Etiologia otyłości - czynniki genetyczne, środowiskowe i biologiczne

   Otyłość to choroba przewlekła, która cechuje się nadmierną ilością tkanki tłuszczowej w organizmie (u kobiet powyżej 30% masy ciała, u mężczyzn powyżej 25% masy ciała). Jest to stan patologiczny, który prowadzi do uszkodzenia i nieprawidłowego funkcjonowania układów i narządów, a także do problemów psychologicznych i socjologicznych. Zbyt duża masa ciała jest również piątą przyczyną zgonów na świecie.

   Jak szacuje World Health Organization, w 2016 roku aż 39% dorosłych w wieku 18 lat i więcej miało nadwagę, z czego 650 milionów dorosłych było otyłych. Czynniki środowiskowe i zmiana stylu życia spowodowały, że odsetek osób otyłych stale wzrasta i jest głównym problemem krajów rozwiniętych. Otyłość jest wynikiem zaburzeń bilansu energetycznego w organizmie, spowodowanego różną etiologią. Można wyróżnić tu czynniki biologiczne, genetyczne i środowiskowe. Co zatem może wpływać na zwiększone ryzyko zachorowania na otyłość?

Czynniki genetyczne otyłości

   Skłonność do tycia jest związana z mutacją ponad 250 genów, które odpowiedzialne są za działanie energetycznego bilansu organizmu. Są m.in. geny regulujące:

- spożywanie żywności,
- podstawową przemianę materii,
- termoregulację,
- dojrzewanie adipocytów (komórek tłuszczowych),
- aktywność i działanie enzymów, które są odpowiedzialne za gospodarkę lipidowo-węglowodanową.

   Wskaźnik masy ciała jest dziedziczony w 25%, reszta zależna jest od sposobu żywienia, czynników społecznych i prowadzonego trybu życia. Badania pokazują, że w rodzinie, w której jedno z rodziców cierpi na otyłość, istnieje 40% szans na wystąpienie otyłości u dziecka. Ryzyko wzrasta do 80%, jeśli dwójka rodziców cierpi na otyłość.

   Wśród czynników genetycznych można wyróżnić także ilość adipocytów, czyli komórek tłuszczowych w organizmie. Osoby otyłe mają ich trzykrotnie więcej niż osoby szczupłe.



Czynniki biologiczne otyłości

   Otyłość może być spowodowana uszkodzeniami powstałymi w wyniku procesu zapalnego lub nowotworowego podwzgórza, czyli elementu układu odpowiedzialnego za kontrolowanie procesów regulujących uczucie głodu i sytości. Dodatkowo towarzyszą temu zaburzenia gospodarki hormonalnej, takie jak zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy, hiperinsulinizm pierwotny.

   Często przyczyny zmiany masy ciała są związane z zaburzeniami nastroju i chorobami psychicznymi m.in. depresją. Lęki i napięcia nerwowe stają się przyczynami nadmiernego spożywania żywności, co ma charakter emocjonalny. W takich przypadkach jedzenie sprawia przyjemność, stanowi formę relaksu, zastępuje miłość i inne uczucia, jest elementem nagradzania się lub pocieszania.

   Ważnym aspektem jest przyjmowanie niektórych leków, które prowadzą do znacznego przyrostu masy ciała. Są to między innymi antydepresanty, leki stabilizujące nastrój, pochodne insuliny, kortykosteroidy czy leki anksjolityczne (leki przeciwlękowe).

   Rzadziej, otyłość może wynikać z wielu chorób współzależnych np. guzów mózgu, urazów czaszki oraz dystrofii tłuszczowo-płciowej.



Czynniki środowiskowe otyłości

   Czynniki środowiskowe są modyfikowalne, co oznacza, że dzięki przestrzeganiu zasad zdrowego stylu życia, można niemal całkowicie wyeliminować ryzyko wystąpienia otyłości.

   Rozwój cywilizacyjny niesie za sobą zmiany nawyków żywieniowych oraz szybkości i jakości życia. Coraz częściej wybieramy żywność przetworzoną oraz rezygnujemy z aktywności fizycznej. Siedząca praca, ogrzewanie pomieszczeń, stres, narastający pęd życia oraz brak edukacji żywieniowej sprzyjają nadmiernemu przyrostowi masy ciała. Łatwość dostępu do pożywienia oraz szybkość jego przygotowania spowodowały, że zwiększyła się jego ilość w codziennej diecie. Z tych powodów w ostatnich latach obserwuje się pogorszenie stanu odżywienia populacji oraz większy odsetek osób z nadwagą i otyłością.

   Duży wpływ na kształtowanie nawyków żywieniowych ma rodzina, środowisko społeczne oraz reklamy żywności przetworzonej, zwłaszcza typu fast food, słodyczy, słodkich napojów czy alkoholu.