Bor - funkcje, zapotrzebowanie i źródła

   Bor jest minerałem dostarczanym organizmowi w postaci bakali, orzechów, pełnoziarnistych produktów, warzyw i owoców. Choć nie potrzebujemy go w dużych ilościach, niedobór boru może doprowadzić do rozwoju poważnych chorób.

   Niedostateczny poziom boru w organizmie jest czynnikiem, który może doprowadzić do rozwoju osteoporozy, niedoboru estrogenu i testosteronu (oba hormony wpływają na układ kostny), nadmierne wydalanie magnezu oraz wapnia z organizmu, a także na pogorszenie umysłowej wydolności. Należy zauważyć, że magnez jest kluczowy dla prawidłowej pracy mózgu, a wapń jest niezbędny dla zachowania mocnych kości. Niedobór boru może doprowadzić do obniżenia ich poziomu poniżej normy. Jak widać, rola boru w organizmie jest sprowadzona w dużej mierze do utrzymania dobrej kondycji mózgu, kości i stawów.

Bor dla mózgu

   Niedobór boru prowadzi do obniżenia intelektualnego potencjału oraz powoduje problemy z zapamiętywaniem. Kiedy w organizmie zaczyna brakować boru szwankuje nie tylko pamięć krótkotrwała, ale również pamięć długotrwała. Ponadto, pacjenci cierpiący na niedobór boru bardziej dotkliwie odczuwają skutki stresu.

   Bor powoduje poprawę koncentracji uwagi, zdolności do zapamiętywania. Pierwiastek korzystnie wpływa na percepcję, a także koordynację oczu i rąk. Minerał dba o dobrą kondycję psychiczną.



Wpływ boru na kości

   Bor jako suplement znajduje zastosowanie w leczeniu osteoporozy i złamań (razem z wapniem, magnezem, witaminą D3 i witaminą K2). Bor wpływa również na stan układu szkieletowego. Suplementacja boru powoduje zwiększenie aktywności estrogenu, który ma wpływ na gęstość kości u kobiet, a jednocześnie obniża poziom wydalania wapnia z organizmu o 44% (badanie w grupie kobiet w wieku pomenopauzalnym, dawka 3 mg/dziennie). W związku z tym, że bor korzystnie wpływa nie tylko na układ kostny kobiet, ale i na kondycję szkieletu u mężczyzn, badania postanowiono poszerzyć.

   Naukowcy przypuszczają, że bor może być niezbędnym składnikiem umożliwiającym przekształcenie 25-cholekalcyferolu w 1,25-dwuhydroksycholekalcyferol. Łatwo domyślić się, że chodzi o formy witaminy D i jej przekształcenie w bardziej aktywną postać, z której działania może skorzystać organizm. Wspomniana przemiana zachodzi w nerkach.

   Dawkę profilaktyczną przeciw osteoporozie ustalono na poziomie 2-3 mg. Tyle boru dziennie wystarczy, aby utrzymać prawidłową gęstość kości.



Znaczenie boru dla zdrowia stawów

   W przypadku zapalenia stawów i kości bor także jest zalecany przez lekarzy. Ponadto, znajduje on zastosowanie także w przypadku reumatoidalnego i młodzieńczego zapalenia stawów. Sposób działania boru nie został ustalony - wiemy jednak, że minerał ma dobroczynny wpływ na leczenie chorych na młodzieńcze i reumatoidalne zapalenie stawów, o ile jest on suplementowany w odpowiednich dawkach.

   Z wpływem boru na kondycję stawów wiąże się historia dr Rexa Newnhama. Australijski naukowiec zajmował się badaniem roślin na obszarze Australii. Agrobiolog zachorował na artretyzm - wiedział, że może pomóc sobie spożywając dużo boru. Był jednak świadomy, że nie dostarczy go w wystarczających ilościach organizmowi, ponieważ rośliny w jego regionie są ubogie w ten pierwiastek i w ogóle w sole mineralne.

   Dr R. Newnham zażywał więc boraks, dopóki nie opracował własnego leku. Po upływie 3 tygodni suplementacji jego stan zdrowia znacznie się poprawił. Pech chciał, że w 1981 r. bor został uznany za trujący (mimo że jest niezbędny do zachowania zdrowia), w następstwie czego agrobiolog został oskarżony i skazany za dystrybucję szkodliwych preparatów. Dr R. Newnham prowadząc dalsze badania doszedł do wniosku, że niski poziom boru w żywności pochodzenia roślinnego wynika ze zbyt intensywnego i długotrwałego stosowania sztucznych nawozów.

   Wracając do tematu stawów, w Izraelu, gdzie dzienne spożycie utrzymuje się na poziomie ok. 5-8 mg dziennie, zapadalność na zapalenie stawów jest bardzo niska i wynosi 0,5-1,5%. Sceptyków powinien przekonać fakt, że w stawach i kościach objętych artretyzmem znajduje się zbyt mało boru (ok. 50%), a uzupełnienie go powoduje co najmniej częściowe przywrócenie ich funkcji.



Bor - śladowy, a deficytowy

   Większości konsumentom wydaje się, że jeżeli organizm potrzebuje określonego składnika w niewielkich ilościach, to właściwie tak, jakby nie potrzebował go wcale, a jeżeli nawet, to i tak można go łatwo dostarczyć. Przedstawiony sposób myślenia nie sprawdza się w przypadku boru, który choć jest śladowym pierwiastkiem, ma charakter deficytowy u wielu osób. Co gorsza, niedoborowi boru towarzyszą zazwyczaj niedobory magnezu i wapnia. Bor znajduje się w większości produktów roślinnych, a także ogólnie w żywności nieprzetworzonej. Odpowiednio dobrana dieta dostarcza około 2-5 mg boru na dobę.

   Skoro dieta zbilansowana jest tak bogata w bor nie powinno być problemu z zaspokojeniem zapotrzebowania organizmu na ten składnik. Okazuje się, że problem jest rzeczywisty i ma związek z jednej strony z agrokulturą, a z drugiej z kuchnią.

   Agrokultura w Polsce i w większości krajów świata zakłada stosowanie nawozów mineralnych. Tymczasem, nawozy mineralne blokują bor, który jest pozyskiwany z gleby przez rośliny. Drugim czynnikiem jest gotowanie warzyw i nasion roślin strączkowych w tradycyjny sposób, a nie na parze. W konsekwencji bor "wyparuje" z garnka, albo zostanie wylany wraz z wodą podczas odcedzania warzyw.



Ile boru w suplementach, ile w diecie?

   Jeżeli suplementacja boru ma na celu uzupełnienie jego niedoboru w organizmie, albo ma wywołać efekt terapeutyczny, dawka dzienna tego minerału powinna zostać ustalona przez lekarza. Standardowy zakres dawek boru wynosi w granicach od 1 mg do 9 mg. Wybór suplementów jest na tyle szeroki, że można znaleźć preparaty wolne od barwników i konserwantów. Preferuje się preparaty zamknięte w buteleczce z ciemnego szkła - w takich warunkach bor pozostaje stabilny i może efektywnie wspierać zdrowie konsumenta.

   Bor występuje w różnych postaciach - jako boraks oraz kwas borowy. Głównym źródłem tego pierwiastka w diecie są owoce, warzywa strączkowe i liściaste oraz orzechy. Najwięcej boru zawierają warzywa i owoce pochodzące z ekologicznych upraw.



Zapotrzebowanie na bor

   Nie ma ustalonego zalecanego dziennego spożycia (RDA) na bor, jest natomiast ustanowiony maksymalny poziom spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych. Przyjmuje się, ze przeciętne zapotrzebowanie na bor dla dorosłego człowieka wynosi w granicach 1,5-9 mg/dobę. Tak czy inaczej, podobnie jak w przypadku innych minerałów zapotrzebowanie na bor jest odmienne i różne - należy wziąć pod uwagę płeć, stan fizjologiczny i wiek. Nadmiar tego pierwiastka w organizmie objawia się głównie nadmiernym wypadaniem włosów, depresją, biegunką, bólami brzucha i głowy, a także osłabieniem organizmu. Mogą wystąpić drgawki. Do nadmiaru boru w organizmie dochodzi bardzo rzadko, ponieważ wspomniany biopierwiastek nie jest magazynowany przez organizm.

   Suplementy diety zawierają na tyle bezpieczną dawkę, że można je zażywać zgodnie z zaleceniami producenta, a nie dojdzie do nadmiaru boru w organizmie. Niemniej tego typu preparatu nie mają celu terapeutycznego, ale profilaktyczny - ich zadaniem jest zapobieganie niedoborowi, a nie leczenie.

^* Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych.



Źródła boru w żywności

   Główne źródła boru w diecie zostały wymienione już wspomniane, jednakże lista produktów zawierających ten pierwiastek śladowy jest znacznie dłuższa. Żeby zapewnić sobie odpowiednią podaż boru należy pamiętać nie tylko o prawidłowym przyrządzaniu posiłków, ale również o niełączeniu źródeł boru z chlebem - w pieczywie znajduje się kwas fitynowy niwelujący pozostałości boru w produkcie (jeżeli cokolwiek zostało wchłonięte przez rośliny z gleby i nie wyparowało w czasie obróbki termicznej).

Wśród bogatych źródeł boru w diecie można wymienić:

- rodzynki (4,51 mg/100 g)
- migdały (2,82 mg/100 g)
- orzechy laskowe (2,77mg/100 g)
- suszone morele (2,11 mg/100 g)
- awokado (2,06 mg/100 g)
- masło orzechowe (1,92 mg/100 g)
- orzechy brazylijskie (1,72 mg/100 g)
- orzechy włoskie (1,63 mg/100 g)
- czerwoną fasolę Red Kidney (1,4 mg/100 g)
- suszone śliwki (1,18 mg/100 g)
- orzechy nerkowca (1,15 mg/100 g)
- daktyle (1,08 mg/100 g)

   Do mniej zasobnych, ale rekomendowanych źródeł boru zalicza się poniższe warzywa i strączkowe: soczewicę (0,74 mg/100 g), ciecierzycę (0,71 mg/100 g), seler (0,50 mg/100 g), brokuły (0,31 mg/100 g), marchewkę (0,30 mg/100 g), cebulę (0,20 mg/100 g) i ziemniaki (0,18 mg/100 g).

   Listę uzupełniają wymienione niżej owoce: brzoskwinie (0,52 mg/100 g), grejpfruty czerwone (0,50 mg/100 g), czerwone winogrona (0,50 mg/100 g), gruszki (0,32 mg/100 g), jabłka (0,32 mg/100 g), pomarańcze (0,25 mg/100 g) i banany (0,16 mg/100 g).

   Do rekomendowanych źródeł boru zalicza się także miód (0,50 mg/100 g), oliwki (0,35 mg/100 g) oraz otręby pszenne (0,32 mg/100 g).



Inne właściwości prozdrowotne boru

   Bor posiada właściwości antybakteryjne, grzybobójcze i przeciwwirusowe. Ponadto, biopierwiastek przeciwdziała nadmiernemu gromadzeniu się fluoru w organizmie skutecznie usuwając jego nadmiar. Bor jako silny chelator usuwa toksyny z ustroju. Poza tym, normalizuje on układ hormonalny stymulując produkcję hormonów (testosteronu i estrogenu).

   Bor wzmacnia odporność, wspomaga proces gojenia się ran i wzmacnia system odpornościowy. Poza zastosowaniem go w chorobach kości i stawów można wykorzystać terapeutyczne właściwości boru w leczeniu innych chorób tkanki łącznej niż zapalenia stawów, nadwagi, chorób układu krążenia i nowotworów, podagry, układowego tocznia rumieniowatego, a także paradontozy i zmian degeneracyjnych w kręgosłupie.

   Dieta bogata w bor zapobiega zbyt szybkiemu starzeniu się skóry. Dodatkową suplementację stosuje się nie tylko w przypadku wyżej opisanych chorób, ale także w razie zbyt wysokiego poziomu cholesterolu LDL we krwi.



   Bor jest biopierwiastkiem, którego brakuje w diecie obfitującej w wysoko przetworzone produkty. Skutek niedoboru boru są opłakane dla stanu kości i stawów oraz mózgu. Bor jako cenny pierwiastek powinien być przez niektóre osoby suplementowany, co warto skonsultować z lekarzem. Rola śladowego pierwiastka w organizmie skupia się na zapewnieniu odpowiedniej kondycji mózgu oraz układowi kostno-stawowemu, ale jej granice sięgają znacznie dalej. Różnorodność funkcji pełnionych przez bor zachęca konsumentów do refleksji nad tym, czy spożywane przez nich produkty na pewno pokrywają dzienne zapotrzebowanie na ten minerał.