Metody badań antropometrycznych i ich charakterystyka

   Nadrzędną częścią każdego postępowania dietetycznego jest ocena stanu odżywienia, a także ocena sposobu żywienia pacjenta. Wyróżnia się wiele metod, dzięki którym istnieje możliwość ich oceny. Można wymienić wśród nich pomiary i badania antropometryczne, m.in. wskaźnik BMI, grubość fałdu skórnego, WHR, BIA, tomografię komputerową i absorpcjometrię rentgenowską. Na czym polegają te metody?

   W celu dokonania oceny stopnia odżywienia stosuje się takie pomiary, jak: masa ciała, obwód bioder, obwód ramienia, obwód talii, grubość fałdu skórnego na ramieniu oraz wzrost. Jednym z kluczowych faktorów, służących do oceny stanu odżywienia są pomiary antropometryczne. Mogą one pomóc w określeniu statusu zdrowotnego człowieka, związanego ze spożywaniem pokarmów, ich wchłanianiem, wykorzystaniem mikro i makroskładników. Badania pomagają wykryć ewentualne objawy niedostatków bądź nadmiarów pokarmowych. Pomiary można przeprowadzać na konkretnym obszarze ciała albo na całym ciele. Wśród tych badań wyróżnia się ich trzy zasadnicze rodzaje: pomiary długości, pomiary szerokości i obwody. W trakcie mierzenia długościowego powinno się zadbać o to, aby osoba, którą się mierzy, zachowała odpowiednią pozycję ciała. Ponadto, w wykonywaniu pomiaru należy wykorzystać właściwe punkty antropometryczne na ciele.

Współczynnik masy ciała BMI (Body Mass Index)

   Wskaźnik służy do określenia masy ciała. Bierze pod uwagę oprócz masy ciała człowieka także jego wzrost. Wartość BMI jest związana z całkowitą zawartością tłuszczu w ciele u osób dorosłych. Aczkolwiek posługując się tym wskaźnikiem, nie można sprecyzować dokładnie rodzaju i lokalizacji tkanki tłuszczowej. BMI oblicza się dzieląc masę ciała (podaną w kilogramach) przez kwadrat wysokości (w metrach), stąd np. BMI osoby ważącej 70 kilogramów i mierzącej 1,70 m wzrostu wynosi 70/(1,7x1,7), czyli 24,22.

   Wskaźnika nie mogą używać sportowcy, którzy mają mocno rozbudowaną tkankę mięśniową oraz kobiety w ciąży, dlatego, że wzrost ciężkości ciała to u nich proces fizjologiczny. W poniższej tabeli przedstawiono interpretację dla współczynnika BMI.

Grubość fałdu skórnego

   Jest to jedna z powszechnych metod z zastosowaniem specyficznego narzędzia, czyli fałdomierza. Pomiar może pomóc w ocenie wielkości skumulowanej pod skórą warstwy tłuszczu. Metoda bazuje na ustaleniu, że pod skórą znajduje się niezmienna część tłuszczu. U ludzi dorosłych może być on ulokowany w poszczególnych obszarach na ciele, a u osób starszych centralizuje się i nie jest to połączone z grubością fałdu skórnego. Badanie to jest z reguły bezpieczne i wykonuje się je dość szybko. Jednocześnie stanowi tanią i łatwą metodę do oceny poziomu otyłości. Mierzenie fałdów skórnych można wykonać nad mięśniem trójgłowym ramienia, pod łopatką, nad grzbietem biodrowym i nad mięśniem dwugłowym ramienia. W czasie mierzenia należy chwycić fałd pomiędzy palec i kciuk wskazujący. Wskazane jest, aby dokonać trzech badań każdego fałdu. Otrzymane wyniki trzeba porównać do ustalonych wskaźników logarytmicznych.



WHR (współczynnik talia - biodra)

   WHR (z ang. Waist-Hip Ratio) to kryterium pomagające diagnozować otyłość brzuszną. Za pomocą tego wskaźnika można ocenić zawartość tkanki tłuszczowej akurat w tym obszarze ciała. Określając WHR dokonuje się pomiaru najwęższego punktu w talii oraz najszerszego punktu w okolicy bioder, potem dzieli się obwód talii przez obwód bioder. U kobiet otrzymany wynik nie powinien przekraczać wartości 0,8, a u mężczyzn nie powinien być wyższy niż 0,9. Pomiar proporcji obwodu talii do obwodu bioder może pomóc ocenić ryzyko zdrowotne, skorelowane ze zbyt dużą masą ciała. Otyłość brzuszna zwiększa ryzyko rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych, nowotworów i zespołu metabolicznego. Z kolei otyłość udowo-pośladkowa może zwiększać ryzyko powstania choroby zwyrodnieniowej stawów.



BIA - Impedancja bioelektryczna

   BIA (Bioelectrical Impedance Analysis) jest metodą, która pozwala na dokonanie pomiaru składu ciała. Wykorzystuje się w niej zjawisko oporu elektrycznego. Poprzez poszczególne tkanki organizmu przepuszcza się prąd o stosunkowo niskim natężeniu. Znajdująca się w ciele warstwa tłuszczu i woda wykazują rezystancję (inaczej opór elektryczny), a to powoduje, że przewodzenie elektryczne jest w nich niewielkie. Pomiar tą metodą przeprowadza się przeważnie przy użyciu analizatorów składu ciała wyposażonych w konkretną konfigurację, częstotliwość, a także liczbę elektrod. Stosując metodę BIA można oszacować: rozmieszczenie tkanki beztłuszczowej, ilość masy tkanki tłuszczowej, BMI, stopień podstawowej przemiany materii, proporcje masy tłuszczu do masy mięśni, proporcję masy tkanki tłuszczowej do masy wody w ciele. Metodę tą stosuje się powszechnie w terapii oraz diagnostyce otyłości u dzieci i dorosłych.



Inne metody (TK i DEXA)

   Tomografia Komputerowa (TK) jest techniką, w której do zobrazowania wnętrza ciała wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie. Podczas skanowania tomograf służący do pomiaru, wysyła promieniowanie, które przenika ciało pacjenta i następnie jest ono zbierane za pomocą detektorów, komponując potrzebny obraz. TK diagnozuje określone obszary anatomiczne ciała człowieka. Dzięki jej zastosowaniu uzyskuje się dane związane ze stanem zdrowia. Co więcej, metoda pomaga w zdiagnozowaniu ewentualnych zakłóceń w organizmie.

   DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry), czyli absorpcjometria rentgenowska polega na rejestrowaniu sprzeczności w absorpcji promieniowania X-ray przez tkanki, mające różną zawartość pierwiastków o zwiększonych masach atomowych. DEXA jest instrumentem dość kontrowersyjnym z uwagi na możliwość narażenia na promieniowanie X, lecz wyniki, które uzyskuje się poprzez jej zastosowanie, są miarodajne. Wykorzystanie tej metody narzuca konieczność zatrudnienia doświadczonego personelu do obsługi aparatury i wymaga sporych kosztów. Metoda może pomóc ocenić masę tkanki tłuszczowej i masę pozostałych tkanek (np. kostnej). Można też określić ilość tkanki tłuszczowej występującej, np. w organach.



   W czasie pomiaru składu ciała, wykorzystując każdą metodę, trzeba zachować precyzyjne warunki. Na wyniki badań wpływa mnóstwo czynników, rzutujących na liczne parametry, a są to np. przyjmowane leki, stosowanie używek, dieta oraz wiele innych. Wszystkie wyżej wymienione metody dążą do postawienia diagnozy, lecz różnią się pomiędzy sobą cyklicznością wyników, natomiast czołowa przeszkoda dla większości z nich to dostępność profesjonalnego sprzętu oraz cena.