Choroby neurologiczne są wynikiem zaburzeń funkcjonowania układu nerwowego i stanowią narastający problem społeczny, medyczny oraz ekonomiczny. Do kategorii tej należy wiele schorzeń, w tym choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, udar mózgu czy stwardnienie rozsiane. Prawidłowa dieta jest jednym z nadrzędnych elementów, który pozwala chorym powrócić do zdrowia. Jak powinna wyglądać dieta dla osób z chorobami neurologicznymi?
Choroby neurologiczne są to wszystkie dysfunkcje związane z zaburzonym organicznym funkcjonowaniem obwodowego i ośrodkowego systemu nerwowego. Do schorzeń tych zalicza się m.in.:
- stwardnienie zanikowe boczne
- stwardnienie rozsiane
- choroba Alzheimera
- padaczka
- klasterowy ból głowy
- udar mózgu
- choroba Creutzfeldta-Jakoba
- zespół Guillaina-Barrégo
- choroba i zespół Parkinsona (zespół parkinsonowski)
- syndrom Tourette'a
- migrena
- choroba Huntingtona
- encefalopatia wątrobowa
- zapalenie opon mózgowych.
Najpowszechniejszymi chorobami neurologicznymi są udary mózgu i choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Parkinsona czy Alzheimera). Zaburzenia te dotykają przede wszystkim ludzi starszych, którzy ukończyli 65. rok życia. Do dziecięcych zaburzeń neurologicznych należą:
- rozszczep kręgosłupa
- mózgowe porażenie dziecięce
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
- epilepsja.
Zaburzenia neurologiczne dotykają wielu sfer życia chorego i w ogromnym stopniu wpływają na jego codzienne funkcjonowanie. Przewlekłe choroby układu nerwowego mogą przyczynić się do niedożywienia pacjenta. Niedożywienie z kolei prowadzi do wielu poważnych skutków. Optymalna dieta wpływa korzystnie na funkcjonowanie mózgu i układu sercowo-naczyniowego oraz pozwala szybciej powrócić do pełni sił. Funkcje motoryczne i poznawcze ulegają znacznej poprawie, a to sprawia, że chory może być bardziej samodzielny.
|
|
Choroby neurologiczne - objawy
Symptomy są najczęściej zróżnicowane, lecz istnieją objawy ogólne dla wielu dysfunkcji, a są nimi:
- zaburzenia mowy
- zaburzenia motoryki
- omdlenia i zawroty głowy
- częste bóle głowy
- ograniczenie pola widzenia, zaburzenia widzenia
- uczucie drętwienia bądź mrowienia w kończynach
- problemy z koncentracją.
Jaka dieta jest odpowiednia przy chorobach neurologicznych?
Ponieważ przyczyny i symptomy chorób neurologicznych są dość zróżnicowane, dietę należy dostosować indywidualnie do potrzeb i stanu pacjenta. Pod uwagę trzeba wziąć m.in. sposoby terapii, wiek pacjenta, metodę rehabilitacji i wdrożoną farmakoterapię. Dlatego, że pacjentom często towarzyszy brak apetytu, kłopoty z przełykaniem, niekiedy występuje drżenie rąk, niezbędne jest zastosowanie odpowiedniej dla chorego konsystencji posiłku.
Choroba Parkinsona
Objawy
- deformacje postawy
- zwiększone napięcie mięśni
- bradykinezja (spowolnienie ruchowe)
- ślinotok
- łojotok
- trudności z wypróżnianiem (zaparcia)
- zmiana stylu pisma chorego
- drżenie spoczynkowe.
Dieta w chorobie Parkinsona
Zaburzenia odczuwania smaku i zapachu, trudności w połykaniu, a w rezultacie brak apetytu przyczyniają się do spadku masy ciała oraz niedożywienia. Z uwagi na wymienione zaburzenia warto planować posiłki o znacznej gęstości odżywczej.
Jeśli pojawią się zaburzenia żucia i połykania zaleca się, aby zastosować dietę o zmodyfikowanej konsystencji i oczywiście prawidłowo zbilansowaną, jeśli chodzi o zawartość substancji pokarmowych. W tym przypadku można zastosować dietę półpłynną. Chorym można podawać budynie mięsno-warzywne, zupy krem oraz przeciery owocowe i warzywne.
Choroba Parkinsona a spożycie mleka
Nadmierna konsumpcja mleka istotnie zmniejsza poziom kwasu moczowego we krwi. Niska ilość kwasu moczowego we krwi nasila ryzyko choroby Parkinsona. Jednak to nie oznacza, że aby zapobiec chorobie, trzeba zupełnie wyeliminować nabiał z diety. Nic w nadmiarze nie jest korzystne dla zdrowia, więc najlepiej ograniczyć konsumpcję mleka i wybierać przetwory mleczne fermentowane.
Lewodopoterapia - rekomendacje żywieniowe
Podczas leczenia choroby Parkinsona zazwyczaj chorym podaje się lewodopę, przy której stosowaniu zaleca się:
- Przyjmowanie medykamentu na czczo (na co najmniej pół godziny przed pierwszym posiłkiem) albo na 1,5-2h po posiłku - enzymy trawienne w żołądku obniżają absorpcję leku w jelicie cienkim.
- Pokrycie zalecanego dobowego zapotrzebowania na włókno pokarmowe - przekroczenie odpowiedniej normy zmniejsza przyswajanie lewodopy.
- Zmniejszenie spożycia białka - zbyt duża ilość białka, szczególnie zwierzęcego ogranicza wchłanianie lewodopy. Dzienna podaż białka powinna wynosić 0,8 g/kg m.c.
Choroba Alzheimera
Objawy
- problemy w orientacji w czasie i przestrzeni
- zaburzenia zachowania
- zaburzenia pamięci i mowy
- trudności w wykonywaniu codziennych czynności (samodzielne jedzenie, mycie się)
- zaburzenia rozpoznawania bliskich osób
- zmiany samopoczucia (poddenerwowanie, ataki agresji).
Ze względu na zaniki pamięci pacjenci mają problem z przyjęciem adekwatnej ilości posiłków w ciągu doby, przeważnie ich dania są niepełnowartościowe. Może również zdarzyć się, że chory będzie spożywał posiłki w nadmiarze. Oba przypadki nie są korzystne dla zdrowia, ponieważ mogą przyczynić się do zaburzeń gospodarki mineralnej (hipokaliemia, hiponatremia), anemii, zaparć i niedożywienia.
Dieta w chorobie Alzheimera
Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe:
- Białko: 12-15% dziennego zapotrzebowania na energię
- Tłuszcze: 25-30% dziennego zapotrzebowania na energię.
- Węglowodany: 55-60% dziennego zapotrzebowania na energię.
Produkty zalecane:
Owoce, warzywa, chude mięso, ryby, drób, odtłuszczone przetwory mleczne, oleje roślinne, produkty z pełnego ziarna (jeśli nie istnieją przeciwwskazania do ich spożywania).
Warto ograniczyć:
Słodycze, tłuszcze zwierzęce (tj. smalec, masło), tłuste, smażone, ciężkostrawne dania
Zalecane składniki pożywienia w diecie osób z chorobami neurologicznymi
Tłuszcze
W diecie niewskazany jest nadmiar cholesterolu, nasyconych kwasów tłuszczowych i izomerów trans kwasów tłuszczowych. Składniki te mogą bowiem wpływać niekorzystnie na układ neurologiczny i stymulować apoptozę komórek nerwowych, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia otępienia w późniejszym wieku. Warto postawić na jednonienasycone kwasy tłuszczowe (JKT) i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT). Niebagatelne znaczenie we wspomaganiu terapii i prewencji chorób neurologicznych mają kwasy tłuszczowe omega-3: kwas dokozaheksaenowy (DHA) i kwas eikozapentaenowy (EPA). Optymalna podaż DHA może spowolnić proces apoptozy neuronów. Poza tym kwas ten odgrywa także ważną rolę w powstawaniu połączeń synaptycznych.
Błonnik pokarmowy
Pacjenci z chorobą Parkinsona często mają zaparcia. Są one konsekwencją procesu zwyrodnienia nerwów, które zaopatrują tkankę mięśniową jelit. Jednak mogą być również efektem ubocznym zażywania leków (w chorobie Parkinsona m.in. lewodopy). Profilaktycznie oraz w przebiegu schorzenia zalecane jest spożycie minimum 30 g/dziennie włókna pokarmowego. Jego źródłem powinny być głównie warzywa, produkty zbożowe z pełnego ziarna, przetwory fermentowane, owoce - świeże i suszone. Warto pamiętać, że w diecie zawierającej dużo błonnika trzeba uzupełniać dodatkowo płyny.
Antyoksydanty
Są kluczowe w prewencji wielu chorób. Uśmiercają reaktywne formy tlenu oraz chronią organizm przed negatywnymi skutkami stresu oksydacyjnego. Ich źródłem są przede wszystkim owoce i warzywa. Należy je zatem uwzględnić w codziennej diecie. Pokryją one dobowe zapotrzebowanie na przeciwutleniacze i tym samym obniżą ryzyko wystąpienia chorób neurologicznych lub spowolnią ich rozwój.
Kwas foliowy (witamina B9), witamina B6 i B12
Zaopatrując organizm w powyższe witaminy, można zapobiec rozwojowi hiperhomocysteinemii (zwiększony poziom homocysteiny we krwi). Homocysteina jest efektem przemiany metioniny, która z kolei występuje głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Wpływ aminokwasu nie jest korzystny dla systemu nerwowego, ponieważ uszkadza neurony. Prowadzi również do rozwoju schorzeń serca, szczególnie miażdżycy tętnic.
Dieta dla pacjenta po udarze
Duże znaczenie podczas terapii i rekonwalescencji ma optymalna dieta, która powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta po udarze. Najlepiej, aby dietę dobrał specjalista. Powinna ona być także stale kontrolowana. Istnieją ogólne rekomendacje żywieniowe dla chorych:
- Regularne posiłki, co najmniej 4-5 posiłków w ciągu dnia, najlepiej w temperaturze 37°C.
- Duża ilość owoców, warzyw i ryb w diecie.
- Zmniejszenie spożycia soli.
- Picie ok. 1,5l wody dziennie (niskosodowej, niegazowanej).
- Przygotowywanie posiłków na parze, gotowanie, duszenie.
- Ograniczenie smażenia dań.
- Wykluczenie przetworzonych produktów (np. kostek rosołowych, zup instant).
- Wprowadzenie do diety źródeł nienasyconych kwasów tłuszczowych, np. oleje roślinne, orzechy.
- Wykluczenie alkoholu i kofeiny.
- Stosowanie ziołowych przypraw, np. tymianku, bazylii, kolendry.
- Ograniczenie spożycia cukrów oraz słodyczy.
Dieta dla osób po udarze musi być też łatwostrawna i obfitować w proteiny (np. chude mięso), witaminy D, C i E, beta-karoten, wapń (np. produkty mleczne o zmniejszonej zawartości tłuszczu) i antyoksydanty.
Dieta w stwardnieniu rozsianym
Zalecenia ogólne:
- Spożywanie często małych objętościowo posiłków (np. 5 posiłków o regularnych porach w ciągu dnia).
- Zwiększenie spożycia nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 (nawet do 50 g/dzienne; źródła: ryby np. halibut, makrela, łosoś, śledź, sardynka).
- Zmniejszenie spożycia nasyconych kwasów tłuszczowych do 15 g/dziennie (eliminacja lub ograniczenie spożycia smalcu, masła, czerwonego mięsa, oleju palmowego, margaryny i tłuszczów uwodornionych).
- Ograniczenie bądź wyeliminowanie nabiału - powinien być chudy i z pewnego źródła (np. ekologiczny).
- Zmniejszenie spożycia żywności zawierającej kwas arachidowy (mleko, jajka, masło i mięso).
- Ograniczenie mięsa do 2-3 porcji tygodniowo - można spożywać roślinne źródła białka np. strączki.
- Przyrządzanie posiłków w sposób zdrowy np. duszenie bez tłuszczu czy gotowanie na parze (należy ograniczyć smażenie).
- Konsumpcja 2-3 jajek tygodniowo (maksymalnie 1 dziennie) - trzeba także pamiętać o zmniejszeniu spożycia makaronów jajecznych i potraw z dodatkiem jajek (np. naleśników, placków).
- Spożywanie produktów bogatych w przeciwutleniacze - ich deficyty mogą skutkować uszkodzeniem struktur nerwowych i sprzyjać rozwojowi stanów zapalnych.
- Spożywanie produktów bogatych w błonnik - otręby, pieczywo pełnoziarniste, płatki owsiane, owoce, warzywa, brązowy ryż, makarony pełnoziarniste.
Konsystencja dań
Konsystencja posiłków jest bardzo ważna. Należy choremu zapewnić spokojną atmosferę podczas konsumpcji. Oliwy, orzechy, ryby i pestki w formie zmielonej pozwolą zaopatrzyć organizm w energię i substancje pokarmowe potrzebne do odpowiedniego funkcjonowania. Eksperci zwracają uwagę na to, by do diety włączyć potrawy przecierane, kleiki, koktajle, musy, pasty do pieczywa i zupy krem. Suche dania trudniej jest przełknąć, więc doskonałe mogą być posiłki zmiksowane z płynami, a dodatek do potraw mogą stanowić różnego rodzaju sosy. Forma papki jest jak najbardziej pożądana, ale warto zwrócić uwagę na to, czy pacjent nie ma kłopotu z pobieraniem posiłku i nie krztusi się. Należy pamiętać także, aby posiłki były atrakcyjne smakowo dla chorego. Niestety nagminnym problemem wśród pacjentów z chorobami neurodegeneracyjnymi jest utrata apetytu.
Podsumowanie
Starzenie się ludności w państwach wysoko rozwiniętych niesie ze sobą wiele chorób, które destabilizują równowagę organizmu, w tym przypadłości niszczące system nerwowy. Nie wynaleziono skutecznej metody, która pozwoliłaby na pełne wyleczenie osób cierpiących na te schorzenia. Aczkolwiek pocieszający jest fakt, że terapia farmakologiczna oraz odpowiednia dieta w tych przypadłościach może zmniejszyć symptomy chorób i istotnie polepszyć jakość życia pacjentów. W ich diecie należy uwzględnić m.in. produkty bogate w kwasy tłuszczowe omega-3, błonnik pokarmowy, antyoksydanty (witamina E i C, flawonoidy, karotenoidy), witaminę D i witaminy z grupy B (wraz z kwasem foliowym). Osobom z chorobą Parkinsona czy chorobą Alzheimera należy poświęcić szczególną uwagę. U osób z chorobami neurologicznymi często dochodzi do niedożywienia. Przy wdrażaniu odpowiedniej diety dla takich osób należy wziąć pod uwagę choroby współtowarzyszące, występujące objawy oraz możliwe braki w uzębieniu. Warto pamiętać, że nadrzędnym celem terapii żywieniowej jest polepszenie jakości życia chorych.