Sterole roślinne (fitosterole) to składniki błon komórkowych roślin. Pod względem budowy chemicznej oraz pełnionych funkcji są analogami cholesterolu, który występuje w organizmach zwierzęcych. Wśród roślin wyróżniono ponad 200 fitosteroli, które podzielone zostały na 4 grupy. Najczęściej występującymi fitosterolami są sterole z grupy 4-dimetylosteroli, w której wyróżnia się beta-sitosterol, kampesterol i stigmasterol.
Fitosterole wykazują działanie prozdrowotne przez obniżanie poziomu cholesterolu LDL we krwi. Dzięki temu zmniejszają ryzyko wystąpienia miażdżycy, co skutkuje obniżeniem ryzyka zachorowania na chorobę niedokrwienną serca oraz zawał mięśnia sercowego. Choroby układu krążenia są pierwszą przyczyną zgonów w Polsce, a według danych GUS w 2013 roku stanowiły 45,8% zgonów. Dlatego też profilaktyka chorób układu krążenia stała się nadrzędnym celem polityki zdrowotnej. Zmiana stylu życia, zmniejszenie podaży z dietą cholesterolu i węglowodanów prostych, a także kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans, zwiększenie podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 a także steroli roślinnych są głównymi elementami profilaktyki chorób układu krążenia.
|
|
|
Występowanie steroli roślinnych
Fitosterole występują w błonach komórkowych wszystkich roślin. Nieznaczne ich ilości w porównaniu z zawartością cholesterolu obecne są również wśród zwierząt. Jednak występowanie fitosteroli w tkankach zwierzęcych jest wynikiem spożywania przez organizmy zwierzęce dużych ilości fitoplanktonu lub roślin. Występowanie steroli roślinnych takich jak brassikasterol czy kampesterol wykrywa się min. u małż, co jest skutkiem spożywania przez nie dużej ilości, różnego rodzaju fitoplanktonu.
Największe ilości fitosteroli w produktach spożywczych zawierają zimnotłoczone oleje otrzymywane z nasion roślin. Duże ilości steroli roślinnych wykazują też nasiona sezamu, orzechy, migdały, siemię lniane, zarodki pszenne, zioła i przyprawy. Wśród olejów roślinnych zawartość fitosteroli ulega zmniejszeniu w procesie rafinacji, zwłaszcza w etapie neutralizacji, podczas którego ilość fitosteroli obniża się średnio o 20%. Zawartość fitosteroli w olejach roślinnych ulega obniżeniu również podczas procesów smażenia oraz przechowywania tych tłuszczów na skutek procesów utleniania.
Średnia zawartość steroli roślinnych w wybranych produktach spożywczych w przeliczeniu na 100 gramów:
Olej z otrąb ryżowych - 1190 mg
Olej kukurydziany - 968 mg
Olej sezamowy - 865 mg
Sezam - 714 mg
Olej z zarodków pszennych - 553 mg
Pestki słonecznika - 534 mg
Olej lniany - 338 mg
Olej z migdałów - 266 mg
Oliwa z oliwek - 221 mg
Orzechy ziemne - 220 mg
Orzechy pistacjowe - 214 mg
Siemię lniane - 146 mg
Orzechy piniowe - 141 mg
Migdały - 136 mg
Orzechy pekan - 102 mg
Olej palmowy - 95 mg
Olej kokosowy - 86 mg
Awokado - 78 mg
Orzechy włoskie - 72 mg
Buraki - 25 mg
Amarantus - 24 mg
Szparagi - 24 mg
Brukselka - 24 mg
Pomarańcze - 24 mg
Morele - 18 mg
Kalafior - 18 mg
Grejpfrut - 17 mg
Banany - 17 mg
Cebula - 15 mg
Jabłka - 12 mg
Truskawki - 12 mg
Bataty - 12 mg
Kapusta - 11 mg
Sałata - 11 mg
Brzoskwinie - 10 mg
Znaczenie steroli roślinnych dla zdrowia
Spożywanie fitosteroli z codzienną dietą zapobiega powstawaniu procesów miażdżycowych poprzez wykazywanie przez nie działania hipocholesterolemicznego (obniżającego poziom cholesterolu we krwi) oraz hamującego agregację płytek krwi. Fitosterole obniżają stężenie cholesterolu całkowitego i lipoprotein LDL (ang. low-density lipoprotein) oraz nasyconych kwasów tłuszczowych we krwi.
Działanie obniżające poziom cholesterolu we krwi polega na ograniczeniu jego wchłaniania z przewodu pokarmowego. Fitosterole wykazując podobną budowę chemiczną do cholesterolu konkurują z nim o receptory wchłaniania w przewodzie pokarmowym przez co zapobiegają jego wchłanianiu i zwiększając jego wydalanie z kałem.
Sterole roślinne mogą również wykazywać działanie przeciwnowotworowe przez inicjowanie procesów apoptozy komórek oraz hamowanie powstawania związków kancerogennych.
Zalecane spożycie steroli roślinnych
Badania wykazały, że spożywanie 2 gramów (2000 mg) steroli roślinnych dziennie obniża o 10-20% poziom cholesterolu całkowitego i lipoprotein LDL we krwi. Wyższe spożycie fitosteroli niż zalecane 2 g dziennie nie wykazuje dodatkowego działania hipocholesterolemicznego.
Nie należy jednak przekraczać dawki 3 gramów (3000 mg) steroli roślinnych dziennie ze względu na możliwość zaburzania wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Udowodniono, że obniżanie cholesterolu przez fitosterole prowadzi do mniejszego wchłaniania związków rozpuszczalnych w tłuszczach takich jak likopen, beta-karoten, witamina E, witamina D.
Produkty wzbogacane i suplementy diety
Zalecana dzienna dawka fitosteroli jest niemalże niemożliwa do spożycia z produktami naturalnymi. W związku z tym wśród osób ze zwiększonym poziomem cholesterolu całkowitego we krwi zaleca się spożywanie produktów wzbogacanych w sterole roślinne. Na rynku polskim w fitosterole wzbogaca się min. margaryny, oleje, jogurty, sery i mleka. Na rynku dostępne są również suplementy diety zawierające sterole roślinne.
Sterole roślinne wykazują działanie prozdrowotne. Obniżają poziom cholesterolu całkowitego i lipoprotein LDL we krwi przez hamowanie ich wchłaniania w przewodzie pokarmowym dzięki czemu obniżają ryzyko zmian miażdżycowych. Nie należy jednak przekraczać dawki 3 g fitosteroli dziennie ze względu na możliwe obniżanie poziomu min. beta-karotenu, likopenu i witaminy E. Z tego też względu produkty wzbogacane w sterole roślinne oraz suplementy diety zawierające fitosterole powinny być stosowane dodatkowo tylko przez osoby u których zdiagnozowano podwyższenie poziomu cholesterolu we krwi. Osoby o niepodwyższonym poziomie cholesterolu powinny dostarczać fitosterole z naturalnych źródeł tj. olejów roślinnych (wybierając oleje nierafinowane, zimnotłoczone), orzechów, migdałów, warzyw, owoców i poprzez dodatek do potraw ziół i przypraw.
Konkurs. Wygraj zestaw wartościowych olejów!