Przyczyny zaburzeń snu

   Zaburzenia snu stają się jednym z problemów zdrowotnych spędzających sen z powiek zarówno młodych osób, jak i seniorów. Przyczyn zaburzeń snu może być wiele - tak jak metod, które pozwalają sobie z nimi radzić.

   Zaburzenia snu mogą mieć charakter samoistny, ale mogą też występować jako objaw określonej choroby. Czynniki powodujące zaburzenia snu można podzielić na somatyczne, psychiczne i środowiskowe. Najczęściej przyjmują one postać bezsenności, albo zaburzeń rytmu snu. Częstą, ale nie jedyną przyczyną zaburzeń snu jest niski lub zaburzony poziom melatoniny.

Źródła zaburzeń snu

   Zaburzenia snu mogą być jednym z objawów choroby psychicznej lub somatycznej, w tym między innymi:

- depresji
- nerwicy
- uzależnienia
- dolegliwości bólowych
- nadczynności tarczycy
- zaburzeń metabolicznych
- chorób górnych dróg oddechowych

   Środek leczenia dobiera się odpowiednio do przyczyny, dlatego leczenie zaburzeń snu przypadkowymi lekami nasennymi mija się z celem. Tylko wykonanie szeregu badań, na podstawie których zostanie postawiona prawidłowa diagnoza, jest prawidłowym postępowaniem, dzięki któremu można ustalić skuteczną metodę leczenia. Zaburzenia snu mogą być w ogóle niepowiązane z żadną chorobą. Pierwotne zaburzenia snu (tzw. samoistne) często są związane z aktualną sytuacją życiową, a zatem mają związek ze stresem i emocjami. Sytuacje powodujące silny lub długotrwały stres, np. utrata bliskiej osoby, problemy finansowe, samotność, utrata pracy, mogą doprowadzić do zaburzeń snu. U podłoża samoistnych zaburzeń snu mogą leżeć także czynniki związane z trybem życia, omówione niżej.



Melatonina - hormon regulujący dobowy rytm

   Poziom melatoniny zmienia się w ciągu doby. Najwyższy poziom tego hormonu w organizmie występuje między godziną 2 a 4 w nocy. Następnie poziom melatoniny stopniowo zmniejsza się do rana. Stężenie melatoniny zmniejsza się także w okresie życia człowieka - maleje wraz z wiekiem. Z powodu starzenia się człowieka dochodzi do zwapnienia szyszynki - niewielkiego narządu, który odpowiada za syntezę melatoniny. Największe ilości melatoniny szyszynka produkuje w okresie od 4 do 10 roku życia. W porównaniu z tą ilością, produkcja hormonu w okresie od 30 do 45 roku życia jest o ok. 50% mniejsza. U seniorów niekiedy dochodzi do całkowitego zaniku dobowego rytmu wydzielania melatoniny. W konsekwencji osoby w podeszłym wieku budzą się wcześniej i wcześniej odczuwają senność. Nie pozostaje to bez wpływu na stan zdrowia i samopoczucie. Zaburzenia rytmu dobowego powodują złe samopoczucie i rozkojarzenie, a niekiedy także nasilenie się różnych dolegliwości.



Wpływ światła na okołodobowy rytm biologiczny człowieka

   Światło istotnie wpływa na okołodobowy rytm biologiczny człowieka zakłócając ewolucyjny rytm dnia i nocy. Sztuczne światło, zwłaszcza niebieskie światło emitowane przez komputery i smartfony, przyczynia się do zaburzeń snu. Zasypianie ze smartfonem lub tabletem w ręku zdecydowanie nie służy higienie snu. Lekarze zalecają, aby na trzy godziny przed planowanym zaśnięciem unikać urządzeń emitujących niebieskie światło.



Siedzący tryb życia i dieta a zaburzenia snu

   Do przyczyn środowiskowych zaburzeń snu należą prowadzenie siedzącego trybu życia. Praca biurowa w połączeniu z niską aktywnością fizyczną może w perspektywie czasu doprowadzić do bezsenności i innych zaburzeń snu. Siedzący tryb życia powoduje, że organizm wykorzystuje nadmiar energii dostarczonej w ciągu dnia w postaci pożywienia nocą, która powinna być przeznaczona na odpoczynek.

   Negatywny wpływ na higienę snu może mieć także nieprawidłowa dieta, która polega na spożywaniu bardzo obfitych posiłków wieczorem, podjadanie przekąsek przed snem oraz zjadanie ciężkostrawnej kolacji. Wymienione nawyki żywieniowe powodują obciążenie układu trawiennego i w konsekwencji trudności z zaśnięciem lub pobudki w środku nocy. W trosce o zdrowy sen, warto przeznaczyć choćby 30 minut dziennie na aktywność fizyczną, a na kolację zjadać lekkostrawny posiłek najpóźniej na 2 godziny przed planowanym położeniem się do łóżka. Sesji treningowej nie powinno się jednak wykonywać wieczorem, ponieważ pobudzają organizm, przyczyniając się do trudności z zasypianiem.



System pracy zmianowej

   Nie tylko praca siedząca może przyczynić się do zaburzeń snu. Negatywny wpływ na higienę snu może mieć także praca w systemie zmianowym. Podobnie na sen wpływa podróżowanie na długich trasach, np. odbywanie lotów transkontynentalnych, co jest związane ze znaczną różnicą stref czasowych.



Skutki zaburzeń snu

   W świetle aktualnej wiedzy medycznej nie ma już żadnych wątpliwości co do tego, że zaburzenia snu powinny być leczone. Według szacunkowych danych na kłopoty ze snem cierpi około 30% populacji. Zaburzenia snu są szczególnie niebezpieczne dla dzieci, którym zdrowy sen jest potrzebny do prawidłowego rozwoju. Dorośli potrzebują snu, żeby zregenerować się, konsolidować ślady pamięciowe, mieć dobrą sprawność intelektualną i prawidłowo funkcjonującą gospodarkę hormonalną. Do najczęstszych skutków zaburzeń snu należą stałe zmęczenie i złe samopoczucie, a przez to obniżenie jakości codziennego funkcjonowania. Długotrwałe, nieleczone prawidłowo zaburzenia snu prowadzą do obniżenia wydolności fizycznej, spowolnienia reakcji, obniżenia odporności (także na stres).



Zaburzenia snu z perspektywy medycznej

   Zaburzenia snu nie są traktowane jako jedna jednostka chorobowa. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przewiduje dwie odrębne jednostki - organiczne zaburzenia snu (G47) oraz nieorganiczne zaburzenia snu (F51).

   Organiczne zaburzenia snu są objawem innej choroby (tzw. wtórne zaburzenia snu). Do tej grupy należą bezsenność, zaburzenia rytmu snu i czuwania, narkolepsja, hipersomnia i bezdech senny. Nieorganiczne zaburzenia snu są natomiast wywołane wyłącznie czynnikami emocjonalnymi (inaczej: pierwotne zaburzenia snu). Do tej grupy należą:

- psychogenne zaburzenia rytmu snu i czuwania
- koszmary senne
- lęki nocne
- somnambulizm
- bezsenność nieorganiczna
- hipersomnia nieorganiczna

   Abstrahując od powyższego podziału można wskazać na istnienie zaburzeń snu polegających na nieprawidłowej ilości i jakości snu (dyssomni) oraz zaburzeń mających postać niepożądanych zachowań pojawiających się podczas snu. Bezsenność, zbyt długi sen i senność w ciągu dnia (tzw. hipersomnia) oraz zaburzenia rytmu i czuwania należą do dyssomni. Do tej kategorii zalicza się także narkolepsję, której obraz kliniczny obejmuje występowanie napadów snu, nagłej utraty napięcia mięśni, przysennego paraliżu i sennych omamów.

   Z kolei do parasomni należą bezdech senny, somnabulizm (lunatyzm) oraz nocne lęki i koszmary senne. Bezdech senny jest bardzo niebezpiecznym zaburzeniem snu polegającym na chwilowym ustaniu wentylacji płuc w czasie snu, albo znaczącym spłyceniu oddechu. Bezdechowi sennemu może towarzyszyć chrapanie. Somnabulizm objawia się aktywnością ruchowej bez udziału świadomości - również jest niebezpieczny, bo może doprowadzić do urazów (np. urazu głowy w następstwie potknięcia się). Lęki nocne są chyba najmniej niebezpiecznym typem parasomni. Objawiają się one przerwaniem snu silnym uczuciem niepokoju i lęku, w następstwie czego pacjent budzi się zapłakany, albo krzycząc. Osobną postacią parasomni są koszmary senne, które powodują uczucie zmęczenia i niewyspania, a do tego zapadają w pamięć.



   Bez względu na to, jak klasyfikujemy zaburzenia snu, jakie są ich postaci i przyczyny, każde tego typu dolegliwości powinny być skonsultowane z lekarzem i leczone. Znaczenie snu w życiu człowieka i jego rola w zachowaniu zdrowia fizycznego i psychicznego są zbyt duże, żeby zaburzenia z nim związane mogły być ignorowane.