Choroby układu pokarmowego a dieta

   Układ pokarmowy, inaczej układ trawienny, składa się z narządów, których zadaniem jest: pobieranie pokarmu, trawienie pokarmu, wchłanianie składników pokarmowych i usuwanie niestrawionych resztek pokarmowych. Owe narządy, w ludzkim układzie pokarmowym, to: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube i odbyt.

   Układ pokarmowy dotykać może wiele chorób i mniej czy bardziej groźnych lub uciążliwych dolegliwości. Ich przyczyną mogą być zmiany hormonalne, uwarunkowania genetyczne, mechaniczne lub chemiczne naruszenia organów etc., ale bardzo często problemem (głównym lub dodatkowym, tj. współwystępującym z tymi wypisanymi powyżej) jest nieprawidłowa dieta.

   Odpowiedni dobór pokarmów, jeśli cierpimy na jakiekolwiek zaburzenia ze strony funkcjonowania układu pokarmowego, jest niezwykle ważny. Dieta ma ogromny wpływ na ich stan, gdyż to jej pewnego rodzaju chemiczną i mechaniczną obróbką się zajmują. Tym samym, niezależnie od tego, czy to żywienie spowodowało pojawienie się zaburzeń pokarmowych, czy to te zaburzenia ujawniają się, gdy zjadamy konkretne pokarmy, ścisłe przestrzeganie dietetycznych zasad określonych dla danych jednostek chorobowych układu pokarmowego jest niezbędne, by je pokonać i uniknąć ich nawrotu.



Układ pokarmowy człowieka

   Jama ustna jest pierwszym odcinkiem układu pokarmowego człowieka. Dzięki jej budowie możliwa jest, w jej obrębie, początkowa mechaniczna obróbka spożywanego pokarmu (rozdrabnianie, rozcieranie etc.). Co więcej, zostaje on zmieszany ze śliną, w której to znajduje się enzym (amylaza ślinowa) zwany ptialiną rozkładający cukry. Tym samym już w jamie ustnej rozpoczyna się trawienie.

   Gardło jest odcinkiem, który należy zarówno do układu pokarmowego, jak i oddechowego (jest przedłużeniem nie tylko jamy ustnej, ale i jamy nosowej; przechodzi, kolejno, w przełyk oraz krtań).

   Przełyk to odcinek łączący gardło z żołądkiem - tym samym umożliwia transport pokarmu z jamy ustnej i potem gardła właśnie do żołądka, gdzie odbywać będzie się dalsza część trawienia.

   W żołądku trawione są białka (dzięki enzymowi zwanemu pepsyną). Zachodzi w nim również mieszanie się pokarmu, rozcieranie go, a następnie przesuwanie do dwunastnicy, czyli pierwszej części jelita cienkiego. Co ciekawe, pojemność żołądka może wahać się między 1 a 3 litrami.

   Jelito cienkie, kolejny odcinek ludzkiego układu pokarmowego, składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. To właśnie tu zachodzi zasadnicza część trawienia (węglowodanów, białek oraz tłuszczów) oraz wchłanianie składników odżywczych z tzw. mleczka pokarmowego.

   Jelito kręte, czyli ostatni element jelita cienkiego, przechodzi w jelito grube. To dzieli się natomiast na jelito ślepe, okrężnicę oraz odbytnicę (odbyt). Jelito grube ma około 1,5 metra długości. Odbywa się w nim formowanie kału oraz, poprzez odbyt, jego usuwanie z obrębu organizmu.

   Dodatkowo, oprócz owych odcinków, w skład układu pokarmowego wchodzą gruczoły odpowiedzialne za produkcję umożliwiających trawienie enzymów:

- ślinianki
- wątroba
- trzustka



Dieta lekkostrawna

   Dieta lekkostrawna powinna być stosowana w przypadku:

- choroby refluksowej przełyku (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soków żołądkowych)
- choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soków żołądkowych)
- przewlekłego nieżytu żołądka (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soków żołądkowych)
- przebytego ostrego nieżytu żołądka (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów pobudzających wydzielanie soków żołądkowych)
- przebytego ostrego nieżytu jelit
- nadwrażliwości jelita grubego (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów zawierających cukry proste)
- zaparć spastycznych (dieta lekkostrawna z ograniczeniem produktów wysokobłonnikowych)
- kamicy żółciowej (dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczów)
- przewlekłego zapalenia pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych (dieta lekkostrawna z ograniczeniem tłuszczów i produktów wysokobłonnikowych oraz wprowadzeniem produktów będących bogatym źródłem witaminy C)

Główne zasady diety lekkostrawnej to:

- spożywanie minimum 4-5 małych posiłków dziennie
- ostatni posiłek (powinien być lekki) spożywany minimum 3 godziny przed snem
- ograniczenie tłuszczu w diecie
- spożywanie pokarmów o głównie płynnej (np. soki) oraz półpłynnej (np. przeciery, kremy), łatwej do przełknięcia i strawienia konsystencji
- unikanie zbyt gorących lub zbyt zimnych pokarmów
- wykluczenie lub ograniczenie kawy oraz herbaty (w przypadku ograniczania- przygotowuje się słabe napary, dodaje się do nich mleka)
- jadanie posiłków bez pośpiechu, w atmosferze i otoczeniu, które nie powodują stresu (szczególnie ważne dla osób cierpiących na wrzody)
- wykluczenie produktów wywołujących wzdęcia, bóle brzucha etc.

W diecie lekkostrawnej zwykle unika się

- owoców cytrusowych (oraz pić wyciskanych z nich soków)
- warzyw cebulowych
- alkoholu
- napojów gazowanych
- mocnej kawy
- czekolady
- kakao
- proszku do pieczenia
- glutaminianu sodu
- ostrych przypraw itd.

   Zalecane w diecie lekkostrawnej napoje to woda oraz chude mleko (z wyjątkiem min. sytuacji, w której chory ma wrzody żołądka lub dwunastnicy i leczony jest lekami zawierającymi bizmut - wymaga to całkowitej eliminacji nabiału), słabe ziołowe napary i herbatki.



Nieżyt żołądka

   Nieżyt żołądka może mieć formę nieżytu ostrego lub przewlekłego. W ostrym nieżycie żołądka, przez pierwszą dobę (lub dwie), chory powinien:

- nie spożywać żadnych pokarmów
- pić przegotowaną wodę, herbatę bez cukru, napar z mięty (wszystkie podawane w temperaturze pokojowej)

   Po tym czasie do diety mogą zostać wprowadzone:

- sucharki
- gotowane jabłka (tarte)
- puree z marchewki
- chudy bulion rosołowy
- rozdrobnione chude mięso drobiowe
- drobne kasze

oraz w małych ilościach, by zaobserwować reakcję chorego:

- cukier
- puree z ziemniaków z dodatkiem masła
- rozcieńczone mleko
- chudy twaróg

   Po ustabilizowaniu się stanu chorego powinien on przejść na dietę lekkostrawną. Przewlekły nieżyt żołądka może przebiegać:

- z nadkwaśnością
- z niedokwaśnością

   W pierwszym przypadku chory musi przejść na dietę lekkostrawną z ograniczeniem produktów pobudzających czynności wydzielnicze żołądka, w drugim - z umiarkowanym ich ograniczeniem.

   Chory na przewlekły nieżyt żołądka, niezależnie od jego formy, powinien pamiętać przede wszystkim o tym, by jadać mniejsze posiłki (około 5 w ciągu dnia), nie pić zbyt dużej ilości płynów oraz ograniczyć pokarmy będące bogatym źródłem błonnika (i tym samym długo zalegające w żołądku). Z diety wykluczyć musi również alkohol oraz ostre przyprawy, a tłuszcze zwierzęce znacznie ograniczyć (ich pasaż przez układ pokarmowy jest również, tj. tak jak w przypadku pokarmów wysokobłonnikowych, zbyt długi).



Choroby jelita cienkiego

   Osoby cierpiące na choroby jelita cienkiego powinny przejść na dietę lekkostrawną niskoresztkową, tj. z ograniczeniem spożycia błonnika (wyjątek - zaparcia atoniczne).

   Zalecane jest im regularne jadanie posiłków, w których źródłem białka będą:

- chude mięsa
- jajka na miękko
- chudy nabiał;

węglowodanów dostarczą:

- sucharki
- białe pieczywo
- drobne kasze;

a tłuszcze pochodzić będą z:

- masła
- śmietany
- oleju

   Posiłki należy również wzbogacić gotowanymi warzywami, najlepiej rozdrobnionymi. Produkty, których należy unikać na diecie lekkostrawnej niskoresztkowej to:

- ostre przyprawy
- alkohol
- kawa
- produkty wywołujące reakcje alergiczne, nietolerowane przez chorego



Nieżyt jelit

   Nieżyt jelit może mieć formę:

- ostrą
- przewlekłą

   W przypadku ostrego nieżytu jelit, przez pierwszą dobę lub dwie chory musi przejść na głodówkę, tj. nie spożywać żadnych pokarmów. Powinien natomiast pić osłaniające i garbnikowe płyny (około 1,5 - 2 litrów na dobę), koniecznie w temperaturze pokojowej. Można również spróbować podać mu rozcieńczony domowy warzywny sok, lecz w małej ilości, by móc zweryfikować, czy go dobrze toleruje.

   Po ustabilizowaniu się stanu chorego może on wprowadzać do diety kleiki (gotowane tylko na wodzie), sucharki etc. Następnie przejść powinien na dietę lekkostrawną.

   Przewlekły nieżyt jelit wymaga stosowania się do zasad diety wysokobiałkowej przy ograniczeniu spożywania tłuszczów, cukru, oraz produktów wysokobłonnikowych, rafinowanych, zawierających konserwanty, barwniki etc. oraz wprowadzeniu produktów zapierających, jak np.:

- mąką ziemniaczana
- galaretki
- ryż

oraz owoców bogatych w pektyny, jak np.:

- jabłka
- jagody
- banany
- marchewka
- dynia

   Spożywane produkty powinny być rozdrobnione. Dieta wysokobiałkowa, by nie doprowadzić do zakwaszenia organizmu, wymaga przyjmowania większej niż zwykle ilości płynów, najlepiej czystej wody. Dodatkowo, chory na przewlekły nieżyt jelit powinien pić osłaniające płyny garbnikowe. Napoje, których musi unikać, to kawa, woda gazowana, gazowane oranżady, alkohol.



Zaparcia

   Zaparcia dzielą się na:

- zaparcia atoniczne
- zaparcia spastyczne

   Zaparcia atoniczne, czyli tzw. rozleniwione jelita, wymagają przejścia na dietę bogatoresztkową (wysokobłonnikową), a zaparcia spastyczne, czyli skurczowe (jelita zaciskają się wokół mas kałowych i uniemożliwiają im pasaż), dietę lekkostrawną z ograniczeniem błonnika nierozpuszczalnego, który podrażnia jelita. Warto pamiętać, iż dieta wysokobłonnikowa, jeśli nie pijemy wystarczająco dużo płynów, może przyczynić się do nasilenia zaparć.



Zapalenie trzustki

   Dieta w przewlekłym zapaleniu trzustki to dieta:

- wysokoenergetyczna
- niskotłuszczowa
- niskoresztkowa

Chory powinien:

- jadać około 5-6 małych posiłków dziennie
- przyjmować preparaty zawierające enzymy trzustkowe, witaminy A, B, C, D, E, K, wapń, potas i żelazo (lub zwiększyć ilość produktów będących ich bogatym źródłem w codziennej diecie)
- ograniczyć sól w diecie
- spożywać białko na poziomie 1.5 grama na 1 kg masy ciała
- unikać potraw smażonych oraz duszonych i pieczonych z wykorzystaniem tłuszczu

Produkty, które powinny znaleźć się w diecie osób cierpiących na choroby trzustki, to:

- białka jajek
- chudy nabiał (z wyjątkiem kwaśnych przetworów)
- chude mięso
- chude ryby
- białe, lekkie pieczywo (z wyjątkiem świeżego), sucharki, mąka pszenna (z wyjątkiem razowej)
- mąki bezglutenowe
- kasze (z wyjątkiem jaglanej i gryczanej), ryż, kluski, makarony (tylko drobne) etc.
- owoce (również dżemy, soki i przeciery), w tym owoce cytrusowe, zarówno świeże, jak i suszone
- warzywa: szpinak, marchew, pomidory, buraki, cykoria, dynia, papryka, szparagi
- kiszone ogórki
- ananasy i papaja (zawierają enzymy ułatwiające trawienie białka)

   Oleje, masło, żółtka jaj, kakao powinny być spożywane w ograniczonych ilościach. Tłuste mięsa, w tym również ryby oraz drób, grzyby, rośliny strączkowe, ocet, ostre przyprawy, alkohol, margaryna, kawa powinny być z diety wykluczone. Nie zaleca się również spożywania następujących warzyw:

- kapusta
- brukselka
- kalafior
- jarmuż
- czosnek
- fasolka szparagowa
- por
- cebula
- kalarepa
- zielony groszek



Choroby wątroby

   Dieta dla osób cierpiących na choroby wątroby (bez encefalopatii) powinna być zindywidualizowana, tj. jej zasady muszą być dopasowane indywidualnie, z uwzględnieniem stanu chorego, przebiegu choroby, jej fazy, poziomu wydolności wątroby etc.

   Niemniej jednak, powinny one:

- ograniczyć produkty wysokobłonnikowe, wzdymające
- unikać picia kawy i alkoholu
- unikać ostrych przypraw
- jedzenie gotować, dusić (bez tłuszczu) lub piec (również bez tłuszczu), a nie smażyć
- jadać ostatni posiłek późnym wieczorem (ze względu na zagrożenie hipoglikemią)

   Jeśli chory dobrze toleruje tłuszcze, zaleca mu się spożywanie:

- mleko (2% zawartości tłuszczu maksymalnie)
- masło
- chude twarogi
- chude mięso
- lekkie białe pieczywo
- młode warzywa i dojrzałe owoce

   Niemniej jednak, tłuste mięso, wędliny, smalec, słonina etc. są w diecie zakazane. Można spożywać natomiast dodatkowo, w ograniczonych ilościach:

- jajka
- tłuste sery
- ciemne pieczywo

   Encefalopatia wątrobowa wymaga natomiast przejścia na restrykcyjną dietę bazująca na niskobiałkowym i niskosodowym jasnym pieczywie. Szczególnie zakazane jest spożywanie serów tłustych, dojrzewających, topionych, żółtych etc., czekolady, wędzonych ryb, produktów zawierających konserwanty, jak np. przetwory mięsne, oraz picie kawy i alkoholu.

   Upośledzone czynności wątroby wymagają przejścia na dietę niskobiałkową (aminokwasy podawane są dożylnie, np. w stanach przedśpiączkowych). Ponadto, chory powinien jadać lekkostrawne posiłki o małej objętości (około 5 razy dziennie).



   Dieta jest nieodłącznym elementem leczenia chorób układu pokarmowego. Bez przestrzegania zasad konkretnego, określonego dla danej jednostki chorobowej planu żywieniowego narażamy się nie tylko na opóźnienie momentu powrotu do zdrowia, ale i pogorszenie naszego stanu.