Arcydzięgiel litwor to roślina, którą w dawnej medycynie ludowej stosowano już od stuleci. W średniowieczu uważano go za panaceum na niemal każdą dolegliwość. Był stosowany jako środek łagodzący na rany i owrzodzenia oraz polecany w przypadku zaburzeń trawiennych. Herbatka z arcydzięgla przynosiła ukojenie przy zatruciu pokarmowym i zgadze. Poznaj właściwości lecznicze dzięgla litwora i jego zastosowanie. Dla kogo roślina nie jest wskazana?
Arcydzięgiel litwor, inaczej dzięgiel litwor (Archangelica officinalis Hoffm., Angelica archangelica L.,) jest rośliną z rodzaju selerowatych o wielu nazwach ludowych i zwyczajowych: anielski korzeń, dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, angelika, archangielski korzeń i anielskie ziele. W stanie dzikim rośnie głównie w górzystych oraz wilgotnych rejonach Azji i Europy. W Polsce (w Karpatach i Sudetach) występuje podgatunek typowy, natomiast podgatunek nadbrzeżny można spotkać w dolinach rzek i linii wybrzeża. Dorodna roślina może osiągać nawet 2,5 m wysokości (typ nadbrzeżny dorasta do 3 m) i wydziela przy tym intensywny zapach. Jej gruba łodyga nie zawiera włosków, wyłaniają się z niej spore, kłębiaste liście, natomiast kwiaty tworzą walcowate baldachy. W Polsce dzięgiel litwor znajduje się pod ścisłą ochroną.
|
|
|
Skład chemiczny arcydzięgla
W korzeniu arcydzięgla znajduje się 1,5% olejku eterycznego, który ma w składzie różne substancje biologicznie czynne m.in. p-cymen, α-pinen, limonen, δ-3-karen, kwasy hydroksydekapentanowy i masłowy. Olejek z nasion zawiera α-pinen i β-felandren. Specyficzny zapach roślina zawdzięcza makrocyklicznemu laktonowi. Inne komponenty o cechach farmakologicznych to kumaryny (np. umbeliprenina, imeratoryna, angelicyna, bergapten). Surowiec zawiera też niewielkie ilości flawonoidów i garbników, m.in. estry β-sitosterolu z kwasem arachidowym i palmitynowym oraz pochodne naryngeniny. Występują w nim także witaminy, kwasy (walerianowy, palmitynowy, arachidowy, kawowy, jabłkowy, chlorogenowy), pektyny, żywice i spore ilości skrobi. Owoce to źródło tłustego oleju, olejku lotnego (ok. 1,5%) oraz wielu innych wyżej wymienionych związków.
Roślina jadalna
Dzięgiel litwor jest stosowany w cukiernictwie do dekoracji deserów, głównie tortów i ciast (niesymetrycznie pocięte elementy łodygi zebrane późną wiosną smaży się w cukrze). Młode łodyżki i spore ogonki liściowe są bazą do zrobienia konfitury. Z rośliny produkuje się też alkohole: dzięgielówki, likiery.
Roślina miododajna
Kwiaty dzięgla litwora wydzielają dużo nektaru, który jest łatwo osiągalny dla pszczół. Jeśli chodzi o wydajność miodową, to dochodzi ona nawet do 200 kg/ha. Miód pozyskany z rośliny ma jasną barwę, intensywny zapach i ostry smak.
Roślina ozdobna
Dzięgiel litwor wytwarza przyjemny zapach. Ma twardą strukturę i piękny pokrój przypominający palmę, co czyni go pożądaną rośliną ozdobną.
Arcydzięgiel lekarski - właściwości i zastosowanie
Przetwory z dzięgla mają szczególne zastosowanie przy zapaleniu jelita cienkiego, biegunkach, zapaleniu żołądka, niestrawności, nieżytach jelita grubego, bezsoczności żołądka, niewydolności wątroby czy braku apetytu na tle nerwowym. Ponadto roślina łagodzi stany pobudzenia nerwowego wobec wymienionych wyżej schorzeń oraz incydentalne niepożądane objawy ze strony serca. Może być stosowana objawowo w przypadku wzdęć, odbijania, bólów brzucha i zgagi. Także zewnętrznie stosuje się ją do wcierań. Do tego celu służy najczęściej sam olejek albo inne produkty, które mają w składzie arcydzięgiel (zmniejszają one nerwobóle i bóle gośćcowe).
Surowiec jest też doskonałym środkiem na nudności. Wzmaga produkcję śliny, potu i moczu, przez co oczyszcza organizm z toksyn. Właściwości wykrztuśne i napotne dzięgla litwora pozytywnie wpływają na eliminację zgromadzonej wydzieliny i przyspieszają "wypocenie" choroby przy grypie i przeziębieniu. Należy dodać, że roślina wzmacnia organizm w trakcie terapii odwykowych od nikotyny, alkoholu i narkotyków. Obecne w surowcu kumaryny, zwłaszcza angelicyna, oddziałują na ośrodkowy system nerwowy (mają właściwości uspokajające). Wykazują działanie hipotensyjne i spazmolityczne, tożsame z papaweryną. Wyciągi z owoców Archangelica officinalis Hoffm. spowalniają namnażanie dermatofitów z gatunku Microsporum i Trichophyton oraz działają antybakteryjnie.
Wskazania do stosowania arcydzięgla
- biegunka,
- bóle pęcherzyka żółciowego, wątroby, żołądka i trzustki,
- kolka jelitowa,
- problemy trawienne,
- kamica moczowa i żółciowa,
- zaparcia,
- utrata apetytu,
- zapalenie przydatków,
- bolesne miesiączkowanie,
- stany zapalne przewodu pokarmowego,
- upławy.
Przeciwwskazania do stosowania arcydzięgla
Ludzie wrażliwi na promieniowanie słoneczne, przyjmując środki z dzięglem litworem, nie powinni wystawiać skóry na słońce. Należy też z ostrożnością stosować surowiec przy stanach zapalnych wyrostka robaczkowego i kłębuszków nerkowych. Preparaty z arcydzięgielem należy stosować według zaleceń producenta i rekomendacji lekarza. Nie należy ich używać po upływie terminu ważności. Ponadto należy chronić je przed dziećmi. Najlepiej umieścić je w dobrze zamykanym pojemniku i przechowywać w miejscu o optymalnej temperaturze. Podczas stosowania warto sprawdzić datę ważności zamieszczoną na opakowaniu. Jeśli nie mamy odpowiedniego zasobu wiedzy odnośnie do różnic gatunkowych roślin zielarskich, powinniśmy uważać ze zbieraniem arcydzięgla litwora rosnącego się w stanie dzikim, gdyż roślina z wyglądu przypomina Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.), z którym bezpośredni kontakt może prowadzić do groźnych poparzeń.
Dawkowanie
Zalecana doustna dawka to 4,5 g surowca na dobę lub 1,5 nalewki bądź 1,5-3 g ekstraktu płynnego. Zewnętrznie: 10-20 kropli olejku eterycznego.
Działania uboczne
Z uwagi na obecność furanokumaryn roślina działa fototoksycznie i może wywołać stany zapalne skóry.
Konkurs. Wygraj zestaw wartościowych olejów!