W 1980 r. odnotowano wzrost zachorowalności na astmę, co zbiegło się w czasie z nagłośnieniem skutków ubocznych stosowania aspiryny związanych z zespołem Reye'a. Wówczas w leczeniu astmy zaprzestano stosowania tego leku i zaczęto stosować paracetamol. Jednak w 1998 r. immunolodzy przekonali środowisko medyczne, że paracetamol może wręcz przyspieszać rozwój astmy.
Od tego czasu wiele się zmieniło - lekarze dysponują nowoczesnymi metodami leczenia, a zachorowalność na astmę wzrasta. Astma jest przewlekłym stanem zapalnym i podrażnieniem dróg oddechowych, objawiającym się napadami kaszlu i dusznościami w klatce piersiowej. Astma może rozwinąć się już w wieku dziecięcym, ale chorują na nią także dorośli. Podstępna choroba układu oddechowego najczęściej jest spowodowana alergią.
|
|
Przyczyny astmy
Astma może być spowodowana przez czynniki genetyczne, alergię i infekcje. Do czynników sprzyjających astmie należą palenie przez matkę tytoniu w czasie ciąży, toksyczne zmiany w środowisku naturalnym i zanieczyszczenia środowiska (np. smog).
Astma nie należy do chorób, którą można się zarazić. Jej mechanizm rozwoju jest związany z toczącym się w oskrzelach stanem zapalnym. W błonie śluzowej dróg oddechowych występują eozynofile i limfocyty, które jako komórki odpornościowe wydzielają cytokiny odpowiadające za reakcję immunologiczną (np. w odpowiedzi na alergen). Wówczas dochodzi do obrzęku i skurczu oskrzeli. U podłożu astmy może leżeć genetyczna skłonność do chorób alergicznych. Do rozwoju astmy mogą przyczynić się również dym papierosowy, zanieczyszczenia powietrza oraz przewlekłe infekcje dróg oddechowych.
Objawy astmy
Astma objawia się głównie suchym i męczącym kaszlem, problemami w oddychaniu i świszczącym oddechem. Obraz kliniczny astmy u dzieci obejmuje również nawracające zapalenia oskrzeli. Astma u dorosłych objawia się świstami, kaszlem i dusznościami oraz nietolerancją wysiłku. Dolegliwości mogą ustępować samoistnie lub pod wpływem leczenia.
Napady astmy najczęściej są zakończone odkrztuszaniem wydzieliny. Z reguły występują w nocy, nad ranem, po wysiłku fizycznym, albo pod wpływem kontaktu z alergenem (astma na podłożu alergicznym). Napad astmy może być spowodowany również przez niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne, w tym kwas acetylosalicylowy (aspirynę), a także przez wirusowe zakażenia dróg oddechowych.
Lekarz stawia diagnozę w oparciu o testy alergiczne, spirometrię i RTG klatki piersiowej. Lekarz internista może skierować osobę, u której występują objawy charakterystyczne dla astmy do pulmonologa lub alergologa.
Metody leczenia astmy
Przed opracowaniem odpowiedniej metody leczenia dostosowanej do potrzeb pacjenta, konieczne jest wypracowanie metod zmniejszania narażenia pacjenta na czynniki powodujące występowanie objawów astmy. Do takich czynników należą między innymi wysiłek fizyczny, alergeny występujące w środowisku lub w miejscu pracy, substancje chemiczne, zakażenia wirusowe i silne zapachy oraz stres i silne emocje, a także dym tytoniowy.
U niektórych osób nadmierny wysiłek fizyczny prowadzi do napadów duszności. Niemniej osoby chore na astmę nie powinny z niego zrezygnować, ponieważ stanowi on jeden z podstawowych elementów zdrowego trybu życia.
Leczenie astmy obejmuje również regularną kontrolę choroby. Lekarz ocenia częstość i nasilenie objawów astmy na podstawie informacji udzielonych mu przez pacjenta. Objawy astmy oraz praca płuc są zmienne w czasie. Lekarze zalecają pacjentom prowadzenie dziennika, w którym są zapisywane objawy. Dodatkowo pacjenci cierpiący na astmę mogą odnieść korzyści z monitorowania PEF.
Obecnie astma jest leczona poprzez regularne stosowanie leków, z różnych grup, w szczególności:
- glikokortykosteroidy wziewne hamujące proces zapalny w oskrzelach, zmniejszające nasilenie objawów i poprawiające czynności płuc,
- długo działające beta-mimetyki rozkurczające oskrzela, stosowane łącznie z glikokortykosteroidami wziewnymi,
- leki przecileukotrienowe hamujące działanie substancji uwalnianych komórek zapalnych, nasilające skurcz oskrzeli i proces zapalny,
- teofilina rozszerzająca oskrzela, działająca przeciwzapalnie,
- kromony podawane wziewnie, o działaniu przeciwzapalnym,
- glikokortykosteroidy doustne stosowane w leczeniu zaostrzeń astmy.
Farmakoterapia oparta na stosowaniu leków regularnie, zgodnie z zaleceniami lekarza, niezależnie od obecności objawów, poprawiają komfort życia osób chorych na astmę oraz pracę płuc i zmniejszają częstotliwość występowania symptomów astmy. Beta-mimetyki są stosowane jednak także jako leki doraźne, łagodzące objawy i zaostrzenia astmy oraz zapobiegające napadom duszności przed wysiłkiem fizycznym. Nie mają one wpływu na przebieg choroby.
Lekarze podkreślają, że każdy pacjent powinien znać plan postępowania w czasie napadu duszności i postępować zgodnie z zawartymi w nim zaleceniami. Leki stosowane doraźnie, pacjent powinien zawsze trzymać przy sobie.
Znaczenie diety w leczeniu astmy
Dieta u osób cierpiących na astmę ma znaczenie - niektóre produkty korzystnie wpływają na przebieg tej choroby, a niektóre wręcz przeciwnie. Podstawą diety osoby cierpiącej na astmę powinny być świeże warzywa i owoce, z tym zastrzeżeniem, że astmatykowi nie wolno jeść produktów, na które jest uczulony. Do częstych alergenów należą między innymi owoce cytrusowe i pomidory.
Świeże warzywa i owoce są cennym źródłem antyoksydantów, które niszczą wolne rodniki, a tym samym wzmacniają układ odpornościowy, który lepiej radzi sobie z drobnoustrojami wywołującymi stany zapalne (np. wirusami, bakteriami) oraz alergenami. Niektóre z warzyw mają szczególnie korzystne znaczenie w leczeniu astmy - np. cebula działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, ponieważ zawiera związki siarkowe. Tran nielubiany przez dzieci wspiera leczenie astmy dzięki właściwościom przeciwzapalnym oraz wspiera regenerację błony śluzowej. Ryby morskie bogate w kwasy tłuszczowe omega-3 powinny znaleźć się w diecie ze względu na to, że kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają stan zapalny w organizmie, oskrzelach i błonach śluzowych.
Kofeina, chili, czosnek i musztarda mają jedną wspólną cechę - rozszerzają oskrzela i ułatwiają oddychanie. Z kawą i przyprawami oczywiście nie można przesadzać. Co do kawy dwie filiżanki w diecie osoby dorosłej powinny w zupełności wystarczyć.
Astmatycy nie powinni spożywać czekolady, orzechów i nabiału. Niewskazane są również jaja kurze, oleje i tłuszcze roślinne oraz tłuszcze zwierzęce. Są to produkty, które sprzyjają atakom astmatycznym. Osoby chore na astmę powinni unikać także wysoko przetworzonych produktów, które zawierają sztuczne substancje zapachowe, barwniki i konserwanty. Mogą one działać alergizująco i sprzyjać atakom astmy na podłożu alergicznym.
Powikłania nieleczonej astmy
Nieleczona astma może prowadzić do powikłań, takich jak nieodwracalne zmiany w oskrzelach, przerośnięcie i zmniejszenie sprężystości oskrzeli, co w konsekwencji prowadzi do występowania stałych problemów z oddychaniem. Tak zwana dychawica może prowadzić do stanu astmatycznego zagrażającego życiu, a w konsekwencji zaburzeń pracy układu oddechowego, łącznie z niewydolnością oddechową i zmianami w obrębie układu krążenia i ośrodkowego układu nerwowego. Nieleczona astma może spowodować rozwój rozedmy płuc i nadciśnienia płucnego.