Warzywa cebulowe (Alliaceae) to cieszące się popularnością na całym świecie surowce roślinne, które stosowane są w gastronomi jako dodatek do sałatek, surówek, czy konserw warzywnych. Cebulowe to duża rodzina, w której znaleźć można między innymi warzywa takie jak cebulę, por, czosnek, czy szczypiorek.
Warzywa cebulowe zawierają dużą ilość cennych substancji odżywczych oraz mają wysokie walory smakowe i dietetyczne. Są bogate w potas, wapń, fosfor oraz witaminę C. Dzięki zawartości wielu olejków eterycznych i substancji siarkowych mają charakterystyczny smak i aromat. Jaki jest zatem podział warzyw cebulowych, jak wygląda ich uprawa, przeznaczenie użytkowe oraz jakie wartości odżywcze posiadają?
|
|
Taksonomia warzyw cebulowych
W rodzinie warzyw cebulowych wyróżnić można:
- cebulę (Allium cepa),
- por (Allium porrum L.),
- czosnek (Allium sativum),
- szczypiorek (Allium schoenoprasum L.),
Wśród cebuli wymienia się następujące odmiany botaniczne:
- cebula zwyczajna (Allium cepa L. var. cepa Helm.),
- cebula kartoflanka (Allium cepa L. var. aggregatum),
- szalotka (Allium ascalonicum),
- cebula wielopiętrowa (Allium cepa L. var. proliferum),
- cebula perłowa (Allium ameloprasum),
- siedmiolatka (Allium fistulosum).
Cebula zwyczajna ( Allium cepa L. var. cepa Helm.)
Należy do roślin dwuletnich. W pierwszym roku wytwarza część jadalną - spichrzową główkę (tzw. cebulę), w drugim organy generatywne. Wielkość, kształt i kolor główek są cechą charakterystyczną dla każdej odmiany. Wyróżnia się odmiany o cebulach małych, średnich i dużych (masa to od 50 gramów do 120 g).
Odmiany wczesne cebuli zwyczajnej: Amigo, Clipper, Majka, Kristine, Calypso, Brenda.
Odmiany średnie cebuli zwyczajnej: Agra, Efekt, Octavia, Red Baron, Cymes, Sherpa, Wama, Czerniakowska, Boston, Wola, Wenta.
Odmiany średnio późne cebuli zwyczajnej: Inga, Fenrock, Dinaro, Alibaba, Polanowska, Rawska, Wolska, Marabella, Maraton, Kutnowska, Żytawska
Odmiany późne cebuli zwyczajnej: Armstrong, Hetmanka, Sterling, Supra, Ursusowska, Sochaczewska, Dawidowska, Dako, Bila, Grabowska, Labrador, Sterling, Ursusowska.
Uprawa cebuli odbywa się zarówno z dymki, siewu, jak i rozsady. Może być przechowywana przez krótki okres w suchych pomieszczeniach. Długotrwałe przechowywanie jest możliwe w chłodniach (nawet do 7-10 miesięcy) w temperaturze -3 stopni C i wilgotności powietrza 80%.
Cebula jest warzywem cenionym ze względu na bogate wartości odżywcze i właściwości lecznice. Zawiera olejki eteryczne i szereg substancji bioaktywnych min. kwercetynę, kempferol, dwusiarczek allilowo-propylowy, alliinę i allicynę. Dzięki temu wykazuje właściwości antyseptyczne, przeciwmiażdżycowe, przeciwcukrzycowe, czy diuretyczne.
W gastronomi może być spożywana na surowo jako dodatek do sałatek, surówek, czy kanapek. Po usmażeniu jest idealnym składnikiem dań mięsnych i rybnych. Stanowi również często używaną przyprawę, dzięki swojemu charakterystycznemu, mocnemu smakowi i aromatowi. Duszona i pieczona jest również częścią dań wegetariańskich i wegańskich.
Por (Allium porrum L.)
Por jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wytwarza część jadalną, którą stanowi cebula i liście. Łodygę pora stanowi zredukowana część zwana piętką
Odmiany wczesne pora: Rami, Varna, Kamush, Bulgina, Bluvetia,
Odmiany średnio wczesne pora: Jolant, Albar, Albana, Porvite, Prenora,
Odmiany późne pora: Astor, Blizzard, Flextan, Maciek, Tango, Arkansas, Haxa, Shelton, Parton, Farinto.
Por może być uprawiany z nasion lub z rozsady. Może być przechowywany w chłodni w temperaturze 0-1 stopni C i wilgotności powietrza 90-98%.
Por stanowi surowiec wykorzystywany jako składnik surówek, dodatek do dań mięsnych i rybnych. Może być pieczony oraz grillowany.
Czosnek (Allium sativum L.)
Część jadalną czosnku stanowi cebula, która składa się z różnej ilości tzw. ząbków. Czosnek jest szczególnie cenioną przyprawą. Ma szereg właściwości zdrowotnych. Wykazuje działanie bakteriobójcze i grzybobójcze. Zawiera bowiem siarkę oraz garlicynę.
Odmiany wczesne czosnku: Harnaś
Odmiany średnio wczesne czosnku: Arkus, Huzar, Jarus, Zawrat, Cyryl
Odmiany późne czosnku: Mega
Czosnek może być przechowywany w chłodniach w temperaturze -3 stopni C i wilgotności powietrza 60-70%.
W gastronomi czosnek jest często stosowany jako dodatek do dań mięsnych, rybnych, grillowanych, pieczonych i smażonych. W medycynie alternatywnej stanowi produkt wspomagający leczenie przeziębień, czy zakażeń bakteryjnych.
Szczypiorek (Allium schoenoprasum L.)
Szczypiorek to roślina wieloletnia. Część jadalną stanowią intensywnie zielone, cienkie liście o długości sięgającej nawet 30 cm.
Wyróżnia się odmiany takie jak: Erfurcki Olbrzymi, Wulkan, Sprint, Czosnkowy.
Szczypiorek jest źródłem witaminy C, B1 i siarki.
Najlepiej spożywać go bezpośrednio. Jest idealnym dodatkiem do kanapek, jajecznicy, sałatek i surówek.
Jest nietrwały w przechowywaniu. Może być magazynowany do 2 tygodni w temperaturze 0-1 stopni C i wilgotności 95-98%.