Ryzyka zdrowotne stosowania wybranych diet eliminacyjnych

   Coraz większa świadomość prawidłowych zasad żywienia oraz łatwiejsze diagnozowanie różnych zaburzeń działania układu pokarmowego prowadzi do wyboru zmodyfikowanych diet i sposobów żywienia. O ile modyfikacje eliminacyjne diet są wskazane u osób z nietolerancjami pokarmowymi, alergiami, o tyle decydowanie się na dietę eliminacyjną bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem bądź dietetykiem może skutkować niedoborami składników odżywczych i poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi.

   Alergie, nietolerancje, choroby trzewne często niosą za sobą konieczność wprowadzenia diet eliminujących dany alergen, czy produkty, który mogą wywoływać niekorzystne skutki zdrowotne. Często konkretna żywność usuwana jest z diety także ze względów etycznych, czy ekologicznych (np. dieta wegańska). Najczęściej eliminowane są produkty mięsne, mleczne, zawierające gluten, jaja, orzechy czy ryby. Jednak należy pamiętać, aby zastąpić je innymi pokarmami, dostarczającymi odpowiednich ilości wartości odżywczych. Jakie zatem zagrożenia niesie stosowanie diet eliminacyjnych oraz jak tych zagrożeń uniknąć?

Dieta bez laktozy

   Dieta wykluczająca laktozę stosowana podczas zdiagnozowanej nietolerancji laktozy, czyli dwucukru występującego w mleku. Jest powodowana brakiem lub bardzo małą ilością enzymu laktazy, który „rozcina” cząsteczkę laktozy na cukry proste. Zaburzenie to objawia się dolegliwościami ze strony układu pokarmowego po spożyciu produktów mlecznych. Niestety coraz częściej dieta wykluczająca laktozę stosowana jest bezpodstawnie ze względu na trwającą modę wykluczającą produkty mleczne. Całkowita rezygnacja z produktów mlecznych (mleka, serów, fermentowanych napojów mlecznych) może przyczynić się min. do niedoboru wapnia w organizmie. Jego niski poziom objawiać się może tężyczką, osteomalacją oraz postępującą osteoporozą.

   Dlatego też w diecie bezlaktozowej ważne jest wzbogacenie diecie o inne produkty zawierające wapń (uwzględniając jego biodostępność) min. orzechy, nasiona chia, ziarna sezamu, migdały, nasiona roślin strączkowych, tofu. Dietę można również uzupełnić suplementami diety.



Dieta wegańska i wegetariańska

   Dieta wegańska i wegetariańska to jedne z najczęściej stosowanych diet eliminacyjnych, które zyskują na popularności ze względów zdrowotnych oraz etycznych i ekologicznych. Prawidłowo zbilansowane są w stanie dostarczyć wszystkich składników odżywczych niezbędnych do odpowiedniego funkcjonowania organizmu. Jednak nieprawidłowy sposób żywienia w przypadku decyzji o przejściu na dietę wegańską i wegetariańską może prowadzić do niedoborów ważnych składników odżywczych.

   Dieta wegetariańska eliminuje spożywanie mięsa i ryb. Dieta wegańska dodatkowo również produktów pochodzenia zwierzęcego (czyli produktów mlecznych, jaj a także często miodu).

   Obie diety mogą stwarzać ryzyko niedoborów żelaza, wapnia, witamin z grupy B (zwłaszcza witaminy B12, która nie jest obecna w produktach roślinnych). Dlatego też tak ważne jest, aby osoby będące na diecie wegańskiej przyjmowały suplementy z tą witaminą.

   Równie ważnym składnikiem, którego niedobór może wywoływać wyłączenie z diety mięsa jest żelazo. Ten pierwiastek jest niezbędny w prawidłowym działaniu układu krwionośnego (tworzy hemoglobinę, transportującą tlen). Dieta wegańska i wegetariańska powinna być zbilansowana pod kątem dostępności tego pierwiastka z produktów roślinnych.

   Wielonienasycone kwasy tłuszczowe z grupy omega-3 powinny być dostarczane wraz z orzechami włoskimi, olejem lnianym, siemieniem lnianym, olejem rydzowym, nasionami chia, wodorostami morskimi. W produktach pochodzenia roślinnego występuje kwas alfa-linolenowy (ALA), jednak nie ma w nich ważniejszych pod względem zdrowotnym kwasów: eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA) (w wodorostach morskich są ich śladowe ilości), natomiast konwersja z ALA do EPA i DHA w organizmie jest słaba lub bardzo słaba (zwłaszcza w przypadku mężczyzn), zaleca się więc ich suplementację.

   Dieta wegetariańska i wegańska powinny być również prawidłowo zbilansowane względem uzupełniania się aminokwasów białek.



Dieta bezglutenowa

   Dieta bezglutenowa polega na usunięciu z diety zbóż zawierających białko - gluten. Są to żyto, pszenica i jęczmień. Ta eliminacja stosowana jest w celiakii, nietolerancji glutenu oraz alergii na gluten. Coraz modniejsze staje się całkowite wyeliminowanie glutenu u osób zdrowych. Dieta bezglutenowa często jest uboga w witaminy z grupy B, co należy uwzględnić w komponowaniu posiłków.



Dieta bez ryb

   Często występujące alergie na ryby powodują, że są one wykluczane z diety. Unikanie ryb może prowadzić do niedoborów jodu w diecie, co za tym idzie prowadzić do nieprawidłowości w funkcjonowaniu tarczycy. Dodatkowo ryby są cennym źródłem wielonienasyconych nienasyconych kwasów tłuszczowych z grupy omega-3, witaminę D i B12. Kwasy omega-3 odpowiadają min. za prawidłowe działanie układu nerwowego i krwionośnego. Dieta wykluczająca ryby powinna być uzupełniania w jod oraz kwasy omega-3.



Diety jednoskładnikowe i owocowo warzywne jako diety odchudzające

   Coraz większą popularnością cieszą się diety "cud" stosowane w celu szybkiego spadku masy ciała. Dieta kapuściana, pomarańczowa, jabłkowa, czy diety owocowo-warzywne, diety detox to diety jednoskładnikowe (monodiety) lub kilkuskładnikowe, które mają na celu szybką utratę masy ciała w związku ze spożywaniem wyłącznie jednego / kilku produktów spożywczych w ciągu kilku dni. Niestety diety takie przynoszą wyłącznie chwilowe efekty (które wynikają jedynie z utraty masy ciała na skutek deficytu kalorycznego), nie ucząc prawidłowych postaw żywieniowych. Prowadzi to do tego, że mogą narażać nas na poważne negatywne skutki zdrowotne. Niedobory białka, tłuszczów, żelaza, wapnia, witaminy B12, cynku, jodu i innych składników mogą doprowadzić do takich nieprawidłowości jak niedożywienie, niedokrwistość, osteomalacja, zaburzenia działania układu nerwowego.



   Dieta odchudzająca powinna dostarczać wszystkich składników odżywczych i skupiać się na deficycie kalorycznym wynikającym z większej ilości wydatkowanej w trakcie dnia niż przyjmowanej z żywnością. Dieta odchudzająca powinna zawierać odpowiednią ilość białek, tłuszczów i węglowodanów oraz składników mineralnych i witamin, tak aby zachować prawidłowe działanie i funkcjonowanie organizmu z jednoczesną założoną wcześniej utratą masy ciała.