Dieta bezglutenowa u zdrowego człowieka - czy ma to sens?

   Wiele osób uważa, że gluten nie jest zdrowy dla człowieka. Istnieje też pogląd, zgodnie z którym gluten jest szkodliwy tylko w przypadku jego nietolerancji. Prawda leży pośrodku.

   Gluten znajduje się w ziarnach niektórych zbóż - pszenicy, żyta, jęczmienia i pszenżyta. Źródłem glutenu są zarówno nieprzetworzone ziarna tych zbóż, jak i produkowane z nich artykuły spożywcze, w tym słód jęczmienny, mąka i płatki.

Celiakia i alergia

   U osób chorych na celiakię gluten powoduje reakcję autoimmunologiczną. Jedynym sposobem leczenia jest stosowanie diety eliminacyjnej opartej na wykluczeniu glutenu z diety. Szacuje się, że około 30-40% populacji może zachorować na celiakię ze względu na uwarunkowania genetyczne, ale choruje około 1-3 %. Nie tylko celiakia uzasadnia stosowanie diety bez glutenu. Alergia na gluten, także uzasadnia stosowanie diety eliminacyjnej.



Syndrom NCGS

   W ostatnim czasie wzrasta liczba osób cierpiących na nadwrażliwość na gluten niebędącą celiakią (tzw. NCGS). Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten może występować nawet u ok. 8-10% społeczeństwa. Jej objawy to między innymi uczucie pełności w żołądku, bóle brzucha i wzdęcia, biegunki, zmęczenie, bóle głowy i wahania nastrojów. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten może też powodować zmiany skórne podobne do atopowego zapalenia skóry oraz katar i astmę.



Jak sprawdzić, czy gluten szkodzi?

   Osoby, które zauważają u siebie objawy celiakii (choroby trzewnej) lub nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten, powinny wykonać określone badania. Po pierwsze, należy wykonać:

- genetyczne testy na celiakię,
- biopsję kosmków jelitowych,
- badania krwi

   Są to badania, które pozwalają wykluczyć celiakię. Kolejnym krokiem jest wykonanie testów na alergię IgG zależną. Pozytywny wynik jest potwierdzeniem nieceliakalnej nadwrażliwości na gluten.



Stan zapalny spowodowany glutenem

   Stan zapalny jest naturalną odpowiedzią systemu immunologicznego na czynnik zapalny, którym może być gluten i towarzyszące mu gliadyny, które również są białkami zbożowymi. Ludzki organizm nie jest w stanie całkowicie strawić tych składników. Poza tym, wspomniane proteiny roślinne sprzyjają produkcji zonuliny powodującej zwiększoną przepuszczalność jelit. Zonulina jest to białko służące ocenie zaawansowania stanu zapalnego w obrębie jelit. Zonulina bierze udział w regulacji przepuszczalności szczelin międzykomórkowych nabłonka jelita. Przyłączanie zonuliny do enterocytów jelit aktywuje procesy biochemiczne doprowadzające do otwierania ścisłych połączeń i skutkuje wzmożoną przepuszczalnością jelit.

   Podwyższona przepuszczalność jelit jest charakterystyczna dla osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne, cukrzyca typu 1, czy stwardnienie rozsiane i w terminologii medycznej nosi nazwę zespołu nieszczelnego jelita. W rezultacie, białka pochodzące z żywności przechodzą do krwiobiegu. Układ immunologiczny odbiera je jako ciała obce. Uruchamia to cały szereg reakcji określany jako odpowiedź immunologiczna. Stan zapalny spowodowany przez gluten może występować także wtedy, gdy u pacjenta nie zdiagnozowano nadwrażliwości na gluten. Badania jej nie wykazują, ale pacjent odczuwa dolegliwości charakterystyczne dla stanu zapalnego.



Gluten nie szkodzi każdemu

   Choć gluten może wywołać stan zapalny nawet u osoby niechorującej na alergię czy celiakię, to błędnym przekonaniem jest, że szkodzi on każdemu człowiekowi. W 2011 r., zanim jeszcze moda na "gluten free" rozhulała się na dobre, dr Peter Gibson, specjalista w zakresie gastroenterologii - opublikował pracę naukową na temat szkodliwego wpływu glutenu na organizm związanego z nieceliakalną nadwrażliwością na gluten.

   Dlatego też, w 2013 r. badanie zostało przez niego przeprowadzone ponownie. Dr Gibson stwierdził, że wyniki badania z 2011 r. zostały sfałszowane przez efekt nocebo odczuwany przez osoby, które w rzeczywistości otrzymywały duże dawki glutenu, a byli przekonani, że stosują dietę bez glutenu. Gdyby gluten naprawdę im szkodził, objawy pojawiłyby się mimo przekonania, że ich dieta glutenu nie zawiera. Dlatego nie zawsze profilaktycznie stosowana dieta eliminacyjna powodująca poprawę samopoczucia i stanu zdrowia, oznacza że dana osoba naprawdę tej diety potrzebuje.



Instytut Żywności i Żywienia i dieta bezglutenowa dla zdrowych osób

   Negatywne stanowisko w zakresie stosowania diety eliminacyjnej prewencyjnie wyraził również Instytut Żywności i Żywienia - sprawa jak widać jest dość poważna. W ocenie IŻIŻ stosowanie diety bezglutenowej bez wyraźnych wskazań medycznych może prowadzić do niedoboru składników odżywczych, których dobrym źródłem są produkty ze zbóż glutenowych. Te składniki to m.in. błonnik pokarmowy, witaminy z grupy B, żelazo, cynk i selen. Nierzadko też rezygnacja z glutenu powoduje wyższe spożycie tłuszczów nasyconych, soli i cukru - są to czynniki sprzyjające rozwojowi chorób cywilizacyjnych, takich jak nadciśnienie, otyłość i miażdżyca. IŻIŻ wyjaśnia, że peptydy powstałe w procesie przetwarzania glutenu w jelitach, przechodząc przez ścianki jelit do krwiobiegu mogą powodować stan zapalny, ale tylko u osób z genetyczną predyspozycją do celiakii - takie jest stanowisko IŻIŻ - czy rzeczywiście jest ono słuszne?



   Podsumowując powyższe rozważania, zdecydowanie warto zrezygnować z glutenu, jeżeli istnieją ku temu powody medyczne, np. celiakia, alergia na gluten, czy też nieceliakalna nadwrażliwość na gluten. Wobec tego nie trzeba całkowicie rezygnować z glutenu w przypadku braku wskazań zdrowotnych, nawet jeżeli dąży się do utraty masy ciała. Można schudnąć zjadając niewielkie porcje dobrej jakości pieczywa (na zakwasie) lub dobrej jakości makaronu (z pszenicy durum lub razowego) dziennie. Warunkiem skutecznego odchudzania i dobrego samopoczucia nie jest wyeliminowanie glutenu z diety, ale zbilansowany jadłospis i dyscyplina żywieniowa. Tak naprawdę największym "testerem" skuteczności diety typu bezglutenowa jesteśmy sami - jeśli po jakimś czasie od jej wprowadzenia widzimy wyraźne pozytywy, jak również wyniki badań krwi są w normie, to nie powinno być przeciwwskazań w jej stosowaniu - wtedy ma to sens.