Triada sportsmenek - czym jest i jakie są jej skutki zdrowotne

   Triada sportsmenek ang. Female Athlete Triad - to termin określający zespół objawów dotyczących 3 zaburzeń wśród kobiet uprawiających sport: niskiej dostępności energii (zaburzeń odżywiania), zaburzeń funkcji menstruacyjnych oraz zmniejszenia gęstości mineralnej kości. Zespół ten został po raz pierwszy nazwany i opisany w 1993 roku przez American Collage of Sport Medicine. Triada sportsmenek najczęściej dotyczy zawodniczek takich sportów jak taniec, gimnastyka, łyżwiarstwo figurowe, pływanie, balet, które wymagają szczupłej i smukłej sylwetki oraz niskiej masy ciała.

   Zaburzenia wśród kobiet uprawiających sport wynikają z różnic fizycznych i psychicznych pomiędzy płcią żeńską i męską. Powikłania zespołu triady sportsmenek mogą być zagrożeniem dla zdrowia oraz życia. W ostatnim czasie wzrosło zainteresowanie kobiet zdrowym stylem życia oraz sportem, co wiąże się że intensywnymi treningami, obniżaniem kaloryczności diety oraz zmianami sposobu żywienia. Triada sportsmenek coraz częściej dotyka więc również kobiety nie uprawiające zawodowo sportu. Jakie są objawy i skutki wymienionych zaburzeń i jak można im zapobiegać?

Niska dostępność energii - zaburzenia odżywiania

   Wiele zawodniczek, które muszą zredukować masę ciała oraz tkankę tłuszczową decyduje się na stosowanie restrykcyjnych diet bez konsultacji z lekarzem lub dietetykiem. Najczęściej dochodzi wtedy do obniżenia kaloryczności diety, eliminacji produktów o średniej lub wysokiej wartości energetycznej oraz unikania wszystkich tłuszczów. Oprócz tego w celu uzyskania szybkich efektów zwiększana jest intensywność i ilość treningów fizycznych, co prowadzi do deficytu kalorycznego. Wszystko to może jednak nieść niebezpieczeństwo wystąpienia takich zaburzeń odżywiania jak anoreksja, bulimia czy ortoreksja, które zagrażają zdrowiu i życiu.

   W 2007 ACSM wprowadziła pojęcie dostępności energii, która definiowana jest jako ilość energii, która pozostaje poza pracą fizyczną do pozostałych procesów fizjologicznych organizmów. Jest to więc różnica wartości energii spożytej wraz z pożywieniem i energii zużytej podczas wysiłku fizycznego. Dostępność energii na poziomie 45 kcal / kg masy ciała pozwala zapewnić odpowiednią równowagę energetyczną dorosłych osób. Dostępność energii poniżej 30 kcal / kg masy ciała / dobę jest czynnikiem, który pogarszać może prawidłowe funkcjonowanie organizmu (funkcje układu krwionośnego, hormonalnego, kostnego i mięśniowego). Niezależnie od przyczyn niskiej dostępności energii (zbyt małej podaży z dietą lub deficytem spowodowanym intensywnym, długotrwałym wysiłkiem fizycznym) dochodzić może do zespołu zaburzeń funkcjonowania organizmu.

   Zawodniczki sportowe często jednak nie wiedzą, że odżywiają się nieprawidłowo. Dodatkowo intensywny wysiłek fizyczny powoduje zmniejszenie łaknienia i nieodczuwania głodu mimo zbyt małej ilości spożywanego jedzenia. Powinno więc wprowadzić się odpowiednią edukację dotyczącą wprowadzenia prawidłowego sposobu żywienia i ukształtowania odpowiednich nawyków żywieniowych. Zawodniczki powinny być przeszkolone, że drastyczna utrata masy ciała nie jest konieczna do poprawienia wyników sportowych. Często w trakcie diety redukcyjnej dochodzi do utraty tkanki mięśniowej, co w połączeniu z innymi zaburzeniami wynikającymi z niskiej dostępności energii (takimi jak anemia, przewlekłe zmęczenie, depresja, zaburzenia elektrolitowe) powoduje pogorszenie osiąganych wyników sportowych.



Zaburzenia funkcji menstruacyjnych

   Długotrwała niska dostępność energii u kobiet miesiączkujących może prowadzić do zaburzeń funkcji hormonalnych i wtórnego braku miesiączki. Rozpoznanie zaburzeń miesiączkowania spowodowanych wysiłkiem fizycznym lub zaburzeniami odżywiania należy jednak poprzedzić wykluczeniem innych przyczyn takich jak zaburzenia hormonalne czy ciąża.



Obniżona gęstość mineralna kości

   Niski poziom estrogenów, który jest następstwem niskiej dostępności energii może powodować zaburzenia tempa odbudowy tkanki kostnej. Prowadzić to może więc do spadku gęstości mineralnej kości (BMD Bones Mineral Density), co zmniejsza ich wytrzymałość mechaniczną oraz skutkuje rozmiękczeniem (osteomalacja) i zrzeszotnieniem (osteoporoza) kośćca. Obniżenie gęstości mineralnej kości zwiększa więc ryzyko złamań, co na kilka miesięcy może wyłączyć zawodniczkę z treningów i uczestnictwa w ważnych zawodach sportowych.



Wykrywanie triady sportsmenek

   Wykrywanie zespołu triady sportsmenek powinno obejmować ocenę sposobu żywienia, w tym ilość spożywanej energii, a także kontrolę masy ciała. U kobiet, u których wykryto jeden z objawów triady sportsmenek wykonuje się badania biochemiczne obejmujące morfologii krwi, badanie elektrolitów, OB oraz analizę moczu i badanie funkcji tarczycy. Ma to na celu zapobiegnięcie często nieodwracalnym skutkom zaburzeń.

   Badanie przeprowadzone w 2016 roku w grupie polskich zawodniczek uprawiających sporty wyczynowe wykazały, że 24,6% badanych kobiet nie jest zadowolonych ze swojej figury i chciałaby zmniejszyć masę ciała. Tylko 37% kobiet wykazywało wystarczającą wiedzę na temat swojego zapotrzebowania energetycznego, a 21% współpracowało z dietetykiem. Aż 42% kobiet przyznało, że w swojej karierze sportowej zmagało się z anemią, u 70% wystąpiły zaburzenia miesiączkowania, a 16% doznało złamania kości w trakcie swojej kariery sportowej. Oznacza to, że znaczny procent kobiet uprawiających zawodowo sport w Polsce wykazuje objawy zespołu triady sportsmenek.

   Leczenie triady sportsmenek ze względu na ilość i złożoność przyczyn i objawów wymaga współpracy lekarza, dietetyka oraz, w przypadku zaburzeń odżywiania na tle psychicznym, pomocy psychiatry bądź psychologa. Najważniejszym jednak zadaniem dietetyków sportowych, lekarzy i trenerów powinna być edukacja zawodniczek celem wprowadzenia prawidłowych zachowań żywieniowych oraz przedstawienia skutków ich nieprzestrzegania.



   Niska dostępność energii występuje na skutek złych nawyków żywieniowych oraz zaburzeń odżywiania natury psychicznej spowodowanych złym postrzeganiem własnego ciała. Prowadzić może to do groźnych powikłań zdrowotnych, które wśród sportsmenek mogą zwiększać ryzyko kontuzji oraz obniżać osiągane wyniki sportowe. Badania wykazują, że znaczący procent kobiet w Polsce uprawiających sport wykazuje objawy triady sportsmenek. Konieczna jest więc prawidłowa edukacja kobiet w zakresie prawidłowych zachowań żywieniowych oraz skutków ich nieprzestrzegania. Zdiagnozowanie i leczenie triady sportsmenek wymaga współpracy wielu specjalistów.