe, witamina zostanie zablokowana. Przykładem inhibitora kompetencyjnego jest antywitamina K, która blokuje cykl witaminy K. Występuje w formie pochodnych dikumarolu (związek ten występuje w zgniłej koniczynie) i pochodne fenyloindandionu.

   Drugim typem są inhibitory enzymów, które odpowiadają za aktywację witaminy. Inhibitor hamuje, albo spowalnia działanie enzymów, co w rezultacie powoduje zmniejszenie, albo całkowite zablokowanie działania witamin. Enzym jet białkiem, które ma za zadanie skatalizowanie ściśle określonej reakcji chemicznej. Inhibitory oddziałujące na enzymy biorące udział w aktywowaniu i syntezie witamin mogą mieć charakter kompetycyjny, allosteryczny i niekompetycyjny.

   Allosteryczny inhibitor charakteryzuje się tym, że nie blokuje enzymu całkowicie, lecz zmniejsza aktywność katalityczną. Nie wpływa na liczbę cząstek enzymu, ale na aktywność molekularną, przez co działanie enzymu jest znacznie mniej efektywne, a witaminy dostarczone wraz z pożywieniem nie mogą być optymalnie wykorzystane.

   Niekompetycyjny inhibitor, zwany również niewspółzawodniczym działa w podobny sposób, ale oddziałuje na inne części enzymu niż inhibitor allosteryczny. Zasłania wejście do aktywnego centrum enzymu, powodując nieaktywność, albo zakrywa je tylko częściowo powodując spowolnienie reakcji.

   Wszystkie opisane wyżej inhibitory to najczęściej występujące antywitaminy. Ostatnim typem są substancje, które łączą się z witaminami tworząc związki kompleksowe, zwane również koordynacyjnymi. Są zbudowane z jonów lub atomów centralnych, wokół których krążą cząsteczki i jony. Może mieć charakter anionu, kationu, albo cząsteczki obojętnej. Witamina, z której powstaje związek kompleksowy przestaje działać, a następnie jest wydalona z organizmu, np. wraz z moczem.



Antywitaminy leczą ?

   Antywitaminy są wykorzystywane w medycynie, czego najlepszym przykładem jest antywitamina K występująca w formie leków obniżających krzepliwość krwi, zwanych warfaryną i acenokumarolem. Stosuje się ją w terapii trzepotania i migotania przedsionków, a także w leczeniu nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i upośledzenia funkcji skurczowej lewej komory oraz objawowej niewydolności serca u osób powyżej 75 roku życia. Warfaryna i acenokumarol są inhibitorami kompetycyjnymi blokującymi witaminę K.

   Kolejnym przykładem zastosowania tych związków w medycynie jest metotreksat będący antywitaminą kwasu foliowego. Najczęściej stosuje się go w przebiegu chorób nowotworowych, a także w leczeniu łuszczycy i chorób reumatoidalnych. Należy do leków cytostatycznych i immunosupresyjnych. Metotreksat jest inhibitorem spowalniającym działanie enzymu, który odpowiada za aktywowanie kwasu foliowego.

   Wśród leczniczych antywitamin należy wymienić również izoniazyd należący do powszechnie stosowanych leków przeciw gruźlicy. Hamuje działanie witaminy B6, a także aktywność NADH w komórkach bakterii powodujących chorobę. Zapobiega syntezie kwasów mykolowych wchodzących w skład ściany komórkowej prątka gruźlicy, przez co zaburza jego procesy życiowe.



Kiedy są szkodliwe ?

   Antywitaminy stają się szkodliwe wówczas, gdy są dostarczane organizmowi w ilości znacząco wyższej w porównaniu z witaminami. Zła dieta, która nie dostarcza organizmowi cennych składników przyczynia się do niedoboru witamin. Awitaminoza jest pogłębiana przez działanie antywitamin. Związki, o których mowa znajdują się przede wszystkim w warzywach i owocach. Zdrowe pożywienie naturalnego pochodzenia oprócz dobroczynnych substancji odżywczych zawierają także alergeny i antywitaminy. Aby tego uniknąć, należy dostosować swoją dietę do zaleceń wynikających z piramidy żywienia. Dodatkowo, poleca się stosowanie suplementów diety dostarczających zbilansowaną dawkę witamin i minerałów.



Antywitaminy B

   Neopirytiamina prowadzi do choroby beri-beri, blokując witaminę B1. Jej głównym źródłem są ryż i skrzyp polny. Chlororyboflawina i mepakryna hamują witaminę B2 prowadząc do powstawania zajadów, łojotoku, światłowstrętu i zahamowania wzrostu. Kwas tiopanowy wywołuje senność, zmęczenie i osłabienie, a także bóle głowy, drażliwość i zwiększenie podatności na infekcje, w rezultacie blokowania witaminy B5. Hydrazyd kwasu izonikotynowego będący jednocześnie lekiem na gruźlicę, może prowadzić do chorób sercowo-naczyniowych, jeżeli jego dawkowanie nie odbywa się zgodnie z zaleceniami. W podobny sposób działa inna antywitamina B6, zwana linatyną. Awidyna to glikoproteina obecna w surowym białku jaj, łączy się z biotyną (witaminą H) w jelicie przewodu pokarmowego. Niewłaściwe wchłanianie biotyny prowadzi do powstawania niedoborów tej witaminy w organizmie, co objawia się przede wszystkim zmianami skórnymi: zapaleniem skóry i języka, łojotokiem, wypadaniem włosów, ale także niedokrwistością, podwyższeniem poziomu cholesterolu, depresją, apatią, nadwrażliwością czuciową czy ogólnym osłabieniem. Podczas gotowania jajek następuje inaktywacja awidyny dzięki czemu witamina staje się w pełni przyswajalna.



Odbierają urodę

   Antywitaminy M, w tym m.in. aminopteryna, prowadzą do wpadania włosów oraz hamują wzrost tkanek. Wpływają negatywnie na stan paznokci i skóry. Szczególnie negatywny wpływ na cerę jest charakterystyczny dla antywitamin A, które niszczą karoten. Usunięcie prowitaminy prowadzi do łuszczenia się naskórka i utraty zdrowego wyglądu skóry. Antywitaminy przyjmują formę leków, albo są dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem. W trosce o urodę warto stosować preparaty odżywcze w formie kapsułek wzmacniających włosy, skórę i paznokcie. Łagodzą skutki niezdrowej diety i terapii farmakologicznej, pozwalając zachować urodę i zdrowy wygląd.