Helicobacter pylori jest gram-ujemną bakterią należącą do pałeczek, zasiedlającą powierzchnię nabłonka pokrywającego przedodźwiernikową część żołądka.
Helicobacter pylori powoduje zakażenie, które może mieć fatalne skutki dla zdrowia. Według szacunkowych danych zebranych przez WHO, nawet 70% populacji krajów rozwijających się i ok. 30% populacji rajów rozwiniętych może zmagać się z infekcją. Obecność Helicobacter pylori znacznie zwiększa ryzyko zapalenia żołądka typu B, które może spowodować powstanie nowotworu żołądka. Helicobacter pylori zwiększa też ryzyko zachorowania na wrzody żołądka. Jednocześnie lekarze uspokajają - u większości pacjentów, u których wykryto zakażenie Helicobacter pylori choroba się nie rozwija.
|
|
Bakteria odkryta w 1875 r.
Bakteria Helicobacter pylori została odkryta przez niemieckich naukowców w 1875 r. W 1893 r. włoski naukowiec Giulio Bizzozero opisał bakterię żyjącą w kwaśnym środowisku żołądka psa. W 1899 r. Walery Jaworski na Uniwersytecie Jagiellońskim zaobserwował charakterystyczne bakterie - nazwał je Vibrio rugula. Był on pierwszym naukowcem, który zaczął dostrzegać powiązania między chorobami żołądka a obecnością tych charakterystycznych bakterii. Po raz pierwszy bakterie zostały wyhodowane w 1982 r. W 1989 r. bakterie zostały zakwalifikowane do rodzaju Helicobacter. Po zidentyfikowaniu drobnoustrojów pojawiło się kolejne ważne pytanie - czy są one szkodliwe dla zdrowia. Grupa ochotników zdecydowała się na wypicie zawiesiny zawierającej hodowlę bakterii. Wkrótce potem pojawiły się u nich symptomy wskazujące na ostre zapalenie żołądka. Odkrycie Helicobacter pylori i jej wpływ na zdrowie człowieka przypisuje się patologom z Uniwersytetu w Perth B. Marshallowi i R. Warrenowi. Za dokonane odkrycia otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny w 2005 r.
Główna bakteria żołądkowej flory
W świetle aktualnej wiedzy medycznej Helicobacter pylori to najważniejsza bakteria należąca do flory żołądkowej człowieka. U ssaków i ptaków występują inne bakterie Helicobacter, którymi człowiek może się zarazić. Ostatnie doniesienia naukowców wskazują na to, że współczesny człowiek został zakażony H. pylori jeszcze przed rozpoczęciem migracji ludności z Afryki.
Co wiemy o Helicobacter pylori?
Bakteria Helicobacter pylori pod względem morfologicznym przypomina bakterię Campylobacter. Nie produkuje przetrwalników i występuje na powierzchni błony śluzowej żołądka i dwunastnicy. Na błonie wyścielającej przełyk pojawia się bardzo rzadko. Bateria charakteryzuje się wrażliwością na zewnętrzne warunki. Dobrze radzi sobie w kwaśnym środowisku. Helicobacter pylori może przełamywać bariery ochronne układu odpornościowego, ponieważ produkuje dużo ureazy, która rozkłada mocznik do amoniaku - ten z kolei neutralizuje kwas solny żołądka. W efekcie środowisko w pobliżu kolonii H. pylorii posiada nieco niższe pH.
Helicobacter pylori posiada sześć rzęsek, które pozwalają bakterii na przemieszczanie się i wnikanie pod warstwę śluzową. Bakteria posiada też pompę wypompowującą jony H+ z komórek, co podnosi pH w żołądku oraz układ antyoksydacyjny neutralizujący wolne rodniki produkowane przez neutrofile (komórki układu odpornościowego zwalczające drobnoustroje). Helicobacter pylori produkuje cytotoksyny, takie jak toksynę wakuolizującą ułatwiającą swobodny przepływ mocznika do żołądka. Zwiększa ona adhezję bakterii do uszkodzonego nabłonka.
Jak zakażamy się tą bakterią?
Do zakażenia bakterią Helicobacter pylori dochodzi najczęściej drogą pokarmową, we wczesnym dzieciństwie i utrzymuje się przez całe życie. U niektórych dzieci może jednak dochodzić do samoistnego ustąpienia zakażenia. Naukowcy badają, czy do zakażenia może dochodzić drogą gastro-oralną, oralno-oralną i fekalno-oralną. Do infekcji najczęściej dochodzi podczas picia ze wspólnych butelek, jedzenia bez uprzedniego umycia rąk.
Jak przebiega zakażenie H. pylori?
Bakteria penetruje śluzową warstwę żołądka i przylega do powierzchni komórek. Wykorzystując ureazę wytwarza amoniak z mocznika, neutralizując kwas żołądkowy. Bez tego nie mogłaby przeżyć w środowisku kwaśnym. W kolejnym etapie zakażenia bakteria namnaża się i przemieszcza. Niszczy przy okazji śluzówkę, inicjuje proces zapalny oraz powoduje martwicę komórek błony śluzowej, co prowadzi do powstania owrzodzenia żołądkowego.
Od infekcji do zapalenia
Po przeniknięciu bakterii do żołądka Helicobacter pylori powoduje ostrą fazę zapalenia uszkadzając nabłonek błony śluzowej amoniakiem, cytotoksyną A, proteazami i fosfolipazami. Zakażenie tym drobnoustrojem powoduje zmiany w błonie śluzowej żołądka typu B. W około 80% przypadków nie dochodzi do pojawienia się widocznych symptomów tej choroby. Badania poziomu gastryny i wydzielania kwasu solnego nie zawsze natomiast wykazują nieprawidłowości. U niektórych pacjentów, gdy żołądek produkuje duże ilości kwasu solnego, pojawiają się zmiany zapalne w okolicy przedodźwiernikowej żołądka (tzw. antrum gastritis). Dochodzi wówczas do nadmiernego wydzielania gastryny i kwasu solnego, a ryzyko rozwoju wrzodów żołądka i dwunastnicy znacznie wzrasta. U około 5% zakażonych Helicobacter pylori rozwijają się zmiany zapalne w okolicy trzonu i dna żołądka. Badania wykazują zwiększenie poziomu gastryny oraz hipochlordhydrię. Trzeci typ zakażenia jest obarczony wysokim ryzykiem rozwoju raka żołądka.
Bakteria H. pylori może powodować nie tylko ostre, ale również przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka. W jego przebiegu dochodzi do rozwoju atrofii błony śluzowej i występowania ognisk metaplazji jelitowej. Zakażenie Helicobacter pylori jest ponadto związane ściśle z chorobą wrzodową. Około 80-95% przypadków choroby wrzodowej może być spowodowanych infekcją Helicobacter pylori.
H. pylori jako przyczyna choroby wrzodowej
Infekcja H. pylori bardzo często jest główną przyczyną choroby wrzodowej dwunastnicy i żołądka. Eradykacja drobnoustroju przyczynia się do wyleczenia schorzenia i skutecznie zapobiega nawrotom choroby. Do rozwoju choroby przyczyniają się osłabienie obronnych procesów błony śluzowej, reakcje zapalne, ogniska metaplazji żołądkowej oraz podwyższona produkcja soku żołądkowego.
Infekcja a nowotwory
Helicobacter pylori powodując przewlekłą infekcję może przyczynić się do rozwoju typu jelitowego raka żołądka. Naukowcy dostrzegli również pewną korelację pomiędzy zakażeniem Helicobacter pylori a rozwojem wczesnego raka żołądka. Co gorsza, stymulowanie układu odpornościowego przez ten drobnoustrój zwiększa ryzyko rozwoju chłoniaków błony śluzowej żołądka (nawet do ok. 90% nowotworów tkanki limfatycznej przewodu pokarmowego). Jeżeli w genomie bakterii znajduje się gen vacA, ryzyko rozwoju tego chłoniaka jest wyższe.
Zakażenie H. pylori a inne schorzenia
Zakażenie H. pylori może mieć wpływ na rozwój innych chorób - np. astmy, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, choroby niedokrwiennej serca, roztrzenia oskrzeli, bólu głowy, autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, czy nawet trądziku różowatego i niedokrwistości z niedoboru żelaza. Co ciekawe, infekcja H. pylori może jednak zmniejszać ryzyko wystąpienia podtypu gruczołowego raka przełyku i przełyku Barretta.
Rozpoznanie H. pylori
Zakażenie może być zdiagnozowane za pomocą endoskopii. Przed wykonaniem badania trzeba odstawić leki z grupy inhibitorów pompy protonowej, H2-blokerów, antybiotyków na około 1-2 tygodnie. Mogłyby one zafałszować wyniki badania. Inwazyjne badanie diagnozujące H.pylori polega na wykonaniu gastroskopii z biopsją. Uzyskany materiał może być poddany testowy na wytwarzane ureazy, badaniu histopatologicznemu, albo założeniu hodowli. Poza Europą stosuje się badanie zwane String testem. Polega ono na zażyciu kapsułki zawieszonej na sznurku i utrzymywaniu jej w przewodzie pokarmowym przez kilka godzin. Po usunięciu jej wykonuje się posiew na podłoże selektywne. Metoda ta jest mniej niekomfortowa niż gastroskopia z biopsją, ale jednocześnie mniej dokładna.
Rozpoznanie bakterii H. pylori może odbywać się także przy użyciu nieinwazyjnych badań, takich jak:
- ureazowy test oddechowy
- test moczu
- badanie śliny
- badanie krwi
- badanie kału
Można również wykonać test na obecność przeciwciał, który umożliwia wykrywanie w surowicy krwi przeciwciał klasy IgG przeciwko H. pylori. Można wykonać badanie metodą PCR. Polega ona na namnożeniu specyficznego dla bakterii fragmentu DNA kodującego toksyny. Zwykle badaniu poddaje się próbkę kału. Genom drobnoustroju jest też obecny w ślinie, ale z uwagi na niską wartość diagnostyczną badanie to raczej nie jest wykonywane. H. Pylori może być wykryta metodą immunochemiczną (np. metodą Giemsy, metodą Genta).
Metody leczenia H. pylori
Leczenie H. pylori jest ukierunkowane na całkowite usunięcie bakterii, która zagnieździła się w błonie śluzowej żołądka (tzw. eradykacja). Jeżeli u pacjenta rozwinęła się choroba wrzodowa, usunięcie bakterii z ustroju pomaga zapobiegać nawrotom choroby i umożliwi trwałe wyleczenie. Eradykacja zapewnia także regresje w przypadku chłoniaka MALT rozwijającego się na tle zakażenia H. pylori.
W przypadku H. pylori zastosowanie jednego antybiotyku jest nieskuteczne. W 1997 r. w Maastricht ustalono, że skuteczna terapia zakażenia H. pylori polega na stosowaniu połączenia trzech leków przez 7 dni:
- inhibitora pompy protonowej
- metronidazolu lub tynidazolu
- amoksycyliny
W 1999 r. ustalono, że obok amoksycyliny i metronidazolu stosowanych zamiennie można stosować klarytromycynę. Od 2000 r. farmakoterapia składa się z dwóch etapów. W pierwszym stosuje się terapię potrójną (sole bizmutu, albo inhibitor, klarytromycynę oraz metronidazol, albo amoksycylinę. Lekami drugiego rzutu są natomiast sole bizmutu, metronidazol, inhibitor i tetracyklina. Środki farmakologiczne stosowane obecnie w leczeniu zakażenia H.pylori powodują nieprzyjemne skutki uboczne, m.in. biegunkę, wymioty.
Ryzyko reinfekcji i oporność na leki
Z leczeniem infekcji H. pylori są związane dwa narastające problemy. Jeden z nich dotyczy ponownego zainfekowania się pacjenta H. pylori, natomiast drugi dotyczy rosnącej oporności H. pylori na leki, które są standardowo stosowane. W Polsce pojawiły się przypadki oporności tego drobnoustroju na metronidazol i klarytromycynę. Proces leczenia trwa około 1-2 tygodni, a najwyższą skuteczność osiąga się wtedy, gdy stosuje się terapię przez 10 dni. Główną przyczyną niepowodzenia leczenia jest oporność na antybiotyki i chemioterapeutyki, w tym na nitroimidazole (metronidazol, tynidazol) i klarytromycynę.
Obecnie trwają prace nad opracowaniem alternatywnej metody leczenia. Coraz częściej mówi się o wspomagającej roli diety w leczeniu zakażenia. Leczenie może być wspierane także przez ziołolecznictwo. Niektóre substancje naturalnego pochodzenia wykazują silne właściwości antybakteryjne. Jako przykład można wskazać flawonoidy zawarte w cytrusowych owocach i roślinach strączkowych (m.in. genisteina, hesperetyna, irisolidon, poncyretyna, cabreuvin). Wśród ziół pomocne są koper ogrodowy, nagietek i czystek, które zawierają izoramnetynę działającą przeciwwirusowo i przeciwzapalnie. W winie znajduje się zaś resweratrol posiadający właściwości przeciwbakteryjne i przeciwutleniające.
Dieta przeciw H. pylori
Wiele nieprzetworzonych produktów wspiera leczenie zakażenia H. pylori. Czosnek zawiera wielosiarczki o potwierdzonym działaniu przeciwbakteryjnym. Brokuły i ich kiełki są bogate w przeciwutleniacze o działaniu antybakteryjnym (sulforafan i izotiocyjanian). W soku żurawinowym znajdują się proantocyjanidyny. Zielona herbata bogate w katechiny może hamować działanie ureazy. Istotną rolę odgrywają również probiotyki, które są obecne nie tylko w kiszonych produktach i mlecznych produktach probiotycznych, ale też suplementacja probiotyków takich jak: Sacharomyces Boulardii, szczepów Lactobacillus i Bifidobacterium.
Do aktywnych składników ziołowych preparatów działających przeciw H. pylori należą olej z czarnuszki, olej z oregano, ekstrakt z pestek grejpfruta, sok z główki kapusty, wasabi, witamina C i E, selen, kurkumina, kwercytyna i ocet jabłkowy. Trzeba przy tym pamiętać, że leczenie powinno odbywać się pod okiem lekarza. Stosowanie na własną rękę tego typu środków może zaszkodzić. Do popularnych naturalnych metod leczenia infekcji H. pylori należy również suplementacja: N-acetylocysteiną (niszczy ona tzw. biofilm H. pylori. Biofilm zapewnia przetrwanie bakterii w żołądku jednocześnie biofilm powoduje, że są one odporne na leczenie antybiotykowe) i lukrecją deglicyryzowaną. Konwencjonalne leczenie może być wspomagane także suplementacją witamin i minerałów.
Nieodpowiednia dieta może utrudnić leczenie. Dlatego pacjentom zaleca się unikanie cukrów prostych nasilających stany zapalne. Warto spożywać produkty o wysokiej zawartości błonnika, w tym także owoce i warzywa, które są bogate w przeciwutleniacze. Pacjenci cierpiący na zakażenie H. pylori powinni unikać produktów o wysokiej zawartości tłuszczu. Godne polecenia są natomiast produkty pełnoziarniste. W diecie powinny się znaleźć ponadto odtłuszczone produkty bogate w białko.
Do metod przyrządzania posiłków, które powinny być stosowane przez pacjentów należą gotowanie na parze i pieczenie. Niezalecane techniki przygotowywania posiłków to m.in. grillowanie i smażenie. Zdaniem lekarzy, niektóre produkty mogą podrażniać żołądek (np. pomidory i ich przetwory, soki z owoców cytrusowych, mleko, produkt mleczne, pikantne potrawy, ostre przyprawy). Dlatego lekarze zalecają, aby ograniczyć ich spożycie. Ograniczyć trzeba także spożycie soli, alkoholu, mięty, kawy, kakao oraz herbaty. Paradoksalnie, owoce cytrusowe dostarczają cennych składników działających antybakteryjnie - podobnie też zielona herbata. Pokazuje to, że nie dla każdego są naturalne metody leczenia, nie warto stosować ich bez konsultacji z lekarzem i powinno się do nich podchodzić z rezerwą.
Czy problem H. pylori mnie dotyczy?
Po przeczytaniu tego artykułu zapewne nie jeden czytelnik zada sobie to pytanie. Zakażenie bakterią H. pylori bardzo często ma bezobjawowy charakter (ok. 80-90% zakażonych). Do symptomów, które świadczą o występowaniu infekcji, należą brak apetytu, zaparcia, bóle w nadbrzuszu i bóle brzucha, zgaga, wzdęcia i nudności. Odpowiedź na podane wyżej pytanie może być udzielona tylko przez lekarza, po przeprowadzeniu odpowiednich badań.