Wszystko o kawie - czyli "kawa na ławę"

   Wiele osób nie wyobraża sobie poranka bez filiżanki czy kubka aromatycznej, gorącej kawy. Choć na rynku dostępnych jest bardzo wiele przypominających ją w smaku napojów oraz różnych kaw aromatyzowanych, mała czarna wciąż króluje w kuchniach czy biurowych i akademickich bufetach. Popularność kawy jest naprawdę ogromna i choć przez wiele lat zastanawiano się, czy jej popijanie nie odbija się negatywnie na zdrowiu, teraz wiadomo już, jaką kawę, w jakich ilościach i jak przyrządzaną pić, by nie tylko nie szkodziła, ale i ujawniła swoje pobudzające (i nie tylko!) działanie. A to jest, co zaraz zostanie pokazane, naprawdę godne uwagi.

O kawie słów kilka...

   Kawa to pochodzący z Etiopii napój przyrządzany poprzez zaparzenie palonych i zmielonych lub zinstantyzowanych ziaren kawowca. Najczęściej pije się ją na gorąco, ale w upalne dni wiele osób schładza się poprzez popijanie tzw. kawy mrożonej (ice coffee), czyli kawowego naparu z dodatkiem mleka lub śmietanki (a czasem nawet jogurtu), kostek lodu lub lodów smakowych, czekolady itd. W Europie kawa pojawiła się około XVI wieku, a dziś jest jedną z najpopularniejszych używek na świecie. Rocznie produkuje się jej prawie 8 milionów ton.



Czemu warto pić kawę?

   Kawa ma wiele pozytywnych właściwości, a duża część przypisywanych jej piciu negatywnych konsekwencji okazuje się być jedynie mitem. Kawa działa:

- pobudzająco
- orzeźwia
- dostarcza neutralizujących wolne rodniki antyoksydantów
- przyspiesza przemianę materii oraz pasaż jelitowy resztek pokarmowych
- hamuje uczucie głodu (stąd jest tak popularnym napojem wśród osób odchudzających się)
- polepsza koncentrację oraz pamięć krótkotrwałą
- zmniejsza ryzyko marskości wątroby, kamicy żółciowej, cukrzycy typu II, raka jelita i choroby Parkinsona
- redukuje zmęczenie mięśni po wysiłku fizycznym

   Poza tym, wbrew dość długo pielęgnowanemu mniemaniu, kawa:

- nie zwiększa ryzyka udaru mózgu, chorób serca, nowotworów i osteoporozy
- nie podnosi poziomu złego cholesterolu we krwi (wyjątkiem jest tu kawa gotowana, picie której się o takie działanie podejrzewa)
- przyspiesza bicie serca jedynie u osób, które piją ją rzadko
- nie powoduje przedwczesnego porodu ani uszkodzeń płodu (pita przez ciężarną w ilości do dwóch filiżanek dziennie)



Negatywne konsekwencje

   Wszystkie te pozytywne właściwości kawy dotyczą jedynie jej umiarkowanego spożywania (tj. do 4 filiżanek dziennie, co przekładać ma się na dostarczenie organizmowi około 500 mg kofeiny). Spożywana w nadmiarze, jak zresztą wszystko, może szkodzić. Spożywanie kawy w nadmiarze prowadzi bowiem do:

- bezsenności i snu przerywanego
- dużej podatności na stres
- niedoborów magnezu
- odwodnienia organizmu i zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej (kawa ma działanie moczopędne)
- mdłości i bóli głowy



Kawa - rozpuszczalna czy sypana?

   Dostępną na rynku kawę znajdziemy występującą pod czterema postaciami:

- w ziarnach palonych
- w ziarnach niepalonych (to tzw. kawa zielona, której poświęcony jest osobna część tekstu)
- mielona
- rozpuszczalna

   By zrobić napar z kawy ziarnistej, należy ją najpierw zmielić w młynku do kawy. Przyjmuje się, iż jest ona bardziej aromatyczna, gdyż nie wietrzeje tak jak ta zmielona już w procesie produkcji. Kawa rozpuszczalna, czyli ta, po zaparzeniu której w filiżance nie ma fusów, jest wcześniej liofilizowana lub suszona przez rozpylanie. Jako że procesy te są bardzo skomplikowane i kompletnie zmieniają strukturę ziaren, kawa rozpuszczalna traci bardzo wiele kofeiny, a więc jej właściwości słabną. Poza tym zawiera w sobie nikiel, której w kawie naturalnej, tj. mielonej, nie ma. Jego nadmiar prowadzić może do silnych reakcji alergicznych. Tym samym stwierdzić można, iż o ile parzenie kawy rozpuszczalnej jest z pewnością łatwiejsze, zdecydowanie lepszym rozwiązaniem jest picie kawy mielonej. To właśnie ona charakteryzuje się wszystkimi wypisanymi wcześniej właściwościami prozdrowotnymi.



Parzenie kawy

   Prawidłowe parzenie kawy jest niezwykle ważne nie tylko dla jej smaku, ale i pobudzającego działania. Najprostszym sposobem jest oczywiście wsypanie kawy do filiżanki i zalanie jej gorącą wodą (nie powinno się jednak zalewać jej wrzątkiem!). Jest to jednak tylko jedna z dostępnych metod. Niemal tak samo popularną, a na pewno bardzo cenioną, jest parzenie kawy w ekspresie. Urządzenia te dzielą się na:

- ekspresy przelewowe
- ekspresy ciśnieniowe

   Korzystanie z ekspresy przelewowego jest bardzo proste, a same ekspresy tego typu cechują się stosunkowo niską ceną. Są one wyposażone w specjalne podgrzewacze, które utrzymują prawidłową (wysoką) temperaturę zaparzonej kawy, ale trzeba pamiętać, iż nie może ona stać w nich za długo, gdyż straci swój aromat oraz pobudzające właściwości. Przy pomocy ekspresu ciśnieniowego przygotujemy natomiast tylko espresso, czyli małą, mocną kawę (na bazie której można dopiero przygotowywać inne kawowe napoje, jak np. latte). Pamiętajmy, że powinna być ona bardzo drobno zmielona. W ekspresach ciśnieniowych kawa parzy się wokoło 88-92 stopniach Celsjusza, co stanowi optymalną dla zachowania właściwości oraz smaku kawy temperaturę. Podobnie dobrej jakości jest też kawa parzona w tzw. kawiarce. Parzenie kawy po turecku przebiega natomiast w ten sposób, iż drobno zmieloną kawę wraz z dodatkiem cukru podgrzewa się (lecz nie dopuszcza do zagotowania!) w miedzianym tygielku. Do tak parzonej kawy często dodawany jest cynamon oraz kardamon.



Dodatki do kawy

   Smak kawy wzbogacić można dodatkami do kawy:

- cukru (białego lub brązowego) lub słodzików najlepiej oczywiście wybierać te naturalne)
- miodu
- mleka (krowiego lub roślinnego)
- śmietanki (j.w.)
- cynamonu, kardamonu i imbiru
- alkoholu (irlandzką kawą nazywa się czarną kawę z dodatkiem whisky, brązowego cukru oraz bitej śmietany)
- czekolady lub kakao
- syropów smakowych i aromatów

   Tak więc, jeśli ktoś ma dosyć małej czarnej, może eksperymentować i znaleźć idealne połączenie składników, które uczyni pitą przez niego kawę prawdziwym przysmakiem.



Zawartość kofeiny

   Najwięcej kofeiny wśród naturalnych kaw ma Robusta (330 mg kofeiny na filiżankę). Na drugim miejscu plasuje się Arabica (około 180 mg na filiżankę), a następnie Mokka (160 mg na filiżankę). W filiżance kawy rozpuszczalnej znajduje się najmniej kofeiny, bo jedynie 95 mg. Istnieją również "kawy" w ogóle kofeiny pozbawione...



Kawa zbożowa

   Kawa zbożowa to bezkofeinowy napój, który, choć kawą faktycznie nie jest, ma zbliżony do niej smak. Stąd piją ją osoby, które z jakiś powodów muszą owej stymulującej substancji unikać. Kawy zbożowe produkuje się na bazie m.in.:

- orkiszu
- jęczmienia
- żyta
- żołędzi (kawa żołędziówka)

a dodaje się do nich, w zależności od konkretnego produktu, np.:

- inulinę z cykorii
- związki wapnia
- związki magnezu

   Warto wiedzieć, iż podczas gdy typowa kawa nie ma kalorii i zerowy indeks glikemiczny, kawy zbożowe już kalorii dostarczają (niekiedy całkiem sporo) oraz posiadają indeks glikemiczny oscylujący wokół wartości 50, co oznacza, iż są produktami wysokoglikemicznymi.



Kawa zielona

   Ciesząca się coraz większa popularnością kawa zielona to po prostu kawa niepalona. Ją również kupić można zarówno w formie zmielonej, jak i całych ziaren. Kawa zielona ma wspomagać odchudzanie oraz przyspieszać procesy detoksykacyjne organizmu, niemniej jej dobroczynne działanie w tym zakresie jest wciąż przez środowisko medyczne poddawane pod wątpliwość. Pewne jest jednak to, iż zielona kawa jest bardzo smaczna - gdy dodamy do niej np. sok z cytryny, przypomina smakiem mrożoną herbatę.



Ciekawostki o kawie

→ do Polski kawa przywędrowała w wieku XVII
→ jej fanem był Jan III Sobieski, a jej picie potępiali m.in. poeci Wacław Potocki oraz Jan Andrzej Morsztyn
→ pierwszą polską kawiarnię (zwaną kafehauzem) otwarto w 1700 roku w Gdańsku
→ w 1779 roku Adam Kazimierz Czartoryski napisał komedie zatytułowaną "Kawa"
→ Latte art to sztuka tworzenia rysunków i wzorów na powierzchni napojów kawowych - aby wyhodować ziarna potrzebne do zaparzenia jednej filiżanki napoju potrzeba około 140 litrów wody
→ kawa luwak to jeden z najdroższych produktów spożywczych świata. Wydobywa się ją z odchodów indonezyjskiego łaskuna muzanga, nazywanego lokalnie luwak, który zjada tylko najlepsze owoce kawy. Częściowo nadtrawiona w żołądku zwierzęcia kawa traci gorzki smak i zyskuje lepszy aromat. Po umyciu, ziarna traktowane są tak samo jak inne gatunki
→ właściwości pobudzające kawy są najbardziej efektywne, gdy spożywamy ją pomiędzy godziną 9:30 a 11:30
→ kawa jest najbardziej popularnym napojem na świecie. Każdego roku na całym świecie konsumuje się blisko 300 miliardów filiżanek kawy
→ kofeina z kawy nasila działanie środków przeciwbólowych, zwłaszcza aspiryny i paracetamolu. Zawdzięczamy to kwasowości żołądka, która natychmiast wzrasta po wypiciu napoju. Po filiżance kawy żołądek rozpuszcza leki przeciwbólowe ze zwiększoną łatwością
→ najwięksi na świecie producenci kawy to: Brazylia, Wietnam, Indonezja, Kolumbia i Etiopia. Ta piątka produkuje blisko 65,6% całej kawy na świecie
→ kawa jest najlepsza, gdy wypije się ją zaraz po zaparzeniu. Unikalny smak kawy to reakcja kilkuset (ponad 900) składników smakowych, które przestają reagować z wodą już po 15 minutach
→ w większości krajach, w których uprawia się kawę, do tej pory jest ona zbierana ręcznie. Doświadczony zbieracz potrafi uzbierać około 7 koszy owoców kawy w przeciągu dnia. Waga każdego kosza waha się pomiędzy 50 a 100 kg
→ owoce kawowca wyglądają jak czerwone jagody
→ nazwa cappuccino pochodzi od charakterystycznej pianki, która przypomina kaptur (duży i miękki) - część ubioru braci zakonnych kapucynów
→ jak głosi tureckie przysłowie: "kawa powinna być czarna jak trucizna, mocna jak śmierć i słodka jak miłość"
→ kawa w języku angielskim to coffee, w języku francuskim i hiszpańskim café, w języku niemieckim kaffee