Żywienie w prewencji chorób neurodegeneracyjnych

   Choroby neurodegeneracyjne są coraz częstszym problemem w starzejącym się społeczeństwie. Schorzenia takie jak choroba Alzheimera, Parkinsona, czy stwardnienie rozsiane charakteryzują postępujące procesy degradacji komórek nerwowych, co skutkuje obniżeniem sprawności umysłowej i ruchowej.

   U podstaw chorób neurodegeneracyjnych, takich jak choroba Alzheimera, czy Parkinsona leżą zaburzenia metaboliczne, stres oksydacyjny oraz ekscytotoksyczność (czyli procesy, w których neurony są uszkadzane lub niszczone przez związki chemiczne). Wystąpienie chorób neurodegeneracyjnych zależne jest w dużej mierze od czynników żywieniowych i stylu życia. Jak więc wygląda dietoprofilaktyka i jakie składniki odżywcze mają wpływ na ryzyko wystąpienia tych schorzeń?

Założenia żywieniowe w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych

   Zasady żywieniowe w zapobieganiu chorobom neurodegeneracyjnym opierają się na hamowaniu pośrednich i bezpośrednich procesów proapoptotycznych, degradacji komórek nerwowych oraz na stymulowaniu wzrostu i zapewnianiu prawidłowych funkcji tkanki nerwowej. Sposób żywienia może zatem przyczyniać się zarówno do wystąpienia, jak i całego przebiegu choroby. Wiele badań potwierdza korzystny wpływ na zapobieganie i leczenie chorób neurodegeneracyjnych m.in. takich składników pokarmowych jak: niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe, witamina E, witamina C, glutation, flawonoidy, witaminy z grupy B, koenzym Q10, kurkumina, czy kofeina. Odpowiednio zbilansowana dieta może także zwiększać skuteczność leczenia farmakologicznego w takcie zdiagnozowania choroby.



Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

   Wśród wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wyróżniamy kwasy z rodziny omega-3 (kwas alfa-linolenowy, kwas EPA, kwas DHA) i omega-6 (kwas linolowy, kwas arachidonowy, kwas gamma-linolenowy).

   Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WKT) są składnikiem błon komórkowych. Działają przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo oraz hipotensyjnie. Wspomagają procesy uczenia się, zapamiętywania i przypominania, oraz radzenia sobie w sytuacjach stresowych. Ich niedobór może powodować utrudnianie prawidłowego działania komórek. WKT wykazują właściwości antyneurodegeneracyjne przez wspomaganie zachowywania prawidłowego stanu błon komórek nerwowych w korze mózgu. U osób z chorobą Alzheimera zauważa się wysokie stężenie wolnych form tlenowych w mózgu, które przyczyniają się do apoptozy (niszczenia) neuronów.

   Do głównych źródeł WKT w żywności należą tłuste ryby morskie (łosoś, węgorz, śledź, makrela), owoce morza, tran, algi, kawior, olej lniany, siemię lniane, orzechy włoskie, olej konopny, olej rydzowy.

   Badania wykazały, że u osób spożywających duże ilości żywności bogatej w nasycone kwasy tłuszczowe, nienasycone kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans oraz cholesterol, ryzyko rozwoju choroby Alzheimera jest o 48% większe, niż u osób, których dieta opiera się na wielonienasyconych kwasach tłuszczowych. Dodatkowo taki sposób żywienia może zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń poznawczych o 28%. Specjaliści z American Heart Association wskazali również, że nadmierna podaż nienasyconych kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans może przyspieszać zaniki pamięci nawet u osób poniżej 45 roku życia.



Witamina E

   Witamina E to silny przeciwutleniacz, który chroni komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych. Witamina E to nazwa wszystkich pochodnych tokoli, które wykazują aktywność biologiczną alfa-tokoferolu. Witamina E to cztery tokoferole oraz cztery tokotrienole. Każda z ośmiu form witaminy E wykazuje nieco inną aktywność biologiczną, wśród nich największą aktywność wykazuje alfa-tokoferol (α-tokoferol). Witamina E zapobiega utlenianiu nienasyconych kwasów tłuszczowych. Badania wykazały, że u osób, które przyjmowały regularnie 2000 j.m. witaminy E, zaobserwowano o około 6,5 miesiąca dłuższą i efektywniejszą aktywność psychoruchową oraz lepsze radzenie sobie z codziennymi obowiązkami. Potwierdzono także ochronny wpływ witaminy E na ośrodkowy układ nerwowy w stanach stresu i procesów zapalnych oraz obniżenie ryzyka zaburzeń poznawczych.

   Do głównych źródeł witaminy E w żywności należą: olej z kiełków pszenicy, olej słonecznikowy, olej rzepakowy, migdały, kiełki pszenicy, olej z orzechów laskowych, orzechy laskowe, oliwa z oliwek, masło orzechowe.



Witamina C

   Witamina C (kwas askorbinowy), podobnie jak tokoferole, jest silnym przeciwutleniaczem. Oprócz tego, że niszczy wolne rodniki tlenowe, wpływa na uwalnianie neurotransmiterów w komórkach nerwowych. Uczestniczy w syntezie dopaminy i noradrenaliny, czyli transmiterów, które odgrywają kluczową rolę w prawidłowym działaniu układu nerwowego. Dopamina wspomaga dokładność wykonywanych ruchów, uczestniczy w procesach poznawczych, pomaga w skupieniu uwagi. Noradrenalina pomaga w zapamiętywaniu. Wpływa także na zmniejszenie nadmiernego pobudzenia mózgu, zapobiegając zbyt dużej stymulacji nerwów oraz ich degradacji i uszkodzeniom. Badania wykazały, że wysokie spożycie witaminy E i C obniża ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera.

   Do głównych źródeł witaminy C w żywności należą: cytrusy (pomarańcze, cytryny, grejpfruty), kiwi, czerwona papryka, nać pietruszki, czarne porzeczki, aronia, agrest, żurawina, owoce dzikiej róży, warzywa kapustne i ziemniaki.



Polifenole

   Polifenole to metabolity roślinne o zróżnicowanej strukturze i właściwościach. Występują w owocach, nasionach, liściach, korze i korzeniach roślin.

   Związki te wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające. Chronią przed działaniem stresu oksydacyjnego i niszczą wolne rodniki tlenowe, które doprowadzają do ekscytotoksyczności. Dzięki temu zapobiegają uszkodzeniom i degeneracji komórek nerwowych w mózgu. Badania potwierdzają, że spożywanie produktów bogatych we flawonoidy może zmniejszać ryzyko wystąpienia zaburzeń poznawczych, poprawiać zdolności uczenia się, zapamiętywania oraz pamięci i koncentracji.

   Wyróżnia się kilka grup polifenoli. Flawonoidy (obejmujące flawonole, flawony, flawanole, flawanony, izoflawony, antocyjany oraz proantocyjanidyny) występują w owocach i warzywach, głównie w owocach cytrusowych, jagodach, borówkach, aronii, czarnych porzeczkach, wiśniach, soi, jabłkach, winogronach, cebuli, liściastych warzywach zielonych oraz herbacie. Lignany obecne są w nasionach lnu oraz innych zbożach.



Witaminy z grupy B - witamina B1, B6, B12 i B9 (kwas foliowy)

   Witaminy z grupy B wpływają na prawidłowe działanie układu nerwowego. Ich niedobór może powodować podwyższenie stężenia homocysteiny, która zwiększa podatność komórek nerwowych na działanie stresu oksydacyjnego. Badania potwierdziły, że przewlekły niedobór witaminy B1 (tiaminy) w znaczący sposób przyczynia się do rozwoju chorób neurodegeneracyjnych.



Alkohol

   Badania wskazują, że za utrzymanie odpowiedniego stężenie fosfatydyloseryny (PS) w tkance mózgu pomaga zahamować apoptozę komórek nerwowych. Długotrwałe spożywanie alkoholu może przyczynić się do obniżenia tego związku w komórkach i tym samym do zwiększenia ryzyka zachorowania na choroby degeneracyjne. W dietoprofilaktyce należy zatem całkowicie zrezygnować ze spożywania alkoholu.



Glutation

   Glutation (GSH) to kolejny silny przeciwutleniacz, który niszczy wolne rodniki oraz wspomaga regenerację witamin C i E. U osób z chorobami neurodegeneracyjnymi stwierdzono niskie stężenie tego związku. Badania wykazały, że utrzymanie prawidłowej ilości glutationu we krwi spowalnia rozwój chorób neurodegeneracyjnych oraz łagodzi ich objawy. Glutation obecny jest w świeżych owocach i warzywach oraz w ugotowanym mięsie.



Kurkumina

   Kurkumina to związek występujący w kłączu kurkumy, będącej składnikiem popularnej przyprawy curry. Kurkumina ma działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne. Posiada zdolność zwiększenia stężenia glutationu oraz aktywacji innych enzymów antyoksydacyjnych.



Kofeina

   Kofeina, obecna m.in. w kawie i herbacie, wspomaga koncentrację oraz funkcje poznawcze i psychoruchowe. Wpływa na aktywność dopaminy, co ma znaczenie w profilaktyce choroby Parkinsona i Alzheimera. Badania wykazały, że regularne picie kawy może zmniejszać ryzyko wystąpienia demencji i choroby Alzheimera nawet o 31% wśród osób po 65 roku życia.