Tarczyca - ważny narząd

   Tarczyca jest niewielkim narządem, który odpowiada za właściwe funkcjonowanie metabolizmu. Efektem zaburzeń pracy gruczołu mogą być między innymi nadwaga i otyłość. Inne następstwa nieprawidłowego funkcjonowania tarczycy są związane z zaburzeniami pracy serca, problemami z menstruacją i donoszeniem ciąży, astmą i ospałością. Inne objawy sugerujące niewłaściwą pracę gruczołu to ospałość, bóle mięśni, brak koncentracji i obniżony nastrój.

Czym jest tarczyca?

   Tarczyca jest narządem ważącym około 60 g, produkującym ważne hormony wpływające na metabolizm - trójjodotyroninę i tyroksynę. Tarczyca jest gruczołem dokrewnym złożonym z dwóch płatów połączonych węziną. Narząd znajduje się na zewnątrz od chrząstki tarczowatej, na wysokości II-IV chrząstki tchawicy. Gruczoł jest otoczony podwójną osłonką łącznotkankową oraz zaopatrywany w krew przez 4-5 tętnic. Miąższ tarczycy jest złożony z okrągłych pęcherzyków zawierający płyn. W koloidzie są gromadzone tyroksyna i trójjodotyronina. Substancje umożliwiają syntezę białek oraz warunkują zużycie tlenu przez tkanki. Dodatkowo kontrolują układ nerwowy i produkcję innych hormonów.

   Trójjodotyronina i tyroksyna stymulują produkcję cieplnej energii oraz mają wpływ na procesy intelektualne i nastrój. Poza tym, wpływają na pracę serca i mięśni szkieletowych, jelit i jajników. Narząd jest stymulowany do produkcji trójjodotyroniny i tyroksyny przez tyreotropinę (TSH) wytwarzaną przez przysadkę mózgową. Ta z kolei jest stymulowana przez hormon podwzgórzowy, zwany tyreoliberyną (TRH). Budowę i wielkość tarczycy precyzyjnie określa badanie USG. W ocenie stężenia hormonów tarczycy krążących we krwi posługujemy się obecnie badaniem tzw. frakcji wolnej, niezwiązanej z białkami transportującymi. fT4 (free-T4) i fT3 (free-T3). Dodatkowo pomocne w ocenie diagnostyki tarczycy są: odwrotne (reverse) T3 (rT3), immunoglobuliny pobudzające tarczycę (TSI), T3 uptake (wchłanianie T3), SHBG (białko wiążące hormony płciowe) - jest znacznikiem aktywności homonów tarczycy na poziomie tkankowym.



Normy na hormony tarczycy i interpretacja wyników

Wartości prawidłowe i interpretacja wyników dla hormonów tarczycowych:

fT3 - 1,5-4 ng/l (2,25-6 pmol/l). Stężenie poniżej 1,5 ng/l (2,25 pmol/l) wskazuje na niedoczynność tarczycy (hipotyreozę), natomiast stężenie powyżej 4 ng/l (6 pmol/l) wskazuje na nadczynność tarczycy (hipertyreozę).

fT4 - 8-20 ng/l (10-25 pmol/l). Stężenie poniżej 8 ng/l (10 pmol/l) wskazuje na niedoczynność tarczycy, natomiast stężenie powyżej 20 ng/l (25 pmol/l) wskazuje na nadczynność tarczycy.


Dla pełnego obrazu wartości prawidłowe dla hormonów regulujących pracę tarczycy:

TSH - 0,4-4,0 µIU/l. Stężenie poniżej 0,1 µIU/l oznacza znaczną nadczynność tarczycy, stężenie pomiędzy 0,1-0,27 µIU/l może oznaczać nadczynność tarczycy, stężenie powyżej 4,2 µIU/l najczęściej wskazuje na niedoczynność tarczycy.

TRH - test TRH przeprowadza się kiedy gdy stężenie TSH jest niewłaściwe. Przeprowadzając test TRH oznacza się stężenie TSH we krwi, a następnie podaje się TRH (dożylnie, donosowo lub doustnie). Po 30 min na nowo oznacza się stężenie hormonu TSH. Jeżeli przyrost stężenia wynosi do 3 µIU/l wskazuje to na nadczynność tarczycy, a przyrost większy od 30 µIU/l niedoczynność.

rT3 (reverse T3, odwrotne T3) - 10-24 ng/dl (0,15-0,37 nmol/l). W tkankach docelowych dokonuje się przekształcenie tyroksyny w aktywny hormon T3, jego nieaktywną izomeryczną formę rT3 (revers T3 - odwrotną trójjodorytoninę) oraz ich degradacja przez enzymy dejodynazy. rT3 spowalnia metabolizm (ma na celu magazynowanie energii w chwilach stresu, niedożywienia, choroby czy przetrenowania), a także hamuje konwersję T4 do T3. Ciężkie choroby (np. marskość wątroby, cukrzyca, przedłużające się procesy zapalne), stany wyczerpania, stres fizyczny (np. operacje, urazy), substancje szkodliwe dla zdrowia, leki, niedobór selenu i w szczególności nadmiar kortyzolu mogą prowadzić do ograniczenia odjodowania (zahamowania dejodynazy), co skutkuje zwiększoną produkcją rT3. Wysoki poziom rT3 może spowodować objawy niedoczynności tarczycy, nawet gdy TSH i inne badania laboratoryjne są w normie. Generalnie wartość fT3 podzielona przez wartość rT3 powinna równać się lub być większa niż 0,2 (przykładowo wartość fT3 - 3,1 ng/l podzielone przez wartość rT3 - 14,1 ng/dl daje wartość 0,22, która jest wartością prawidłową).



Niedoczynność tarczycy

   Niedoczynność tarczycy jest chorobą spowodowaną niedoborem hormonów wytwarzanych przez gruczoł tarczowy. Schorzenie może mieć charakter wrodzony bądź nabyty. Wrodzona niedoczynność tarczycy rozwija się w wyniku agenezji bądź niedorozwoju gruczołu, niedoboru jodu lub wrodzonych bloków enzymatycznych w syntezie hormonów. Nabyta niedoczynność tarczycy jest zaś spowodowana zahamowaniem syntezy hormonów przez różne czynniki (np. niedobór jodu). Wśród głównych objawów niedoczynności tarczycy należy wymienić symptomy związane ze spowolnieniem tempa przemiany materii. Najczęściej występujące objawy to przyrost masy ciała, osłabienie, zaparcia i zmęczenie (m.in. zmęczenie wysiłkowe). Osoba chorująca na niedoczynność tarczycy może zaobserwować u siebie spadek koncentracji, zaburzenia pamięci i szybsze wyziębianiem organizmu. Kobiety chorujące na niedoczynność tarczycy mogą cierpieć na zaburzenia miesiączkowania. Niedobór hormonów może powodować skrócenie cykli miesiączkowych, obfite krwawienia, niepłodność i trudności w utrzymaniu ciąży. Niedostatek trójjodotyroniny i tyroksyny u mężczyzn może doprowadzić do obniżenia libido i impotencji. Medyczna terapia niedoczynności tarczycy opiera się na zażywaniu syntetycznych preparatów hormonów tarczycy.



Tycie mimo terapii

   Przed rozpoczęciem leczenia tempo metabolizmu stopniowo maleje. Po rozpoczęciu leczenia musi minąć trochę czasu, aby przemiana materii wróciła na prawidłowe tory. Dlatego mimo zażywania leków w pierwszym okresie leczenia pacjent nadal może przybierać na wadze i narzekać na złe samopoczucie. Im zdrowszy tryb życia, tym szybciej zostanie zniwelowany negatywny wpływ nieprawidłowo funkcjonującej tarczycy na metabolizm. Jeżeli pacjent uprawia umiarkowaną aktywność fizyczną (np. marsz) oraz stosuje zbilansowaną dietę, to powrót do zdrowia nastąpi znacznie szybciej.



Pamiętaj o jodzie

   Tarczyca potrzebuje jodu do produkcji hormonów. Trójjodotyronina i tyroksyna regulują przemiany energetyczne, rozmnażanie i wzrost komórek oraz syntezę białek i regenerację skóry. Są to substancje, które w pewnym stopniu warunkują rozwój i pracę mózgu oraz układu nerwowego. Tyroksyna we współpracy z chromem i insuliną reguluje intensywność przemian energetycznych w komórkach. Substancje powodują syntezę ATP w komórkowych mitochondriach. Organizm potrzebuje około 150 mikrogramów jodu, który powinien zostać dostarczony wraz z pożywieniem. Najlepszym źródłem pierwiastka są ryby i owoce morza (m.in. łosoś, śledź, makrela). Zawartość jodu w mleku i nabiale jest niższa. Obecnie stosuje się pasze dla krów i kur wzbogacane tym pierwiastkiem, aby zapobiec zaburzeniom tarczycy. Na niedostatek jodu nie mogą narzekać mieszkańcy nadmorskich kurortów. Jod można bowiem dostarczyć do organizmu także drogą wziewną, a morskie powietrze jest optymalnie nasycone tym minerałem. Ciekawym suplementem zawierającym w swoim składzie jod jest kelp - wodorost, który zawiera naturalnie wysokie stężenie jodu. Innym sposobem na uzupełnienie jodu jest suplementacja (najlepiej transdermalna - przez skórę) płynem Lugola. Niskie spożycie jodu prowadzi do niedoczynności tarczycy oraz ukształtowania się na szyi wola endemicznego. Warto wiedzieć, że część jodu znajdującego się w organizmie jest spożytkowana ponownie. Nie należy zażywać suplementów zawierających ów pierwiastek bez konsultacji z lekarzem. Nadmiar mikroelementu prowadzi do nadczynności tarczycy. Choroba objawia się nadpobudliwością, przyspieszonym biciem serca i zwiększonym tempem materii. Najbardziej charakterystyczne symptomy nadczynności gruczołu obejmują spadek wagi, stałe odczuwanie niepokoju i wytrzeszcz oczu.



Choroba Hashimoto

   Choroba Hashimoto jest utajoną niedoczynnością tarczycy rozwijającą się na tle zbyt niskiej produkcji przeciwciał odpornościowych. Schorzenie jest dość trudne do rozpoznania, ponieważ symptomy są często mylone z fizjologicznymi objawami starzenia się, m.in. z osłabieniem pamięci, zwolnionym tempem myślenia i depresją. Leczenie choroby Hashimoto polega na zażywaniu hormonu tarczycy oraz wykonywaniu okresowych badań kontrolnych. Osoby cierpiące na to schorzenie powinny wg aktualnego stanu wiedzy unikać jodu, ponieważ pierwiastek nasila odczyn zapalny. W konsekwencji dochodzi do uszkodzeń tarczycy.



Dieta dla tarczycy

   Odpowiednio ułożona dieta ma zbawienny wpływ na działanie hormonów produkowanych przez tarczycę. Jeżeli pacjent cierpi na niedoczynność tarczycy dieta powinna być bogata w białko, węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, zdrowe tłuszcze (kwasy tłuszczowe omega 3 - już jedna łyżka spożywana codziennie rano pobudzi wątrobę do przemiany T4 w T3, a co za tym idzie przyspieszy metabolizm) i owoce. Ilość kalorii powinna pokryć podstawowe zapotrzebowanie organizmu. Jadłospis powinien być oparty na produktach bogatych w proteiny. Białka wymaga wydatkowania przez organizm więcej energii w porównaniu z tłuszczami i węglowodanami. Proteiny mogą przyspieszyć metabolizm nawet o 25%. Niedoczynność tarczycy zwykle idzie w parze z insulinoopornością, dlatego codzienne menu powinno być bogate w złożone węglowodany, które są wolniej trawione. Glukoza będzie dostawać się do krwiobiegu w stopniowym tempie. Warto wzbogacić jadłospis w produkty zawierające minerały: cynk, selen, magnez i żelazo oraz witaminy: D3, C, B2, PP, A.



Jakich produktów unikać?

   Niektóre produkty spożywcze zawierają substancje, które skutecznie ograniczają przyswajanie jodu z pożywienia. Osoby cierpiące na niedoczynność tarczycy powinny zrezygnować z jedzenia kapusty, kalafiora, brukselki, soi, rzepy i brukwi. Warzywa są mniej szkodliwe dla jodu, jeżeli zostaną poddane długotrwałemu procesowi gotowania. Obróbka cieplna powoduje, że substancje blokujące wchłanianie jodu w przewodzie pokarmowym przedostają się do wody. Ponadto, osoby, u których stwierdzono niedobór jodu, powinny ograniczyć spożycie gorczycy i orzeszków ziemnych.