Dysfagia (zaburzenia połykania) - objawy, przyczyny, leczenie, dieta

   Z dysfagią często zmagają się ludzie starsi. Trudności w połykaniu powodują, że pacjenci niechętnie jedzą posiłki, co może prowadzić do niedożywienia lub innych powikłań, które wpływają na pogorszenie jakości życia osób chorych. Dlatego ważna jest szybka diagnostyka i wprowadzenie odpowiedniej diety. Na czym polega dysfagia? Poznaj przyczyny, objawy towarzyszące oraz metody leczenia.

   Termin dysfagia pochodzi z łaciny i oznacza problemy z połykaniem. Utrudnione przełykanie dotyczy zarówno pokarmu w formie stałej, jak i płynów. Chorzy zazwyczaj czują dyskomfort, gdyż utrudnione jest przełykanie, a w bardzo ciężkich przypadkach jest ono nawet nieosiągalne. Dysfagia powstaje w wielu mechanizmach, a jej podłożem może być zarówno mechaniczna bariera w obszarze układu pokarmowego (np. guz), jak i zaburzenia czynności przełyku i mięśni gardła, które odpowiadają za przełykanie. Dysfagię można usystematyzować pod względem lokalizacji występowania przeszkody uniemożliwiającej połykanie. Istnieją zatem przyczyny ustno-gardłowe i związane z przełykiem. Do drugiego rodzaju należą patologie, takie jak: guzy przełyku, obecność ciała obcego, choroba refluksowa, rozlany skurcz przełyku, achalazja przełyku oraz pozostałe stany zapalne przełyku. Do tej grupy można zaliczyć także włóknienie przełyku, powstające np. po radioterapii.

Dysfagia - przyczyny

   W dysfagii zazwyczaj występuje utrudnione i niewłaściwe przechodzenie pokarmów, płynów, połykanych lekarstw bądź śliny z jamy ustnej - do gardła, następnie przez przełyk, a ostatecznie do żołądka. Podczas połykania dany składnik może spowodować zachłyśnięcie i przejść do układu oddechowego. Problemy z połykaniem sprawiają, że pacjent może odczuwać ból i dyskomfort. Przeważnie kłopoty nasilają się, gdy przez przełyk przechodzi pożywienie w formie płynnej i napoje (natychmiast dostają się one do przełyku i kontrola nad nimi jest utrudniona). Konsystencje mieszane także stanowią dla chorego trudność, ponieważ nie zawsze poradzi on sobie z płynną zupą zawierającą kaszę albo pokrojone jarzyny.



Najczęstszymi przyczyny występowania dysfagii

- stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona i Alzheimera, stwardnienie zanikowe boczne,
- porażenia nerwowe (skutek urazów),
- choroby nowotworowe (nowotwory gardła, krtani i języka),
- choroby neurologiczne (udar mózgu).



Objawy dysfagii

   Charakterystycznymi objawami dysfagii są:

- chrypka,
- zarzucanie treści pokarmowej do gardła oraz jamy ustnej,
- zgaga oraz kwaśne odbijanie,
- uczucie zalegania pożywienia w gardle bądź w klatce piersiowej,
- suchy kaszel,
- trudności w połykaniu płynu lub fragmentów pożywienia,
- częste krztuszenie się.

   Dolegliwości może towarzyszyć także odynofagia, czyli ból podczas połykania. Część symptomów, jak wymioty, duszności, drastyczny spadek masy ciała, powinny przyciągnąć szczególną uwagę osoby chorej. Należy przeprowadzić dalszą diagnostykę i w przypadku zauważenia powyższych objawów zwrócić się o pomoc do lekarza. Niepokojącym objawem jest także krwawienie z górnego fragmentu przewodu pokarmowego w postaci wymiotów z domieszką krwi lub smolistych stolców.



Leczenie dysfagii

   Sposoby leczenia problemów z połykaniem powinny być dopasowane do rodzaju zaburzenia. Inaczej przebiega leczenie dysfagii przedprzełykowej, a inaczej przełykowej. Logopedzi przeważnie pomagają pacjentom w leczeniu zaburzeń mowy (dyzartrii). Jeżeli utrudnione przełykanie ma związek z mięśniami gardła, wtedy pomoc tego specjalisty może okazać się niezbędna i w tym przypadku. Gdy natomiast dysfagia dotyczy mięśni gardła umożliwiających połykanie, często wskazana jest rehabilitacja logopedyczna. Istnieją przypadki, w których dysfagia występuje wraz z zaburzeniami mowy. Odpowiedni zasób wiedzy oraz narzędzia, pomagają logopedom ocenić rodzaj dysfagii i jej poziom, a także zasugerować odpowiedni sposób leczenia.

   Diagnostyka i terapia czynnościowych zaburzeń połykania jest trudna. Czasami nieodzowna jest pomoc różnych specjalistów, w tym psychoterapeuty lub psychiatry. Dysfagia, która towarzyszy schorzeniom spowodowanym przez mikroorganizmy chorobotwórcze, takim jak grzybica przełyku czy angina, wymaga dodatkowo leczenia medykamentami przeciwgrzybiczymi bądź antybiotykami. O ile w przełyku znajduje się przeszkoda mechaniczna, która utrudnia przesuwanie się pokarmu, można spróbować ją usunąć. Barierami mogą być guzy nowotworowe, ciała obce, achalazja przełyku, zwężenia i wiele innych. W celach diagnostycznych stosuje się rozmaite metody laparoskopowe, endoskopowe albo standardowe leczenie chirurgiczne. Terapię zabiegową można w pewnych przypadkach wesprzeć lekami. Zaburzeniom połykania mogą towarzyszyć dolegliwości, takie jak zgaga, dlatego pewną rolę mogą odegrać leki stosowane w chorobie refluksowej. Jeśli przyczyną dysfagii jest stan po oparzeniu przełyku lub wysokozaawansowany proces nowotworowy, można wdrożyć tzw. gastrostomię odżywczą (połączenie żołądka ze środowiskiem zewnętrznym). To pozwala na odżywianie pacjentów, którzy nie mają możliwości przyjmowania posiłków drogą doustną.



Jak wygląda żywienie w dysfagii?

   Posiłki osób, które cierpią z powodu zaburzeń połykania, muszą mieć należytą konsystencję, dopasowaną indywidualnie do poziomu dysfagii chorego. Należy podawać pacjentowi niewielkie objętościowo posiłki, ale za to bardziej kaloryczne. Powinny być spożywane co 3-4 godziny. Nie będzie to zbyt kłopotliwe dla chorego, dodatkowo nie podrażni śluzówki układu pokarmowego. Podczas przyrządzania dań opiekun chorego powinien pamiętać, aby posiłki dostarczały wszystkich substancji pokarmowych, a zwłaszcza białka, które wspiera odbudowę tkanek. Należy także zapewnić pacjentowi właściwy poziom energii - czyli podawać mu potrawy o odpowiedniej zawartości kalorii. Aby podnieść energetyczność dań, można np. zamiast jogurtu używać śmietany, a do surówek dodawać oliwę lub olej. Dzięki temu zmniejszy się ryzyko niedożywienia pacjenta z powodu dolegliwości. Zaleca się, aby posiłki przygotowywane dla chorego były rozdrobnione i miękkie oraz miały teksturę gładkiej papki - takie łatwiej będzie przełknąć. Przetwory zbożowe, takie jak biszkopty czy bułki, chory może dostawać wcześniej namoczone w bulionie czy mleku. Najlepiej, aby dania obiadowe miały formę zmiksowanych mięs, gęstych sosów bądź zup kremów, do których można dołączyć porcję węglowodanów (np. ziemniaków) w postaci purée. Warto również zatroszczyć się o to, aby posiłki dla chorego wyglądały estetycznie. Ma to duże znaczenie, bo problemy z przełykaniem mogą utrzymać się u podopiecznych przez dłuższy okres i ważne jest, aby to, co dostaje pacjent, miało apetyczny wygląd i zachęcało do konsumpcji.