Odwodnienie organizmu

   Odwodnienie organizmu jest to stan organizmu, w którym zawartość wody jest mniejsza od wartości niezbędnej do funkcjonowania. Odwodnienie może stwarzać zagrożenie życia dla człowieka. Największe ryzyko śmierci w wyniku odwodnienia występuje w przypadku niemowląt, małych dzieci oraz osób starszych. Osoby starsze nie odczuwają tak dużego pragnienia jak osoby młode. Więc skoro nie czują potrzeby, nie będą przyjmować płynów w odpowiednich ilościach.

   W przypadku niemowląt, trzeba zwrócić uwagę na ich bezbronność i niemoc w samodzielnym przyjęciu wody, a także fakt wzmożonej utraty płynów w wyniku biegunek i płaczu. Małe dzieci zazwyczaj zajęte ciągłą zabawą, nie dbają o uzupełnianie płynów. Dlatego w kwestii rodziców pozostaje dopilnowanie, aby dzieci wypijały wystarczająco dużą ilość wody, chroniącą je przed niebezpieczeństwem odwodnienia. Osoby starsze mając świadomość zagrożenia niekorzystnymi działaniami odwodnienia, także powinny rozsądnie się przed nim chronić. Zmniejszone nawodnienie dodatkowo sprzyja utracie elastyczności skóry, która u osób zaawansowanych wiekiem stopniowo traciła sprężystość, więc dostarczanie wystarczających ilości wody poprawi jej wygląd.

Jak dochodzi do odwodnienia?

   W stanie fizjologicznym, człowiek traci pewne ilości wody wraz z potem, moczem i wydychanym powietrzem. Podobnie w stanach patologicznych, traci się wodę w wyniku nasilonych biegunek i wymiotów. Również łzy stanowią pewien procent ubytku wody z organizmu. Jeżeli utrata wody nie jest zrekompensowana pobieraniem napojów, to wówczas dochodzi do odwodnienia.



Jakie są rodzaje odwodnienia?

   Ze względu na zmiany w stężeniach elektrolitów wyróżnia się trzy typy odwodnienia:

- Izotoniczne. Występuje prawidłowe stężenie elektrolitów (właściwy jonogram) ale zaburzenia dotyczą podwyższonego stężenia kreatyniny. Prowadzi to do oligowolemii, czyli niedoboru krążących płynów ustrojowych, w późniejszym etapie do wstrząsu hipowolemicznego.

- Hipotoniczne. W przebiegu rozpoznaje się hipotonię (spadek ciśnienia tętniczego krwi) oraz obniżoną molarność płynów ustrojowych. Może występować jako następstwo odwodnienia izotonicznego, w trakcie którego podawane są substancje bezelektrolitowe.

- Hipertoniczne. W trakcie, którego obserwuje się hipertonię (wzrost ciśnienia tętniczego krwi), podwyższoną molarność płynów ustrojowych. Ponadto występuje hipernatremia (wzrost ilości sodu) i podwyższone stężenie kreatyniny. Ten rodzaj odwodnienia jest bardziej niebezpieczny niż typ izotoniczny.



Jak długo można przeżyć bez wody?

   W skrajnych okolicznościach, w których dostęp do wody jest niemożliwy, człowiek jest w stanie przeżyć 4-5 dni. Znane są także pojedyncze przypadki, gdy ktoś przetrwał bez wody aż 7 dni. Ale zawsze należy pamiętać, że tak długi stan odwodnienia przyczyni się do szeregu zmian w funkcjonowaniu zdrowego organizmu, w ostateczności prowadząc do śmierci.



Jak szybko można się odwodnić?

   W warunkach zwiększonej temperatury, do odwodnienia może dojść znacznie szybciej, w przeciągu kilku do kilkunastu godzin. Ze względu na fakt, iż każdy organizm jest indywidualnością, kwestia osłabienia, jako jedna z pierwszych oznak odwodnienia, będzie występować w różnym odstępie czasowym. Początkowo jednak stan odwodnienia przebiega bezobjawowo, dlatego dopiero w kolejnym etapie pojawiają się jego pierwsze symptomy.



Jakie są przyczyny odwodnienia?

- Biegunki, w przebiegu różnych chorób, także zakażeń bakteryjnych i zatruć pokarmowych
- Wymioty, często spotykane u najmłodszych
- Gorączka, której zawsze towarzyszy nadmierna potliwość
- Oparzenia i krwotoki, prowadzące do wstrząsu hipowolemicznego
- Przyjmowanie zbyt małych ilości płynów w porównaniu z potrzebami organizmu
- Zaburzenie bilansu strat i podaży wody w trakcie intensywnego wysiłku
- Przyjmowanie diuretyków, leków przeczyszczających lub psychotropowych bez odpowiednio zwiększonego dostarczania wody
- Stosowanie drastycznych diet, ograniczających także przyjmowanie napojów
- Nadmierne spożywanie środków działających odwadniająco (kofeina, alkohol) oraz suchych pokarmów bez popijania
- Zwiększone spożycie soli kuchennej, która ma zdolność zatrzymywania wody w organizmie, prowadząc także do zaburzeń w równowadze elektrolitowej, z utworzeniem przewagi ilościowej jonów sodu
- Cukrzyca, której towarzyszą zaburzenia w postaci hiperglikemii i glikozurii
- Hipotonia, czyli występowanie obniżonego od prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi
- Przegrzanie organizmu, w trakcie przebywania w bardzo gorącym otoczeniu, przez zbyt długi okres czasu
- Nadmierna potliwość
- Wstrząs anafilaktyczny
- Długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach o suchym powietrzu - z klimatyzacją
- Dieta bogata w błonnik (pęczniejący w przewodzie pokarmowym dzięki zdolności do wiązania wody), przy niewystarczającej podaży płynów



Jakie są objawy odwodnienia?

Objawy odwodnienia można pogrupować w zależności procentowego ubytku wody względem masy ciała.

1.Ubytek wody nie przekraczający 2% masy ciała:

- Silne pragnienie
- Spadek wagi


2.Ubytek wody między 2-4% masy ciała:

- Suchość w ustach, zmniejszone wydzielanie śliny a także zmniejszone pocenie
- Bóle i zawroty głowy
- Spadek ilości oddawanego moczu, który przybiera kolor brunatny, a następnie bezmocz
- Osłabienie i omdlenia, wycieńczenie i utrata sił
- Zaburzenia widzenia, zapadnięcie oczu
- Nudności, wymioty
- Zaparcia
- Przyspieszony oddech
- Tachykardia
- Podwyższona temperatura ciała
- Skurcze i bóle mięśniowe
- Zmniejszona elastyczność skóry


3.Ubytek wody między 5-6% masy ciała:

- Senność
- Osłabienie odporności
- Parestezje - czucie opaczne, odczuwalne jako drętwienie lub mrowienie


4.Ubytek wody między 10-15% masy ciała:

- Niemożność mówienie, obrzęk języka
- Drgawki
- Zaburzenia świadomości
- Delirium - majaczenie, zaburzenia związane z iluzją wzrokową, słuchową i dotykową
- Utrata przytomności


5.Ubytek wody powyżej 15% masy ciała skutkuje śmiercią.



Jak rozpoznać odwodnienie u niemowląt i dzieci?

   Na pewno łatwe do zauważenia są spierzchnięte usta i rozdrażnienie oraz osłabienie dziecka. Jeśli dziecko płacze, a ilość łez jest nie wielka, też można spodziewać się odwodnienia. Również, gdy ilość oddawanego moczu bardzo się zmniejszyła. Ponadto skóra traci swoją elastyczność wraz z brakiem wody, więc nie będzie momentalnie powracać na swoje miejsce gdy przykładowo lekko się ją uściśnie i podniesie. Kolejnymi objawami będą zapadnięte oczy, brzuch, policzki lub ciemiączko.



Na czym polega leczenie odwodnienia?

   Przede wszystkim, podstawą leczenia jest uzupełnienie ubytku wody przez nawadniania organizmu. Ponadto stosuje się próby zatrzymania wody w organizmie, przykładowo podając słone przekąski. Istnieje pojęcie tak zwanej doustnej terapii nawadniającej (z ang. ORS), która opiera się o przyjmowanie w odpowiednio dobranych proporcjach takich składników jak: woda, chlorek sodu i potasu, cytrynian sodu oraz glukoza. W leczeniu szpitalnym (często na oddziałach intensywnej terapii), stosuje się wlewy dożylne wody wraz z elektrolitami, równocześnie monitorując ich stężenie w osoczu. W przypadku sportowców, którzy ze względu na duży wysiłek fizyczny, narażeni są na zwiększoną utratę wody, poleca się picie chudego mleka lub napoje energetyczne.



Jak uchronić się przed odwodnieniem?

   Opiera się o dostarczanie odpowiedniej ilości płynów. Najmniejsza ilość wody, jaka koniecznie powinna zostać dostarczona organizmowi ludzkiemu w ciągu doby, mieści się w granicach 1,5-2 l. Dla dorosłych mężczyzn wykonujących pracę fizyczną normą dziennego spożycia wody jest od 3 do 4 litry.

   W przypadku kobiet, również wykonujących pracę fizyczną zaleca się wypicie od 2 do 4l wody. Kobiety ciężarne oraz karmiące powinny wypić w granicach 3-4 litrów wody dziennie. W przypadku sportowców jak również osób narażonych na funkcjonowanie w wysokiej temperaturze i związaną z tym wzmożoną potliwość, zaleca się zwiększanie ilości dostarczanych płynów. Osoby starsze, mimo zmniejszonego pragnienia powinny wypijać przynajmniej 2 litry wody dziennie.

   Nie każdy płyn, jest odpowiedni przy uzupełnianiu niedoborów elektrolitów. Wody mineralne wysoko zmineralizowane, mogą doprowadzić nadmiernej kumulacji pierwiastków w organizmie, prowadząc przykładowo do rozwoju kamicy nerkowej. Wody o wysokiej zawartości chlorku sodu również nie są pożądane, ponieważ wpływają na wzrost ciśnienia tętniczego krwi, stwarzając niebezpieczeństwo u chorujących na nadciśnienie. Najlepszym rodzajem wody mineralnej jest woda nisko zmineralizowana, która dostarczana w dużych ilościach, nie przekraczając oczywiście granic rozsądku, nie będzie stanowić zagrożenia zaburzeń elektrolitowych.