Nadwaga określa nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie, wybiegający ponad przyjęte normy i prowadzący w efekcie do przyrostu wagi ciała, natomiast otyłość jest to patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia.
|
|
Od wielu lat najbardziej popularnym sposobem określenia nadwagi i stopnia otyłości jest Wskaźnik BMI (Body Mass Index, Indeks Masy Ciała). Za otyłość uważa się jeżeli tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn i 25% u kobiet. O nadwadze mówimy wtedy, kiedy wskaźnik BMI mieści się w przedziale od 25 do 29,9, natomiast o otyłości mówimy również wtedy, gdy współczynnik BMI jest równy bądź większy od 30. Wartość BMI nie odzwierciedla tak dobrze zawartości tłuszczu w organizmie jeśli jest się sportowcem lub jest się dobrze umięśnionym (ciężar właściwy mięśni jest wyższy niż tkanki tłuszczowej). Wartość BMI nie jest również adekwatna dla oceny zawartości tłuszczu u kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz dla osób niedożywionych, o wątłej budowie ciała. Wskaźnik BMI, oblicza się jako stosunek masy ciała [kg] do wzrostu [m] podniesionego do kwadratu. Wartość swojego BMI można obliczyć za pomocą kalkulatora BMI.
Interpretacja wartości BMI
- 18,5 - 24,9 - wartość prawidłowa
- 25,0 - 29,9 - nadwaga
- 30,0 - 34,9 - otyłość I stopnia
- 35,0 - 39,9 - otyłość II stopnia
- >40,0 - otyłość III stopnia (otyłość olbrzymia)
Innym wskaźnikiem służącym do stwierdzenia otyłości to pomiar Masy Należnej oraz Względnej Masy Ciała. Obliczenia tych dwóch wskaźników dokonuje się w następujący sposób:
Masa Należna = {wzrost [cm] - 100} - 10% (dla mężczyzn 5%)
Względna Masa Ciała = {masa aktualna [kg] ÷ Masa Należna [kg]} x 100%
Wynik uzyskany interpretujemy następująco:
- 90 - 109,9% - wartość prawidłowa
- 110 - 119,9% - nadwaga
- 120 - 139,9 % - otyłość
- >140% - otyłość olbrzymia
Najbardziej widoczną oznaką nadwagi i otyłości jest gromadzenie się tkanki tłuszczowej. Tkanka tłuszczowa to zbiór komórek wypełnionych tłuszczem. Zawiera także znaczne ilości wody. Ma charakter miękkiej, puszystej poduszeczki, która wypełnia różne zagłębienia naszego ciała, np. przestrzenie między grupami mięśniowymi czy między narządami wewnętrznymi jamy brzusznej i klatki piersiowej. Tkanka tłuszczowa wypełnia też przestrzeń między skórą a tkankami głębiej leżącymi, jest więc tkanką ochronną, amortyzującą kompresje i urazy. Jest również spichrzem energetycznym ustroju, z którego organizm czerpie energię w okresie niedoborów pokarmowych. Otyłość nie pojawia się nagle. Jest konsekwencją systematycznie postępującej nadwagi.
Rodzaje otyłości
Wyróżniamy dwa rodzaje otyłości ze względu na umiejscowienie tkanki tłuszczowej:
- Otyłość brzuszna. Inaczej otyłość androidalna lub otyłość typu jabłko. Charakteryzuje się nagromadzeniem dużej ilości tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej. Występuje częściej u mężczyzn, grozi niedokrwistą choroba serca.
- Otyłość pośladkowo-udowa. Inaczej otyłość gynoidalna lub otyłość typu gruszka. Charakteryzuje się nagromadzeniem dużej ilości tłuszczu w okolicach ud i pośladków. Występuje częściej u kobiet.
Wyróżniamy też dwa rodzaje otyłości ze względu na etiopatogenezę otyłości:
- Otyłość pierwotna, inaczej pokarmowa, powstającą w wyniku współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych. Przyczyną tej otyłości jest nieodpowiednio prowadzony styl życia czyli szybkie spożywanie pokarmów, brak aktywność fizycznej, spożywanie wysokokalorycznych posiłków oraz niewłaściwa kultura jedzenia, które prowadzą do zaburzenia bilansu energetycznego organizmu co prowadzi do odkładnia tkanki tłuszczowej.
- Otyłość wtórna. Jest to otyłość patologiczna. Wynika ze schorzeń hormonalnych, układu nerwowego, wad genetycznych lub jest skutkiem przewlekłego leczenia.
Przyczyny otyłości
Najważniejszą przyczyną otyłości - nadmierna masa ciała najczęściej, bo aż w 90% jest spowodowana dodatnim bilansem energetycznym, czyli spożywaniem zbyt dużej ilości pożywienia.
Przyczyny otyłości pierwotnej:
- Czynniki genetyczne. Bardzo ważną role odgrywają nawyki żywieniowe całej rodziny. Czynniki genetyczne mogą stanowić do 40% przyczyn prowadzących do otyłości. W procesie tym zaangażowanych może być kilka genów wpływających na przyjmowanie pokarmów i wydatkowanie energii. Dokładny mechanizm pozostaje jednak nieznany. Podejrzewa się, że mózg osoby otyłej otrzymuje mylącą informację, zaniżającą zasoby tłuszczu w ustroju.
- Czynniki fizjologiczne. Częstość występowania otyłości wzrasta wraz z wiekiem, ulegając jedynie obniżeniu na starość. Odżywianie człowieka regulowane jest przez ośrodkowy układ nerwowy a w szczególności ośrodki podwzgórzowe, węchomózgowie, układ limbiczny, twór siatkowaty, jądra migdałowate i korę mózgową. Ośrodki te przez cały czas otrzymują bodźce typu psychicznego, nerwowego, hormonalnego i metabolicznego informujące o stanie odżywienia tkanek. Po przeanalizowaniu ośrodki te kształtują uczucie głodu, apetyt, sytość itp. Apetyt jest regulowany wielkością posiłków, ich częstością, składem, smakiem, czynnością. Na łaknienie w największym stopniu wpływają neurotransmitery, głównie monoaminy: serotonina - zmniejsza apetyt na węglowodany, dopamina - reguluje łaknienie poprzez wpływ hamujący na przyjmowanie tłuszczów, noradrenalina - zwiększa apetyt na węglowodany.
- Styl życia. Otyłość powstaje przede wszystkim w wyniku spożywania nadmiaru tłuszczu oraz zbyt małej aktywności fizycznej. Zmniejszona aktywność fizyczna w zasobnych społeczeństwach jest ważnym czynnikiem powodującym otyłość. Chociaż spożywanie pokarmu zwiększa się wraz ze wzrastającym wydatkiem energetycznym to jednak nie zmniejsza się ono proporcjonalnie, kiedy aktywność fizyczna spada poniżej pewnego poziomu. U niektórych osób zmniejszenie aktywności fizycznej może wręcz powodować zwiększenie spożywania pokarmu. Kobiety prowadzące siedzący tryb życia są siedmiokrotnie bardziej narażone na przybierania na wadze, natomiast mężczyźni czterokrotnie. Duży wpływ na rozwój otyłości mają też używki. Alkohol pity w nadmiarze dostarcza pustych kalorii i powoduje tycie. Palenie papierosów obniża apetyt, ale nie może być metodą na zachowanie linii, gdyż jest jedną z głównych przyczyn chorób układu krążenia. Osoby, które rzuciły palenie, często przybierają na wadze w związku ze wzmożonym apetytem, który ma kompensować brak nikotyny.
- Czynniki psychologiczne. Otyłość traktowana jako uzależnienie, wewnętrzny przymus jedzenia negatywnie wpływa na życie i sprawia ze osoby otyłe unikają kontaktu z ludźmi, boją się odrzucenia, często czują się gorsze od innych osób. Otyłość u takich osób może stać się sposobem na życie, wytłumaczeniem wszelkich osobistych niepowodzeń natomiast jedzenie może być sposobem na odreagowanie złości, smutku i sposobem na nudę. Typowa dla ludzi otyłych jest złudna nadzieja, że wszystko w życiu się uda jeśli tylko dana osoba schudnie.
Przyczyny otyłości wtórnej:
- zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego: urazy czaszki, guzy mózgu, dystrofia tłuszczowo-płciowa Froehlicha, zespół Blounta
- endokrynopatie: niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm pierwotny, choroba lub zespół Cushinga, zespół Stein-Leventhala, zespół policystycznych jajników (PCOS), stan po usunięciu jajników, niedobór hormonu wzrostu, zespół przekwitania, hipogonadyzm hipogonadotropowy i inne.
- stosowanie leków: glikokortykoidów, estrogenów, progesteronu, środków uspokajających, pochodnych fenotiazyny.
- wady chromosomalne: zespół Turnera, zespół Downa.
Ryzyko chorób i schorzeń związanych z otyłością:
- Cukrzyca typu 2 - stanowi 90% przypadków cukrzycy. 80-90% pacjentów stanowią osoby otyłe. Spadek wagi - nawet o 5-10% prowadzi do obniżenia poziomu cukru we krwi i pozwala zmniejszyć dawki leków przeciwcukrzycowych, w tym insuliny.
- Nadciśnienie tętnicze - wzrost masy ciała o 20% powoduje ośmiokrotny wzrost częstości występowania nadciśnienia.
- Hiperlipidemia - czyli podwyższenie poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Poziom całkowitego cholesterolu jest ważny dla ryzyka chorób serca ale ważniejsze są proporcje pomiędzy: "złym" (LDL) i "dobrym" (HDL) cholesterolem, cholesterolem całkowitym a cholesterolem HDL i pomiędzy trójglicerydami a cholesterolem HDL. Proporcje te są zazwyczaj niekorzystne u osób otyłych. Swoje proporcje i interpretację wyników można sprawdzić za pomocą kalkulatora cholesterolu i trójglicerydów.
- Udar mózgu - ryzyko jego wystąpienia u osób otyłych jest dwukrotnie większe.
- Niewydolność serca - ryzyko tej choroby u otyłych jest większe 1,9 razy.
- Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa) - 40% przypadków tej choroby jest związane z BMI powyżej 25. Prawdopodobieństwo, że osoba otyła będzie miała chorobę wieńcową jest 1,5 raza większe niż u osoby z prawidłową wagą. Otyłość pogarsza także przebieg rehabilitacji pozawałowej.
- Kamica pęcherzyka żółciowego - schorzenia pęcherzyka u osób otyłych występują sześciokrotnie częściej niż u szczupłych.
- Zmiany zwyrodnieniowe stawów - stawy podlegające nadmiernym obciążeniom szybciej ulegają uszkodzeniu, prowadzi to do zespołów bólowych, np. kręgosłupa, stawów kolanowych.
- Nowotwory - u otyłych częściej niż u szczupłych występują nowotwory macicy, sutka, pęcherzyka żółciowego, jelita grubego, prostaty.
- Zaburzenia oddychania w czasie snu - objawiające się m.in. zespołem hipowentylacji bądź bezdechu sennego.
- Żylaki kończyn dolnych - u osoby otyłej gorsze są warunki odpływu krwi z kończyn dolnych. Prowadzi to do nadmiernego wypełnienia krwią żył a w konsekwencji - do powstawania żylaków.
- Zaburzenia hormonalne i powikłania ciąży - częściej występują u otyłych kobiet.