Seniorzy bardziej narażeni na niedobory - wyjaśniamy dlaczego i jak temu zapobiegać

   Zmniejszony apetyt u osób starszych oraz u osób w podeszłym wieku jest uznawany za wręcz fizjologiczny. Czy jednak naturalny, czy nie, może doprowadzić do niedoborów żywieniowych groźnych dla zdrowia.

   Niedożywienie u osób w starszym wieku prowadzi często do poważnych problemów zdrowotnych, związanych nie tylko ze sferą fizyczną, ale i psychiczną (np. do depresji). Seniorzy są bardziej narażeni na niedobory nie tylko ze względu na mniejszy apetyt. Przyczyną może być także nieprawidłowa dieta. Problem trzeba zatem zlikwidować u źródła, czyli poprzez wprowadzenie zmian w diecie oraz stosowanie odpowiednich preparatów poprawiających apetyt.

Zaburzenia apetytu u seniorów

   Zmniejszony apetyt u seniorów może mieć bardzo poważne konsekwencje. Po pierwsze, utrzymujące się długo zaburzenia łaknienia prowadzą do pogorszenia jakości życia i skrócenia jego długości. Brak apetytu prowadzi bezpośrednio do zaburzeń przyjmowania pokarmów, co z kolei powoduje niedobory składników pokarmowych, a nawet niedożywienie. Za główną przyczynę braku apetytu u starszych osób uchodzi spowolnienie przemiany materii, które jest powiązane ze zmniejszonym zapotrzebowaniem na energię dostarczaną z pokarmem. Poza tym, brak apetytu może mieć podłoże w zaburzeniach trawienia i wchłaniania składników pokarmowych. Kolejnym czynnikiem wpływającym na brak apetytu u starszych osób jest utrata uzębienia. Zęby są potrzebne do prawidłowego rozdrabniania pokarmu, więc ich zaburzone funkcje wpływają niekorzystnie na ogólne funkcjonowanie układu pokarmowego. Lekarze wskazują także na zaburzenia odczuwania smaku i zapachu (z wiekiem tracimy komórki węchowe i smakowe) oraz hormonalne (zmniejszone wydzielanie hormonów odpowiadających za odczuwanie łaknienia). Brak apetytu uznawany za naturalny u seniorów jest też powiązany ze zmniejszoną wydolnością fizyczną i spadkiem aktywności fizycznej.



Utrata apetytu nie tylko fizjologiczna

   Zmniejszone łaknienie powiązane ściśle z procesem starzenia się organizmu ma charakter fizjologiczny. Niemniej u seniorów brak apetytu może mieć także podłoże chorobowe. Zaburzenia łaknienia mogą być objawami chorób zapalnych jelit, chorób wątroby, choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz chorób przełyku. Zmniejszony apetyt towarzyszy również chorobom nowotworowym prowadzącym do wyniszczenia organizmu (kacheksji). Komórki rakowe produkują cytokiny powodujące hamowanie apetytu. Zmniejszone łaknienie współwystępuje także z depresją oraz może pojawić się po długotrwałej chemioterapii i radioterapii.



Od zaburzeń apetytu do niedożywienia

   Obraz kliniczny niedożywienia obejmuje nie tylko objawy pojawiające się bezpośrednio w następstwie niedoborów składników pokarmowych, ale również odległe skutki przyjmujące zwykle postać określonych chorób. Do głównych problemów seniorów rozwijających się na tle niedożywienia można wymienić:

- osteoporozę i patologiczne złamania kości (niedobór witaminy D, witaminy K2, wapnia, fosforu)
- zaburzenia rytmu serca (niedobór magnezu, potasu)
- anemię (niedobór żelaza, witaminy B12, witaminy B9)
- zaburzenia neurologiczne i psychiczne (niedobór magnezu, witamin z grupy B)

   Niedożywienie u seniorów prowadzi również do zmniejszenia odporności i tolerancji wysiłku. Może pojawić się nawet niewydolność oddechowa, a infekcje o ciężkim przebiegu stają się trudne w leczeniu. Ponadto, u pacjentów może wystąpić zmniejszenie masy mięśniowej, co jest konsekwencją niedoboru białek odpowiadających za budowanie mięśni.



Prawidłowe odżywianie zmniejsza śmiertelność i zwiększa poziom życia

   U seniorów na jakość życia wpływa w szczególności zdrowie - bo głównymi problemami w tym wieku są właśnie problemy zdrowotne, generujące także inne kłopoty - np. trudności finansowe, rodzinne i społeczne. Jako, że zaburzenia apetytu mogą być źródłem poważnych problemów zdrowotnych, dbanie o prawidłową dietę i łaknienie staje się szczególnie ważne.



Jak pomóc seniorom?

   Osoba cierpiąca z powodu braku łaknienia powinna otrzymywać mniejsze porcje posiłków, ale około 5-6 razy dziennie. Zaleca się, aby odstępy między posiłkami wynosiły około 2-3 godziny. Jadłospis powinien składać się głównie z ulubionych produktów seniora, a posiłki muszą być dobrze doprawione. Wszelkie przyprawy poprzez oddziaływanie na kubki smakowe i komórki węchowe skutecznie poprawiają apetyt. Szczególnie polecanymi przyprawami są bazylia, kolendra oraz ostra i słodka papryka. Poleca się również chrzan i liść laurowy - skutecznie zaostrzają apetyt.



Posiłki lekkie i spożywane w rodzinnej atmosferze

   Ze względu na pogorszone trawienie posiłki powinny być lekkostrawne. Seniorom nie powinno się podawać produktów smażonych na głębokim tłuszczu. Niezwykle istotnym aspektem mającym wpływ na apetyt u osób w podeszłym wieku jest aktywność fizyczna mająca choćby postać spaceru na świeżym powietrzu przed obiadem. Poza tym, na poprawę apetytu korzystnie może wpłynąć wspólne spożywanie posiłków w rodzinnej atmosferze.



Preparaty wspomagające apetyt

   Stosowanie preparatów, które wspomagają apetyt może korzystnie wpłynąć na stan zdrowia pacjenta, u którego jeszcze nie występuje niedożywienie. Receptura tego typu środków opiera się na naturalnych składnikach ziołowych, które poprawiają nie tylko łaknienie, ale i wspierają procesy trawienia pokarmu. Tytułem przykładu można wskazać na ekstrakt z anyżu, wyciąg z kopru lub cykorii, czy też ekstrakt z mięty. Jeżeli u osoby już występuje niedożywienie, może być konieczne stosowanie preparatów wielowitaminowych i białkowo kalorycznych, czyli środków specjalnego przeznaczenia żywieniowego. W skrajnych przypadkach osoby są hospitalizowane i konieczne jest wdrożenie żywienia pozajelitowego.



Najczęstsze problemy związane z zaburzeniami łaknienia

   Do najczęstszych problemów zdrowotnych, które wynikają ze zmniejszonego apetytu są niedobór potasu i żelaza, które prowadzą odpowiednio do zaburzeń rytmu serca i do anemii. Potas jest pierwiastkiem niezbędnym do zapewnienia prawidłowej pracy mięśniom, układowi nerwowemu i krwionośnemu, a także do regulowania gospodarki wodnej organizmu. Poza tym, minerał jest potrzebny do zachowania prawidłowej równowagi kwasowo-zasadowej oraz do zapewnienia nerkom prawidłowej pracy.

   Do głównych objawów niedoboru potasu zalicza się opuchnięte nogi i ręce oraz nadciśnienie tętnicze. Poza tym, u osób cierpiących na hipokaliemię mogą pojawić się nadmierne zmęczenie i poddenerwowanie, nieregularna praca serca i skurcze nóg. Na niedobór potasu najbardziej narażone są osoby stosujące środki moczopędne oraz wybrane preparaty obniżające ciśnienie krwi - mogą one wypłukiwać minerał z krwi. Niedoborowi potasu mogą sprzyjać także częste biegunki i wymioty oraz spożywanie zbyt małej ilości wody.

   Z kolei anemia określana także niedokrwistością, rozwija się na podłożu niedoboru żelaza, a także niektórych innych witamin i minerałów, chociaż są to rzadsze przypadki. Do produkcji krwi organizm potrzebuje bowiem nie tylko żelaza, ale także miedzi, kwasu nikotynowego (składnik witaminy B3), witaminy B6, B12 i B9 oraz odpowiednich enzymów, hormonów i aminokwasów.

   Niewłaściwy sposób odżywiania, który jest zbyt monotonny, w niedługim czasie prowadzi do niedoboru wyżej wskazanych składników. Przed wdrożeniem leczenia powinno się rozpoznać przyczynę niedokrwistości - za tą chorobą może stać nie tylko niedobór żelaza. Anemia towarzyszy między innymi chorobom nowotworowym, zakażeniom pasożytniczym przewodu pokarmowego, niedoczynności tarczycy, a nawet zakażeniom dróg moczowych.

   Do głównych objawów sygnalizujących anemię należą senność, zawroty głowy, osłabienie organizmu oraz skłonności do omdleń.



Podsumowanie

   Zmiany fizjologiczne powiązane z procesem starzenia się (np. mniejsze wydzielanie śliny, utrata zębów, pogorszenie węchu) wpływają na zmniejszenie apetytu i problemy trawienne. Dieta seniorów powinna uwzględniać tego typu zmiany. Miksowane i lekkostrawne posiłki, podawane w apetyczny sposób to podstawa jadłospisu. Poza tym, bardzo ważne jest zwiększenie gęstości odżywczej posiłków - seniorzy jedzą mniej, dlatego dostarczane pożywienie powinno zawierać więcej minerałów i witamin oraz innych składników, żeby pokryć dzienne zapotrzebowanie. Wśród polecanych produktów wymienia się m.in. produkty zbożowe, chude mięso i odtłuszczone przetwory mleczne. Osoby starsze powinny spożywać warzywa i owoce codziennie, najlepiej w surowej postaci. Jadłospis musi się składać z czterech, albo pięciu posiłków. W jadłospisie seniora nie ma natomiast miejsca na grzyby, wzdymające warzywa, potrawy smażone i inne ciężkostrawne produkty.