Witamina E to nazwa wszystkich pochodnych tokoli, które wykazują aktywność biologiczną alfa-tokoferolu. Witamina E to cztery tokoferole oraz cztery tokotrienole. Każda z ośmiu form witaminy E wykazuje nieco inną aktywność biologiczną, wśród nich największą aktywność wykazuje alfa-tokoferol (α-tokoferol). Witamina E została wyizolowana z kiełków pszenicy w 1923 roku przez Evansa i Bishopa i należy do witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Odkrycie i opisanie witaminy E wiąże się z prowadzeniem badań nad wpływem różnych czynników na płodność myszy. Zauważono, że brak pewnego składnika obecnego w nasionach i sałacie powoduje zaburzenia w funkcjach płodnych tych zwierząt. Po wyizolowaniu witaminy E nadano jej nazwę związaną z wpływem na płodność, czyli tokoferol (gr. "tocus" - rodzić, "pherein" - nieść). Jaką funkcję pełni w organizmie witamina E, jakie są jej źródła w żywności oraz czym skutkują jej niedobór i nadmiar w diecie?
|
|
Funkcje witaminy E pełnione w organizmie
Witamina E pełni szereg ważnych funkcji w organizmie człowieka, utrzymując prawidłową homeostazę.
- jest silnym przeciwutleniaczem, niszczącym wolne rodniki tlenowe. Chroni więc komórki przed stresem oksydacyjnym, a witaminę A i wielonienasycone kwasy tłuszczowe przed szkodliwymi procesami utleniania.
- stabilizuje błony komórkowe w organizmie, reguluje aktywność biologiczną komórek immunologicznych, wpływa na metabolizm mięśni oraz hamuje agregację płytek krwi.
Dzięki tym funkcjom chronią organizm przed powstawaniem procesów nowotworowych, zapobiegają powstawaniu procesów zapalnych, choroby wieńcowej oraz zmian miażdżycowych.
- pomaga zachować prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego kobiet i mężczyzn, dzięki czemu wykazuje korzystny wpływ na płodność.
Zapotrzebowanie na witaminę E
Zapotrzebowanie na witaminę E jest zależne od wieku, płci oraz stanu fizjologicznego organizmu.
Witaminę E wyraża się w tabelach żywieniowych jako "ekwiwalent alfa-tokoferolu" w miligramach [mg]. Alfa-tokoferol wykazuje 100% bioaktywności. Ze względu na różnice w aktywności biologicznej różnych form witaminy E porównuje się je do 1 [mg] alfa-tokoferolu.
1 [mg] ekwiwalentu alfa-tokoferolu | = 1 [mg] czystej formy alfa-tokoferolu |
= 2 [mg] beta-tokoferolu | |
= 10 [mg] gamma-tokoferolu | |
= 0,3 [mg] delta-tokoferolu | |
= 3 [mg] alfa-tokotrienolu | |
= 20 [mg] beta-tokotrienolu | |
= 20 [mg] gamma-tokotrienolu |
Czasami w tabelach żywieniowych spotykane jest również oznaczenie w Jednostkach Międzynarodowych [I.U.] 1 [mg] ekwiwalentu alfa-tokoferolu = 1,49 Jednostek
Międzynarodowych [I.U.].
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy E dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina E |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [mg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 4*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
5*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 6 | 200 |
Dzieci 4-8 lat | 7 | 300 |
Mężczyźni 9-13 lat | 11 | 600 |
Mężczyźni 14-18 lat | 15 | 800 |
Mężczyźni 19-30 lat |
15 | 1000 |
Mężczyźni 31-50 lat | 15 | 1000 |
Mężczyźni 51-70 lat |
15 | 1000 |
Mężczyźni > 70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety 9-13 lat | 11 | 600 |
Kobiety 14-18 lat | 15 | 800 |
Kobiety 19-30 lat | 15 | 1000 |
Kobiety 31-50 lat |
15 | 1000 |
Kobiety 51-70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety > 70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
15 | 800 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
15 | 1000 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 15 | 1000 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
19 | 800 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
19 | 1000 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
19 | 1000 |
*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Źródła witaminy E w żywności
Do najważniejszych źródeł witaminy E w żywności należą zimnotłoczone oleje roślinne oraz kiełki pszenicy i orzechy. Witamina E jest również dodawana do olejów, tranu oraz margaryn jako przeciwutleniacz.
W produktach zwierzęcych witamina E jest obecna w mniejszej ilości, a produkty ją zawierające to jaja, masło, ryby, ser i mięso.
Zawartość witaminy E w 100 gramach produktu:
- olej z kiełków pszenicy - 150 mg
- olej orzechów laskowych - 47 mg
- olej rzepakowy - 44 mg
- olej słonecznikowy - 41,1 mg
- pestki słonecznika - 26,1 mg
- migdały - 25,6 mg
- kiełki pszenicy - 19 mg
- orzechy laskowe - 15,3 mg
- oliwa z oliwek - 14,3 mg
- masło orzechowe - 9 mg
- orzeszki arachidowe - 8,3 mg
- orzechy pistacjowe - 2,8 mg
- ryby - 1-2,8 mg
- awokado - 2,6 mg
- żółtko jaj - 2,1 mg
- szpinak - 2 mg
- ostrygi - 1,7 mg
- masło - 1,6 mg
- szparagi - 1,5 mg
- brokuły - 1,4 mg
- mango - 1,1 mg
- ser - 0,6-0,7 mg
Biodostępność i stabilność witaminy E
Witamina E jest wrażliwa na działanie temperatury i tlenu. Obróbka termiczna prowadzi do strat witaminy E rzędu ok. 10%. Procesy rafinacji olejów pozbawiają oleje nawet 70% witaminy E.
W przewodzie pokarmowym witamina E wchłaniana jest najlepiej w obecności tłuszczów (zwłaszcza wielonienasyconych kwasów tłuszczowych WNKT) oraz selenu, cynku, miedzi, żelaza, aminokwasów, witaminy C i A.
Niedobór witaminy E
Ze względu na stosunkowe duże spożycie wraz z żywnością oraz wzbogacanymi produktami spożywczymi niedobory witaminy E występują w populacji bardzo rzadko. Spotykane są one jednak czasem u wcześniaków oraz u osób, wśród których występuje zaburzone trawienie i wchłanianie tej witaminy. Hipowitaminoza objawia się zmniejszeniem ilości witaminy w osoczu krwi, zwiększonym rozpadem krwinek czerwonych oraz dystrofią mięśniową. Chorobą bezpośrednio związaną z niedoborem witaminy E jest rzadka choroba neurodegeneracyjna - ataksja z niedoborem witaminy E.
Nadmiar witaminy E
Witamina E nie jest toksyczna. Jej nadmiar usuwany jest z organizmu z kałem i (w mniejszej ilości) z moczem. Niekorzystne działanie tokoferoli na organizm może wystąpić podczas stosowania suplementów diety w o wiele większej niż zalecanej dawce.