Efekt jo-jo - co to jest i jak zapobiegać

   Efektem jo-jo nazywamy wahania masy (wagi) ciała polegające na następującym kolejno po sobie chudnięciu i tyciu. W trakcie stosowania niskoenergetycznej diety ulega obniżeniu tempo Podstawowej Przemiany Materii (PPM). Jest to reakcja przystosowawcza na zmniejszenie dostarczanej z pożywieniem energii - takie przełączenie organizmu na "tryb oszczędnościowy".

   Obniża się temperatura ciała (osoby na restrykcyjnych dietach lub głodówkach skarżą się na uczucie zimna), ciśnienie tętnicze krwi. Im dieta bardziej rygorystyczna tym większy spadek PPM, czyli zmniejszony metabolizm. Po zaprzestaniu niskokalorycznej diety i powrocie do starej metody odżywiania organizm zapamiętuje wartość PPM dla "trybu oszczędnościowego". Czyli na przykładzie, jeśli przed dietą wartość PPM wynosiła np. 1300 kcal, po diecie wartość ta zmniejsza się do np. 900 kcal. Różnica 400 kcal to wartość o jaką powinno się spożywać mniej kalorii po zaprzestaniu diety, aby uniknąć efektu jo-jo. I właśnie w tym tkwi pułapka odchudzania się za pomocą niskokalorycznych diet, że wraca się do normalnej wartości spożywanych kalorii i organizm przy obniżonej PPM szybciutko nadrabia utracone podczas diety kilogramy i dodaje nowe.

   Otyłość to olbrzymi problem współczesnej cywilizacji. Wiadomo, że zwiększa ona ryzyko zachorowania na wiele schorzeń, które eliminują z czynnego życia zawodowego i przyczyniają się do przedwczesnych zgonów. Miliony osób na całym świecie przechodzi liczne kuracje odchudzające i przyjmuje środki wspomagające ten proces. Nawet dzieci i młodzież - często niepotrzebnie - stosują różne diety i ograniczenia w jedzeniu. Na przykład w Szwecji 7-letnie dziewczynki przyznają, że odchudzały się lub odchudzają. Wśród nastolatek amerykańskich aż 50% uważa się za otyłe (faktycznie co czwarta jest otyła), z kolei aż 79% studentek australijskich chciałoby ważyć mniej. Jak wynika ze statystyk dotyczących odchudzania każdy otyły ma za sobą jedną, kilka lub więcej kuracji odchudzających. W ich wyniku otyli tracą kilka czy kilkanaście kilogramów, po czym niestety bardzo często ponownie tyją. Z moich obserwacji wynika, że po 2 latach od zakończenia leczenia ambulatoryjnego połowa pacjentów utrzymuje masę ciała uzyskaną w wyniku przeprowadzonej kuracji odchudzającej, natomiast pozostali tyją. Wiadomo też, że po 5 latach ponad 80% osób ponownie tyje, po czym podejmuje nową próbę odchudzania. Nasuwa się tu oczywiście pytanie, czy owe częste zmiany masy ciała mają jakieś konsekwencje zdrowotne. Medycyna podjęła już ten temat. Wieloletnie badania prowadzone w amerykańskim miasteczku Framingham wykazały, że wahania wagi ciała zarówno u kobiet, jak i mężczyzn mają wpływ na wzrost umieralności w ogóle oraz na zachorowalność i umieralność z powodu choroby wieńcowej serca. W badaniu MRFIT (Multiple Risk Factor Intervention Trial) stwierdzono, że wspomniany efekt jo-jo zwiększa ryzyko choroby wieńcowej serca. Obserwacje te dotyczyły zarówno osób palących papierosy, jak i niepalących. Podobne wyniki osiągnięto w badaniu Western Electric Study. Obserwowano tu przez 25 lat około 2000 mężczyzn. Do badań zakwalifikowano tych, którzy w 1957 r. mieli 40-56 lat. Podzielono ich na 3 grupy: pierwsza to ci, u których zmiana masy ciała w ciągu 5 lat wynosiła 10%, druga to osoby, które stopniowo tyły i trzecia - mężczyźni, u których wahania masy ciała wynosiły poniżej 5% (uznano, że mieli oni stabilną masę ciała). Okazało się, że umieralność z powodu choroby wieńcowej serca w ciągu 25 lat obserwacji wynosiła: u osób ze znacznymi wahaniami masy ciała - 25% (grupa I), w przypadku mężczyzn ze stałym wzrostem masy ciała - 15% (grupa II), a u ludzi ze stabilną masą ciała - 14% (grupa III). Z kolei umieralność z powodu raka wynosiła w grupie I - 7,1%, w grupie II - 13,5%, a w grupie III - 5,6%. Obserwacje Western Electric Study wykazały więc, że wahania masy ciała zwiększają ryzyko choroby wieńcowej, natomiast mają nieznaczny wpływ na zachorowalność na nowotwory. Z kolei stały wzrost wagi ciała bardzo nasila ryzyko powstania raka, a mniejszą rolę odgrywa tu efekt jo-jo. Podobne rezultaty dały badania prowadzone w Goteborgu. Dowiedziono bowiem, że wahania masy ciała mają wpływ na wskaźnik umieralności. Warto jednak podkreślić, że nie ma wśród naukowców całkowitej zgodności w tej kwestii. I tak na przykład w badaniach Longitudinal Study of Ageing oraz Charleston Heart Study nie zaobserwowano istotnej zależności między efektem jo-jo a ryzykiem choroby wieńcowej serca. Pomimo braku jednolitych poglądów na ten temat, efekt jo-jo, czyli częste zmiany w masie ciała, należy rozpatrywać w aspekcie zdrowotnym. Zwolennicy tej hipotezy uważają, że zwiększone w trakcie tycia spożycie tłuszczów zwierzęcych oraz powstawanie otyłości, szczególnie brzusznej, ma podstawowe znaczenie dla rozwoju zaburzeń metabolicznych (przemiany materii), które z kolei powodują wzrost liczby zgonów.



Kto jest zagrożony efektem jo-jo?

- ludzie, w rodzinach których występuje otyłość
- stosujący niewłaściwe metody odchudzania.



Jak można zapobiec efektowi jo-jo?

I etap - właściwe odchudzanie

- stosujmy wyłącznie racjonalne diety (opracowane na podstawie naukowych przesłanek)
- chudnijmy od 0,5 do 1 kg tygodniowo.

II etap - utrzymanie wagi po schudnięciu

ograniczmy spożycie o ok. 400 kcal w stosunku do zapotrzebowania energetycznego; pamiętajmy o aktywności ruchowej (codziennie 3-5 km marszu, co drugi dzień 30 min gimnastyki), nie jedzmy przekąsek, nie stosujmy głodówek ani diet jednoskładnikowych.