Ajurweda i ajurwedyjska dieta

   Ajurweda to starożytny system medycyny indyjskiej. Budzi dziś głównie zainteresowanie osób uprawiających jogę, interesujących się kulturą Indii czy szukających naturalnych rozwiązań dla nękających ich problemów zdrowotnych, niemniej specyficzne ajurwedyjskie podejście do codziennej diety jest z pewnością godne zainteresowania wszystkich, którym zależy na dobrym samopoczuciu i unikaniu niepotrzebnych dolegliwości ze strony niedomagającego organizmu.

   Ajurweda ujmuje ludzkie ciało w sposób holistyczny i jego zdrowie rozpatruje w kontekście tak fizycznym, jak i psychicznym oraz duchowym. Zgodnie z jej założeniami codzienne odżywianie (oraz szeroko rozumiany styl życia) powinno być dopasowane do indywidualnych potrzeb każdego człowieka, które to wynikają z jego duchowo-cielesnej konstytucji. Być może brzmi to dość mistycznie, lecz, jeśli przyjrzymy się zaleceniom ajurwedy z zakresu dietetyki, zauważymy, iż nie są one, jak to się mówi, wzięty znikąd.

Dosze

   Ajurweda mówi, iż istnieją trzy podstawowe dosze. Dosze to energie biologiczne, na które składa się pięć połączonych ze sobą w różnych proporcjach elementów (woda, powietrze, ziemia, ogień i przestrzeń). Określenie, jaką doszą jesteśmy, jest podstawą do wyznaczenia sobie codziennej diety. Możemy go dokonać na podstawie analizy własnego temperamentu oraz reakcji cielesnych.

   Pierwszą doszą jest vata. Dominują w niej przestrzeń oraz powietrze. Ogólnie rzecz biorąc, osoby typu vata:

- są bardzo szczupłe lub wręcz chude, nie przybierają na wadze
- mają suchą skórę, często cienką, z prześwitującymi żyłami
- mają ciemne włosy, często kręcone
- mają duże zęby
- mają raczej łamliwe i słabe paznokcie
- nie jedzą zbyt wiele lub ich apetyt jest silnie zróżnicowany
- mają skłonność do zaparć
- raczej się nie pocą lub pocą minimalnie
- łatwo marzną
- mają szybki puls, często nierówny
- dość często zapadają na infekcje, mają raczej słabą odporność
- są ruchliwe i wysoce aktywne, niemniej mają niską kondycję fizyczną
- nie lubią rutyny
- dużo mówią
- bez trudu przyswajają informacje, ale też i szybko je zapominają
- są dość kapryśne
- szybko wydają pieniądze
- lubią podróżować
- są kreatywne
- są wrażliwe na wartości estetyczne
- miewają senne koszmary i skłonność do bezsenności
- są wstydliwe i nerwowe
- często tryskają energią.

   Druga dosza to pitta. Dominującym w niej elementem jest ogień. Osoby będące typem pitta charakteryzuje:

- średnia waga (łatwo chudną i łatwo tyją)
- miękka, ciepła skóra
- jasne włosy
- skłonność do wypadania włosów i przedwczesnego siwienia
- skłonność do pojawiania się piegów, wysypek, pieprzyków, siniaków itd.
- średnie zęby, łatwo zażółcające się
- mocne paznokcie
- przenikliwy wzrok
- dobry apetyt i potrzeba regularnego jedzenia
- wydalanie dużej ilości moczu
- obfite pocenie się
- stały i mocny puls, dobre krążenie
- mocny głos, mówienie z pasją i zaangażowaniem
- wysokie libido
- inteligencja
- skłonność do gwałtownych, a nawet agresywnych reakcji
- dobra pamięć
- upodobanie do robienia planów
- dziwne sny
- zdeterminowanie w dążeniu do celu, stanowczość.

   Ostatnia dosza czyli kapha, konstytuowana jest przez wodę oraz ziemię. Osoby typu kapha:

- mają skłonność do przybierania na wadze, są raczej ciężkie
- mają bladą skórę
- mają grube włosy i gęste rzęsy
- mają duże i białe paznokcie
- mają białe zęby
- lubią wyrafinowane, luksusowe dania, zwykle bardzo tłuste
- śpią twardo i długo, mają spokojne sny
- mówią powoli i spokojnie
- wykazują dużą odporność organizmu, rzadko chorują
- nie lubią oddawać się aktywności fizycznej
- mają wydolne i silne organizmy
- są wierne i oddane
- zwykle nie mają problemów z przystosowaniem się do nowej sytuacji
- oszczędzają pieniądze
- zdają się być powolne i ociężałe
- nie lubią wilgoci
- są przedsiębiorcze
- często reprezentują konserwatywne poglądy
- cenią sobie życie rodzinne
- lubią przynależeć do grupy
- są raczej tolerancyjni.

   Oczywiście mało kto będzie stuprocentową vatą, pittą czy kaphą, niemniej jeden z tych typów prawie zawsze będzie dominował, i to w sposób bardzo wyrazisty. Prawdopodobnie, jeśli zastanowimy się nad sobą oraz nad osobami z naszego otoczenia, zauważymy, iż owe trzy abstrakcyjne modele mają, nawet z drobnymi różnicami (osoba typu pitta może mieć przecież ciemne włosy czy cierpieć na zaparcia, osoba typu vata preferować czynności rutynowe lub mówić spokojnie, a osoba typu kapha z przyjemnością wydawać pieniądze lub mieć wysokie libido) faktyczne odniesienie do rzeczywistości.



Dieta dla doszy typu vata

   Osoby typu vata, zgonie z zaleceniami ajurwedy, powinny jeść pokarmy wilgotne (ze względu na to, iż vata to konsytucja "sucha"), ciepłe i ciężkie (ze względu na nadwrażliwość na niskie temperatury), bardzo odżywcze (ze względu na szybką przemianę materii), słodkie, słone i kwaśne. Dla osób typu vata ajurweda zaleca:

- jedzenie minimalnych ilości produktów mlecznych; wypicie przed spaniem szklanki mleka
- ograniczenie wzdymających produktów (kapusty, brokułów, brukselki itd.)
- spożywanie olejów roślinnych (bez ograniczeń), w szczególności oleju sezamowego
- spożywanie ciepłych napojów (vata powinna jak najwięcej pić)
- picie naparów ziołowych (z wyjątkiem pokrzywy)
- spożywanie orzechów (bez ograniczeń)
- unikanie nadmiaru kurkumy
- niepomijanie posiłków i nieprzejadanie się
- unikanie zajadania emocji
- stosowanie wspomagających trawienie ziół.

   Choć niektóre z owych zaleceń, jak np. kontrola nad spożyciem kurkumy czy unikanie arbuzów, wydają się nieco dziwaczne, bez problemu zrozumieć można większość z ajurwedyjskich wskazówek dla vaty. Na przykład; osoby należące do tego typu mają skłonności do zaparć, stąd w ich diecie nie powinno być zbyt dużo mleka, które jest przez dorosłe osoby niezbyt dobrze trawione i może nasilać zaburzenia trawienne, oraz ciężkostrawnych warzyw, które mogą zaostrzać takie objawy jak bóle brzucha czy wzdęcia; łatwo i szybko marzną, stąd powinny jeść i pić to, co działa rozgrzewająco (olej sezamowy, ciepłe napoje); mają problemy ze snem, a więc powinny wypić wieczorem szklankę mleka, co ułatwi im zaśnięcie; mają szybką przemianę materii, a więc powinny spożywać wysoce energetyczne produkty (oleje, orzechy).

   Jak widać, ajurwedyjska dieta ma na celu umożliwienie organizmowi uzyskania równowagi. Zakłada przyjmowanie tego, czego w danym typie, przez samą jego konstytucję, brakuje. Doskonale widać to również na przykładzie diet dla typu pitta i kapha.



Dieta dla doszy typu pitta

   Modelowy pitta to namiętny i energiczny nerwus. Dominuje w nim ogień, stąd jest wrażliwy właśnie na ciepło. Ajurweda zaleca więc osobom należącym do tego typu spożywanie produktów wychładzających oraz unikanie tych, które dodatkowo "wzniecać" będą ich wewnętrzny ogień. Tym samym w diecie dla pitty nie powinno być:

- alkoholu, cukru i kofeiny (potęgują pocenie się)
- zbyt dużej ilości węglowodanów (są dodatkowym źródłem energii, "grzeją" organizm)
- produktów moczopędnych (pitta często oddaje mocz sama z siebie).

   Dieta dla pitty składa się w dużej mierze z surowych warzyw i owoców oraz potraw serwowanych na zimno. Bardzo ważne jest to, by osoba należąca do tego typu jadała regularnie, gdyż ssanie w żołądku spowoduje u niej dodatkową nerwowość i spotęguje skłonność do irytacji, co należy do podstawowych cech tej doszy. Poza tym, pitta:

- z orzechów powinna wybierać jedynie kokosy
- unikać większości olejów roślinnych (z wyjątkiem m.in. oleju kokosowego i oliwy z oliwek)
- pić zimne napoje
- może jeść produkty mleczne.



Dieta dla doszy typu kapha

   Osoby reprezentujące typ kapha są powolne i ociężałe. Ajurweda zaleca im więc np. unikanie ciężkostrawnych śniadań. Tym bardziej, iż kapha ma niezbyt szybkie trawienie. Zgodnie z ajurwedyjską dietą osoba typu kapha powinna jadać jedynie dwa posiłki dziennie - wczesnym popołudniem oraz wieczorem (lecz nie tuż przed snem). Powinny być doprawione w taki sposób, by ułatwiać trawienie, oraz gotowane w małej ilości wody lub suche (kapha nie lubi wilgoci). Nie mogą być również, wbrew upodobaniom kaphy, zbyt tłuste. Poza tym kapha:

- nie powinna jeść orzechów (ma zbyt słabe trawienie i zbyt szybko przybiera na wadze)
- nie powinna jeść pszenicy (jw.)
- musi unikać cukru (jw.)
- powinna unikać soli (ta powoduje bowiem gromadzenie się wody w organizmie).



   Sformułowane przez ajurwedyjskich mędrców zalecenia dietetyczne dla różnych dosz są niekiedy bardzo racjonalne, a innym razem, dla człowieka współczesnego, niezrozumiałe. Niemniej ich całość prezentuje się w sposób niezwykle interesujący i dający do myślenia, gdyż ajurwedyjska dieta, niezależnie od modelu (dla vaty, pitty czy kaphy), ma swój cel: wzmacniać w człowieku, poprzez jedzenie, to, co w nim dobre, i niwelować jego wady, czy to organiczne, czy charakterologiczne.