Promieniowanie jest wszechobecnym zjawiskiem na Ziemi. Niemniej tylko niektóre rodzaje promieniowania są dostrzegalne przez człowieka i wykorzystywane w gospodarce.
Promieniowanie jest jedną z postaci energii mogącą wywoływać zjawiska fizyczne. Zjawisko jonizacji może być groźne dla organizmów żywych, dlatego konieczne jest stosowanie odpowiednich zabezpieczeń. Jonizacja zachodzi wtedy, gdy energia promieniowania nabywa zdolność do przenikania przez materię i oderwania elektronu od atomu. W efekcie jonizacji powstają ujemne elektrony i dodatnie jony. Takie promieniowanie jest określane mianem promieniowania jonizującego.
|
|
|
Stosowanie promieniowania jonizującego
Środki spożywcze są poddawane napromienianiu promieniowaniem jonizującym (radiacyjnej metody utrwalania żywności), aby zniszczyć drobnoustroje chorobotwórcze, zapobiec psuciu się żywności oraz przedłużyć okres przydatności do spożycia. Napromienianie polega na poddaniu żywności oddziaływaniu energii promieni gamma, promieni X bądź strumienia elektronów. Promieniowanie jonizujące umożliwia zmniejszenie liczby zachorowań z powodu spożycia produktu żywnościowego, ponieważ niszczy znajdujące się w żywności drobnoustroje chorobotwórcze. Opóźnia ono i hamuje procesy rozkładu, ponieważ niszczy mikroorganizmy, które są za to odpowiedzialne. Promieniowanie jonizujące hamuje naturalne procesy biologiczne, które są związane z kiełkowaniem i dojrzewaniem. Zalety radiacyjnej metody utrwalania żywności polegają na:
- redukcji bakterii chorobotwórczych (Salmonella, Listeria, Shigella, Campylobacter, Escherichia coli 0157:H7 i inne) i poprawa jakości mikrobiologicznej,
- uzyskanie sterylnych produktów spożywczych, które mogą być przechowywane przez długi czas w temperaturze pokojowej,
- eliminowaniu używania pestycydów żywności i pasz i środków ochrony,
- zmniejszenie strat produktów spożywczych na skutek działania mikroorganizmów, grzybów, szkodników, niekorzystnych procesów fizjologicznych i działania enzymów,
- skrócenie czasu kwarantanny importowanych owoców tropikalnych i zapobieganie rozprzestrzenianiu się groźnych owadów.
Poza tym żywność utrwalana radiacyjnie może być napromieniana w trwałym opakowaniu, co skutecznie zapobiega jej wtórnemu zakażeniu. Zastosowanie odpowiednich opakowań pozwala poddawać żywność radiacyjnemu utrwalaniu żywności w różnych warunkach, m.in. w atmosferze beztlenowej, w próżni i niskiej temperaturze. Dobierając odpowiednio warunki w jakich dokonuje się proces napromieniania można np. zmniejszyć straty witamin lub uniknąć niekorzystnych zmian smakowych w produktach o dużej zawartości tłuszczów.
Kiedy napromienianie jest dozwolone?
Prawo dotyczące bezpieczeństwa żywności i żywienia jednoznacznie wskazuje przypadki, w których stosowanie promieniowania jonizującego jest dozwolone. Wyznacza ono cztery podstawowe warunki, jakie muszą być spełnione. Napromienianie żywności nie może być zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Drugim warunkiem jest to, aby było ono korzystne dla konsumentów. Producent powinien pamiętać o tym, że napromienianie żywności powinno być uzasadnione technologicznie. Nie należy wykonywa co w celu zastępowania wymagań zdrowotnych oraz warunków sanitarnych i higienicznych w produkcji żywności. Czwarty warunek dotyczy już samej żywności poddawanej napromienianiu. Powinna ona spełniać obowiązujące wymagania zdrowotne oraz nie może zawierać konserwantów i stabilizatorów. Zawartość tych substancji sprawia, że napromienianie promieniowaniem jonizującym jest zbędne.
Zgoda Głównego Inspektora Sanitarnego
Napromienianie żywności promieniowaniem jonizującym może być dokonywane dopiero po uzyskaniu przez producenta żywności zgody Głównego Inspektora Sanitarnego. Zgoda jest wydawana w drodze decyzji na wniosek zainteresowanego. We wniosku trzeba zawrzeć podstawowe informacje na temat wnioskodawcy, w tym:
- nazwę lub firmę wnioskodawcy
- siedzibę i adres zakładu, w którym będzie dokonywane napromienianie
- numer NIP
- dane na temat urządzeń i aparatury do napromieniania oraz procedur pomiarowych i kwalifikacji pracowników odpowiedzialnych za napromienianie żywności
- informacje na temat środków bezpieczeństwa i rodzaj środków spożywczych, które mogą być poddawane napromienianiu żywności
- dane na temat osoby nadzorującej napromieniowanie żywności
Główny Inspektor Sanitarny wydaje zgodę po wcześniejszym sprawdzeniu, czy wyposażenie zakładu spełnia wymagania prawne, a personel posiada właściwe kwalifikacje. Organ sprawdza również, czy zakład spełnia wymagania higieniczne zapewniające bezpieczeństwo żywności oraz czy w danym przypadku stosowanie promieniowania jonizującego jest dozwolone. Główny Inspektor Sanitarny nadaje zakładowi numer identyfikacyjny. Zakład ma obowiązek prowadzić rejestr dla każdego z używanych źródeł promieniowania jonizującego.
Główny Inspektor Sanitarny może zawiesić, albo cofnąć zgodę, jeżeli zostały naruszone przepisy. Naruszenie jest stwierdzane w wyniku urzędowej kontroli żywności. Tytułem przykładu można wskazać zaniechanie prowadzenia rejestrów, niedopuszczalność stosowania promieniowania jonizującego ze względu na zawartość konserwantów i stabilizatorów itd.
Ciąg dalszy ograniczeń
Szczegółowe ograniczenia zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Nie wszystkie środki spożywcze mogą być poddane napromienianiu. Poza tym wyznaczono dozwolone źródła promieniowania jonizującego i określono maksymalne dopuszczalne dawki. Dawki promieniowania do 1 kGy (kilo Greje) można opóźnić dojrzewanie lub zahamować kiełkowanie w produktach pochodzenia roślinnego, zwalczać szkodniki oraz pasożyty. Napromienianie żywności dawkami do 10 kGy inaktywuje bakterie, pleśnie, drożdże i mikroflorę patogenna, co sprawia, że wydłuża się okres jej trwałości i zmniejsza liczba zatruć pokarmowych. Dawki w przedziale 10-50 kGy stosowane są do sterylizacji produktów żywnościowych. Środki spożywcze poddane napromienianiu promieniowaniem jonizującym muszą być odpowiednio oznakowane. Poniżej symbol Radura stosowany do oznaczania żywności napromieniowanej
Zmiany chemiczne w żywności w wyniku stosowania promieniowania jonizującego
Podobnie jak inne procesy utrwalające, również radiacja powoduje pewne zmiany chemiczne w żywności. Ich rodzaj i zasięg zależą od chemicznego składu produktu, dawki promieniowania, temperatury oraz dostępu światła i tlenu podczas procesu napromieniania. Pod wpływem promieniowania jonizującego tworzą się m.in. wolne rodniki i zmniejsza się o 20-60% zawartość witamin A, B1, C i E. Trzeba jednak pamiętać, że podobne zmiany (jak nie i większe) zachodzą w żywności pod wpływem termicznej obróbki lub długotrwałego jej przechowywania.
Napromieniony czy promieniotwórczy?
Powszechnym błędem jest stawianie znaku równości pomiędzy żywnością napromienioną (poddaną promieniowaniu jonizującemu) a żywnością promieniotwórczą (radioaktywną, emitującą promieniowanie). Taki pogląd stwarza wrażenie, że materiał napromieniony staje się automatycznie radioaktywny co jest oczywiście błędem. Podczas napromieniania (radiacji) żywność nie ulega ogrzaniu, jak ma to miejsce w przypadku stosowania np. mikrofali, a ponadto zastosowane promienie nie ulegają zatrzymaniu w żywności. Napromienianie nie czyni żywności radioaktywną.
Wpływ na zdrowie radiacyjnej metody utrwalania żywności
Metoda radiacyjnego utrwalania żywności jest bezpiecznym i wszechstronnym sposobem zapewnienia wysokiej jakości żywności i zmniejszenia strat żywności podczas jej przechowywania. Metoda ta jest jedną z najbardziej wnikliwie i obszernie przebadanych metod utrwalania żywności, jednak zastosowanie tej metody w wielu częściach Europy budzi wiele kontrowersji i obaw. Czy stosowanie promieniowania jonizującego jest rzeczywiście zdrowe i bezpieczne? Na to nie znamy jednoznacznej odpowiedzi. Mamy jednak zawsze możliwość wyboru. Odpowiednie etykietowanie żywności poddanej działaniu promieniowania jonizującego pozwala konsumentowi rozpoznać taki produkt.
Konkurs. Wygraj zestaw wartościowych olejów!