Metody oceny sposobu żywienia

   Rynek żywności to prężnie rozwijający się dział, który stosując coraz to nowsze technologie zapewnia konsumentom bogaty asortyment produktów i potraw. Modyfikacja stylu i trybu życia spowodowały, że w ostatnich latach zmienił się rodzaj, częstość i jakość spożywanej żywności. Aby określić ile, co oraz jak często i w jakiej formie jest spożywane w ujęciu dziennym, tygodniowym i miesięcznym lub rocznym ocenia się sposób żywienia zarówno w kontekście indywidualnym, jak i grupowym.

   W tym celu stosuje się badania oceniające (oprócz ilości i częstości) także zachowania i nawyki żywieniowe, przerwy oraz wartość odżywczą spożywanej żywności. Pozwala to ocenić sposób żywienia oraz zniwelować najczęściej popełniane błędy żywieniowe a także wprowadzić zmiany mające na celu zmniejszenie ryzyka powstawania chorób.

Ogólny podział metod oceny sposobu żywienia

   Ze względu na szeroki zakres badań sposobu żywienia, metody dzieli się ze względu na czas i rodzaj zbieranych informacji.

Podział ze względu na czas

- Metody retrospektywne - polegają na odtwarzaniu z pamięci przez badanego spożytych produktów, ich ilości oraz częstotliwości w danym czasie (dzień, tydzień, miesiąc). Wyróżnia się:

-- Wywiad 24-godzinny   
-- Częstość spożycia
-- Historia żywienia
-- Metoda punktowa
-- Półilościowa częstość spożycia


- Metody prospektywne - polegają na zapisywaniu i rejestrowaniu danych o żywności zaraz po jej spożyciu. Wyróżnia się:

-- Metodę bieżącego notowania
-- Metodę inwentarzową
-- Metodę wagową
-- Metodę rejestracyjno-wagową
-- Metodę chemiczno-analityczną


Podział ze względu na rodzaj zbieranych informacji

- Metody jakościowe - informują o rodzajach produktów spożywczych, częstości ich spożywania oraz liczbie, rodzaju i przerwach między posiłkami, a także sposobach ich przygotowywania. Wyróżnia się:

-- Metodę Wellnavi
-- Częstość spożycia (FFQ)
-- Metody punktowe


- Metody ilościowe - informują o ilości produktów spożywanych indywidualnie lub w populacji. Wyróżnia się:

-- Metody inwentarzowe
-- Metody wagowe
-- Metody rejestracyjno-wagowe
-- Metody chemiczno-analityczne


- Metody jakościowo-ilościowe - informują o składzie posiłków, częstości i ilości spożywanych produktów oraz składników pokarmowych w nich zawartych. Należą do nich:

-- Wywiad 24 godzinny
-- Historia żywienia
-- Metoda bieżącego notowania
-- Półilościowa częstość spożycia



Metoda 24-godzinnego wywiadu

   Polega na zbieraniu wywiadu ze spożycia żywności z ostatnich 24 godzin. Może być przeprowadzany korespondencyjnie, telefonicznie lub podczas bezpośredniej rozmowy. Służy do badania sposobu żywienia na poziomie grupowym i indywidualnym.


Metoda bieżącego notowania

   Polega na dokładnym zapisywaniu wszystkich produktów żywnościowych i potraw spożytych przez badanego, uwzględniając pory posiłków, masy posiłków, technik przygotowywania. Notowanie prowadzi się najczęściej przez 3 dni (dwóch roboczych, jednego weekendowego) lub 7 dni. Metoda ta wymaga dokładności w prowadzeniu i odpowiedniego poinformowania badanego o zasadach prowadzenia notowania.


Metoda Wellnavi

   Metoda Wellnavi to fotografowanie telefonem posiłków spożywanych w ciągu dnia i przekazywanie ich w celu oceny dietetykowi, czy doradcy żywnościowemu. Dodatkowo wypełniany jest krótki kwestionariusz. Metoda Wellnavi jest ułatwieniem oceny sposobu żywienia osób żywiących się poza domem.


Metoda częstości spożycia (FFQ Food Frequency Questionnaire)

   Jest to metoda kwestionariuszowa, zawierająca listę produktów spożywczych i częstość ich spożycia. Kwestionariusz zawiera ok 30 pytań z najczęściej spożywanymi produktami. Metoda ta jest prosta i ma niski koszt przeprowadzenia. Może być stosowana w badaniu osób indywidualnych oraz populacji lub danej grupy osób.

Tabela 1 - Przykład kwestionariusz FFQ

Metoda punktowa

   Metoda punktowa sprawdza poprawność jadłospisu i racji pokarmowej spożywanej w ciągu tygodnia za pomocą przyznawanych punktów. Uwzględniają ilość posiłków, częstość oraz typ i spożycie składnika pokarmowego. Sumę przyznanych punktów porównuje się ze skalą i na tej podstawie ocenia prawidłowość sposobu żywienia. Wyróżnia się tutaj test Bielińskiej, ocenę według Starzyńskiej, klasyfikację Szewczyńskiego oraz Index zdrowego żywienia (HEI), Wskaźnik zdrowej diety (HDI).

Tabela 2 - Punktowa ocena sposobu żywienia wg Starzyńskiej

Metoda inwentarzowa

   Metoda inwentarzowa polega na badaniu żywności spożywanej w gospodarstwie domowym w ciągu (najczęściej) 7 dni. Masa wszystkich produktów spożywczych oznacza ich zużycie w czasie badania. Spożycie dzienne oblicza się dzieląc je przez liczbę osób w gospodarstwie domowych oraz uwzględniając współczynnik strat żywności w wysokości 10%.


Metoda wagowa

   Metoda wagowa polega na ważeniu wszystkich spożywanych przez badanego spożytych produktów uwzględniając resztki talerzowe.


Metoda rejestracyjno-wagowa

   Metoda rejestracyjno-wagowa polega na ważeniu lub określeniu w miarach domowych żywności zużywanej do przygotowywania posiłków.


Metoda chemiczno-analityczna

   Metoda polega na analizie chemicznej duplikatów posiłków spożytych przez badanego. Pozwala ona na oznaczenie ilości poszczególnych składników odżywczych i jest metodą o największej dokładności.