Równowaga potasu i sodu - jak zapobiegać jej zachwianiu?

   Równowaga potasu i sodu w organizmie jest niezbędna dla prawidłowego nawodnienia. Nadmiar sodu przyczynia się do gromadzenia wody w organizmie. Nadmiar potasu może zaś przyczynić się do odwodnienia. I tak źle, i tak niedobrze.

   Potas występuje w większości produktów spożywczych, co nie wyklucza jednak jego niedoboru. Wspomniany pierwiastek jest potrzebny do prawidłowej pracy mięśni oraz dobrej koncentracji. Jeżeli organizm otrzymuje go w zbyt małych ilościach zaczyna się dopominać. Jednocześnie dochodzi do wzrostu poziomu sodu, co przybiera formę obrzęków rąk, obrzęków nóg, nadciśnienia, skurczów mięśni oraz zmęczenia i zdenerwowania. Potas podobnie jak chlor i sód jest jednym z elektrolitów. Są to minerały rozpuszczające się w wodzie i przenoszące ładunki elektryczny. Organizm składa się w dużej mierze z wody, więc znajdziemy je każdej tkance.

Potas - działanie i źródła pokarmowe

   Potas może bez trudu przemieszczać się przez komórkowe błony. Dostarcza on komórkom szereg substancji odżywczych, a jednocześnie usuwa zbędne produkty przemiany materii. Potas jest potrzebny do tego, aby pobudzić wydzielanie insuliny. Bierze on udział w spalaniu węglowodanów i białek oraz jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania systemu nerwowego. Potas uczestniczy w procesach związanych z pracą mięśni i mózgu. Jego odpowiednia ilość w diecie ma bardzo pozytywny wpływ na zdolność myślenia i koncentrację. Podstawową funkcją potasu jest jednego regulowanie gospodarki wodnej. Kolejnym ważnym zadaniem jest kontrolowanie ciśnienia krwi i funkcjonowania nerek.

   Dzienne zapotrzebowanie na potas wynosi 2000-3000 mg. Niedobór potasu objawia się obrzękiem nóg i rąk, nadciśnieniem nieregularnym biciem serca, skurczami mięśni w okresie upałów i w czasie wysiłku fizycznego. Niedobór potasu może objawiać się także uczuciem zmęczenia i zdenerwowania. Ryzyko niedoboru potasu jest wyższe u osób, które stosują środki moczopędne. Zażywanie ich systematycznie i w zbyt dużych ilościach może doprowadzić do zaburzeń równowagi elektrolitowej. Podobnie jest w przypadku leków nasercowych oraz środków stosowanych w razie nadciśnienia. Niektóre z nich wypłukują potas razem z moczem. Ryzyko niedoboru potasu występuje też w czasie diety odchudzającej. Można w prosty sposób zapobiec niedoborowi wspomnianego pierwiastka poprzez spożywanie dużych ilości niegazowanej wody mineralnej.

   Pokarmowe źródła potasu obejmują przede wszystkim suszone morele i suszone figi, awokado, banany i ziemniaki, seler, kiwi, pomidory i grejpfruty. Najbardziej polecane są rzecz jasna świeże owoce i warzywa. Suszone owoce posiadają wysoką wartość odżywczą, ale i wysoką zawartość cukrów. Można zatem wprowadzać je do jadłospisu, ale tylko w niewielkich ilościach i raczej okazjonalnie. Warzywa i świeże owoce powinny być natomiast podstawą codziennego menu. Polecanymi źródłami potasu są zwłaszcza pomidory i ich przetwory oraz ziemniaki, owoce cytrusowe i zielone warzywa liściaste.



Czy to już hiperkaliemia ?

   Niedobór potasu ma swoje konsekwencje, ale jego nadmiar też nie jest korzystny dla organizmu. Z ewentualnym nadmiarem pierwiastka wynikającym ze spożycia produktów bogatych w potas organizm powinien sobie poradzić. Nieco gorzej jest w sytuacji, gdy pacjent zażywa preparaty zawierające wspomniany pierwiastek bez porozumienia z lekarzem. Nadmiar potasu może być szkodliwy zwłaszcza dla osób chorujących na zaburzenia pracy nerek. Co więcej, zbyt wysokie stężenie potasu może wchodzić w interakcje z lekami na niewydolność serca i arytmię oraz inhibitorami enzymu ACE, które są stosowane w leczeniu chorób serca i nadciśnienia.

   Poważną konsekwencją stosowania suplementów z potasem i jego nadmiaru w organizmie jest natomiast hiperkaliemia zwana też hiperpotasemią. Polega ona na nadmiarze potasu w surowicy krwi. Stan ten zagraża zdrowiu i życiu człowieka oraz może doprowadzić do porażenia mięśni i poważnych zaburzeń pracy serca. Objawy hiperkaliemii początkowo przybierają postać bólu i uczucia mrowienia w mięśniach, zaburzeń równowagi, zawrotów głowy, a także nieregularnej pracy serca. O hiperkaliemii świadczy stężenie jonów potasu przekraczające 5,5 mmol/l.



Sód - rola i źródła pokarmowe

   Sód jest pierwiastkiem, którego organizm potrzebuje głównie do regulowania gospodarki wodnej organizmu. Dostarczanie zbyt małych ilości sodu prowadzi do zaburzeń pracy serca oraz odwodnienia organizmu. Z kolei konsekwencją nadmiernego spożycia sodu jest nadciśnienie tętnicze. Prawidłowe stężenie sodu w surowicy zapewnia odpowiednie uwodnienie komórek oraz dba o prawidłową pobudliwość komórek nerwowych i mięśniowych. Sód i potas odpowiadają za utrzymanie prawidłowego ciśnienia osmotycznego we krwi.

   Nadmiar sodu jest spotykany znacznie częściej niż jego niedobór. Podobnie jak o niedobór potasu łatwiej niż o hiperkaliemię. Wynika to stąd, że przeciętna dieta jest bogata w sól, czyli chlorek sodu. Pierwiastek dostarczany w takiej postaci i w zbyt dużych ilościach może doprowadzić do zwiększenia ciśnienia tętniczego krwi oraz do przewodnienia organizmu objawiającego się obrzękami. Podstawowym źródłem pokarmowym sodu są wysoko przetworzone produkty, sery, wędliny i inne przetwory mięsne oraz dodatki do dań (np. kostki bulionowe, mieszanki przypraw z dodatkami sodowymi).



Czy to już hiponatremia ?

   Niedobór sodu nosi nazwę hiponatremii. Dochodzi do niej z reguły w wyniku biegunki lub wymiotów. Do hiponatremii może też przyczynić się wykonywanie długotrwałej i wyczerpującej pracy fizycznej w upalne dni. Stały niedobór sodu jest zagrożeniem dla zdrowia i życia człowieka. Hiponatremia jest zaburzeniem gospodarki wodno - elektrolitowej objawiającym się osłabieniem, zawrotami głowy i nudnościami. Jeżeli jednak poziom sodu spadnie poniżej 120-130 mmol/l może dojść do bardziej groźnych objawów, takich jak bóle głowy, nudności i wymioty, zaburzenia orientacji oraz splątanie. W razie podejrzenia hiponatremii wykonuje się morfologię krwi umożliwiającą ustalenie poziomu sodu oraz badanie moczu.



Pompa sodowo-potasowa - co to jest ?

   Pompa sodowo-potasowa jest enzymem białkowym, który bierze udział w transporcie kationów sodu i potasu. Enzym ten składa się z podjednostek alfa i beta. Głównym zadaniem pompy sodowo-potasowej jest transportowanie jonów sodu i potasu. Działanie enzymu powoduje powstanie gradientu sodowo-potasowego, który kontroluje objętość komórek oraz umożliwia pobudzenie nerwów i mięśni. Należy dodać, że gradient sodowo-potasowy jest też siłą napędową transportu cukrów i aminokwasów. Enzym funkcjonuje prawidłowo pod pewnymi warunkami. Jednym z warunków jest odpowiednie stężenie jonów sodu i potasu w surowicy krwi. Niemniej pompa sodowo-potasowa potrzebuje także właściwego stężenia jonów magnezu, stałego dopływu tlenu i glukozy oraz odprowadzania dwutlenku węgla. Enzym wymaga ciągłej syntezy ATP i temperatury wynoszącej około 37 stopni Celsjusza.

   Zatrzymanie pracy wspomnianego enzymu powoduje szereg konsekwencji, począwszy od zmian składu płynu wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego, poprzez utratę właściwości przez komórki, a skończywszy na braku reakcji komórek na bodźce. Zmiany składu płynu zewnątrzkomórkowego dotyczą głównie zmniejszenia stężenia jonów sodu i zwiększenia stężenia jonów potasu.



Dieta zrównoważona

   Stosowanie diety bogatej w sód zwiększa ryzyko wystąpienia zgonu z powodu chorób układu sercowo - naczyniowego. Z kolei jadłospis, w którym potas ma pewną przewagę nad sodem ogranicza wspomniane ryzyko. Powinno się ograniczyć spożywanie produktów bogatych w sód, a zatem głównie produktów wysoko przetworzonych przy jednoczesnym zwiększeniu ilości warzyw i owoców w diecie będących źródłem potasu. Bogatym źródłem potasu są także produkty mleczne. Wspomniane grupy produkty zawierają jednocześnie niewielkie ilości sodu, które w zupełności pokryją dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek.

   Zupełnie inaczej prezentuje się stosunek sodu do potasu w przypadku produktów wysoko przetworzonych. Wystarczy zwrócić uwagę na zawartość sodu i potasu w przetworach mięsnych i porównać ją z wartościami odżywczymi nieprzetworzonego mięsa, aby przekonać się, jak przemysł przetwórczy negatywnie wpływa na równowagę sodowo-potasową. Podobnie jest w przypadku innych produktów. Im bardziej przetworzony produkty, tym większy stosunek sodu do potasu.

   Tymczasem lekarze przekonują, że spożywanie produktów, w przypadku których stosunek Na do K wynosi poniżej 1 pomaga chronić zdrowie, w tym zwłaszcza serce i układ naczyniowy. Badania w zakresie wzajemnego oddziaływania sodu i potasu nadal są prowadzone, niemniej już dotychczasowy dorobek naukowy przemawia za tym, aby wybierać jak najmniej przetworzone produkty.