Czkawka - przyczyny i leczenie

   Czkawka jest dolegliwością, która może w niektórych sytuacjach wywołać poczucie wstydu i zażenowania oraz pewnego dyskomfortu. Zazwyczaj czkawka nie jest groźna, ale może być objawem poważnych problemów zdrowotnych, których nie wolno bagatelizować. Na czkawkę Polacy mają wiele skutecznych sposobów. Niestety nie w każdym przypadku obejdzie się bez lekarza. Czasami konieczne jest stosowanie ziołowych preparatów, silnych leków, a w ostateczności - poddanie się zabiegowi.

   Bezpośrednią przyczyną czkawki jest stymulacja nerwu błędnego i przeponowego. Powoduje to rytmiczne skurcze mięśni międzyżebrowych oraz przepony. Specyficzny odgłos towarzyszący czkawce pojawia się jako efekt zamknięcia głośni. Ataki czkawki trwające ponad kilka minut i występujące bardzo często są niepokojące. Uciążliwa czkawka towarzyszy wielu chorobom - między innymi refluksowi żołądkowemu, chorobie wrzodowej i cukrzycy. Odruch czkania pojawia się już w okresie rozwoju dziecka w łonie matki.

Przepona i kontrolujący ją nerw parzysty

   Przepona jest mięśniem, który oddziela jamę brzuszną od klatki piersiowej. Podczas wdychania powietrza przepona kurczy się i obniża. Przy wydychaniu zaś dochodzi do rozkurczu przepony i jej uniesienia. Rytm pracy tego mięśnia jest kontrolowany przez rozgałęziony nerw przeponowy, którego początek znajduje się w okolicach szyi, a koniec znajduje się w wątrobie. Nerw przeponowy będący nerwem parzystym biegnie przez opłucną, pęcherzyk żółciowy i osierdzie. Jego charakterystyczną cechą jest nie tylko wyjątkowa długość, ale również bardzo wysoki stopień rozgałęzienia. Wystarczy podrażnić jedno z zakończeń nerwu, żeby przepona zaczynała nieregularnie, intensywnie drgać. Towarzyszy temu drgnięcie całego ciała i nagłe zamknięcie się głośni, które odpowiada za charakterystyczny odgłos czkania.



Niegroźne przyczyny czkawki

   Alkohol, podobnie jak napoje gazowane, powoduje podrażnienie zakończeń nerwowych i rozluźnienie mięśni (tzw. pijacka czkawka). Wbrew nazwie nie trzeba wypijać dużych ilości alkoholu, ani doprowadzać do zatrucia organizmu, żeby pojawiło się charakterystyczne czkanie. Jednak w dużych ilościach alkohol także może wywołać ten objaw - w większym nasileniu, trwający dłużej i występujący znacznie częściej. Podobny efekt do spożywania napojów gazowanych wywołuje spożywanie zbyt zimnego i gorącego jedzenia, nadmiernie pikantnych potraw, jedzenie w pośpiechu i połykanie zbyt dużych kęsów.



Przyczyny przewlekłej czkawki

   W terminologii medycznej często występującą i uciążliwą czkawkę określa się mianem przewlekłej. Ataki czkawki spowodowane chorobą lub innego typu nieprawidłowościami mogą trwać nawet do dwóch dni. Łatwo sobie wyobrazić, że takie dolegliwości w znacznym stopniu obniżają komfort życia. Przewlekła czkawka jest bardzo męcząca - utrudnia spożywanie posiłków, utrzymanie prawidłowej masy ciała i wysokiego poziomu energii. Osoby cierpiące na przewlekłą czkawkę często zmagają się ze zmęczeniem i złym samopoczuciem.

   Do przyczyn przewlekłej czkawki należą nowotwory i stany zapalne zlokalizowane w układzie nerwowym oraz inne choroby związane z tym układem (np. choroba Parkinsona). Do tej grupy przyczyn należą używki - alkohol i leki, które zażywane w zbyt dużych ilościach powodują zatrucie organizmu toksynami. Nerwice, fobie, lęki i natręctwa również mogą objawiać się czkawką, która w tych przypadkach może występować nawet do 20-30 razy w ciągu dnia.

   Druga grupa przyczyn przewlekłej czkawki obejmuje choroby związane z jamą brzuszną, układem pokarmowym i metabolizmem. Jako przykład można wskazać hipokalcemię, hiponatremię i cukrzycę oraz przepuklinę rozworu przełykowego. Inne przyczyny przewlekłej czkawki to podwyższony poziom mocznika we krwi oraz powiększenie się tarczycy (np. z powodu niedoboru jodu), kandydoza przełyku, nowotwory wątroby i żołądka oraz zapalenie wyrostka robaczkowego.

   Czkawka może towarzyszyć także chorobom układu oddechowego, serca i układu krążenia. Przewlekłe czkawki dokuczają m.in. pacjentom cierpiącym na zapalenie gardła i krtani, zapalenie płuc, zapalenie osierdzia oraz zapalenie mięśnia sercowego. Czwarta grupa przyczyn czkawki to tzw. czynniki jatrogenne, czyli związane z przebytymi zabiegami operacyjnymi. Czkawkę mogą powodować zabiegi przeprowadzone w okolicach jamy brzusznej i klatki piersiowej.



Czkawka u najmłodszych

   Nawet dzieci rozwijające się w łonie matki mogą mieć czkawkę. Jej przyczyna tkwi w układzie nerwowym, który nie jest jeszcze do końca rozwinięty. Noworodki i młodsze dzieci mogą cierpieć na czkawkę z powodu niewykształconego jeszcze odruchu ssania - połykają wtedy oprócz mleka lub innego napoju duże ilości powietrza. Niepokojące są natomiast ataki czkawki u dziecka trwające ponad kilka minut, powracające regularnie po ukończeniu 6. tygodnia życia - mogą być objawem refluksu żołądkowego lub innych chorób układu pokarmowego.



Objawy towarzyszące przewlekłej czkawce

   Czkawce spowodowanej chorobą lub inną nieprawidłowością towarzyszą dodatkowe dolegliwości, które powinny być dla pacjenta sygnałem, że powinien jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Wśród dolegliwości towarzyszących przewlekłej czkawce można wymienić m.in. biegunkę, wzdęcia i odbijanie, bóle w klatce piersiowej, krwioplucie, zmniejszenie apetytu.



Sposoby na pozbycie się czkawki

   Najbardziej popularnym sposobem na pozbycie się czkawki jest wypicie letniej, przegotowanej wody, na jednym wdechu. Wzrasta wówczas poziom dwutlenku węgla w organizmie, co spowoduje ustanie rytmicznych skurczów mięśni. Podobny efekt wywołuje wstrzymanie oddechu przy jednoczesnym połykaniu śliny oraz oddychanie do papierowej torebki. Odruch czkawki ustępuje również wtedy, gdy osoba mająca czkawkę zostanie nagle zaskoczona lub wystraszona. W takich sytuacjach człowiek odruchowo wstrzymuje powietrze, co prowadzi z kolei do wzrostu stężenia dwutlenku węgla w organizmie. Przepona powraca do prawidłowego rytmu pracy podczas po zjedzeniu łyżeczki cukru, masła orzechowego lub kostek lodu, ponieważ wtedy organizm koncentruje się na innej czynności. U najmłodszych najczęściej stosowaną metodą pozbycia się czkawki jest klepanie po plecach, albo wypicie napoju małymi łykami.



Łagodzenie czkawki jako objawu chorób

   Opisane pokrótce sposoby na łagodzenie czkawki sprawdzają się wtedy, gdy objaw ten nie jest efektem rozwoju choroby. Na dokuczliwą, często występującą czkawkę trzeba zastosować nieco inne metody. Bardzo dobre rezultaty daje spożywanie ziołowych naparów, które działają rozluźniająco i uspokajająco. Nie bez znaczenia jest też sposób odżywiania - czkawce nie sprzyja lekkostrawna dieta. Jej pojawieniu się mogą sprzyjać spożywanie dużych ilości suchego pokarmu oraz ciężkostrawne produkty. Podczas ich spożywania można odruchowo połknąć powietrze. W skrajnych przypadkach trzeba stosować środki farmakologiczne działające uspokajająco i rozluźniająco na błonę mięśni gładkich. W leczeniu przewlekłej czkawki stosuje się m.in. neuroleptyki zawierające prochlorperazynę. Są to leki o działaniu rozkurczowym. Charakteryzują się one bardzo silnym działaniem i zaleca się je tylko w szczególnych przypadkach. W ostateczności, gdy farmakoterapia nie pomaga, a przyczyny czkawki nie uda się wyleczyć, pacjent może poddać się zabiegowi przecięcia nerwu przeponowego.



Czy czkawka jest niebezpieczna?

   Czkawka nie jest niebezpieczna, niemniej choroby ją powodujące mogą być groźne. Należy jednak zaznaczyć, że u osób osłabionych i seniorów czkawka powoduje obciążenie układu krążenia. Poza tym, ta uporczywa dolegliwość powoduje nasilenie się objawów chorób jamy brzusznej i układu oddechowego.