Dziewanna - charakterystyka, właściwości zdrowotne i zastosowanie

   Dziewannę stosowano od czasów starożytnych. Roślina występuje w różnych regionach świata, także w Polsce. Dziewanna, bo o niej mowa, liczy ponad 300 gatunków. Ze względu na specyficzne właściwości, zyskała uznanie w fitoterapii jako funkcjonalny środek pomocniczy w niektórych dolegliwościach zdrowotnych, zwłaszcza przy przeziębieniu. Jakie właściwości zdrowotne posiada dziewanna i jakie posiada zastosowanie?

   Dziewanna (Verbascum L.) to roślina, która należy do rodzaju trędownikowatych. Roślina obejmuje mnóstwo gatunków, bo około 320-360. Występuje na terenach Azji i Afryki (Północnej i Wschodniej), ale nie tylko. W Europie rośnie 87 gatunków, w Polsce 8, ale prawdopodobnie jest ich więcej. Wśród najpopularniejszych odmian dziewanny trzeba wymienić: drobnokwiatową, pospolitą i wielokwiatową. Posiadają one również najwięcej właściwości leczniczych. W handlu wykorzystuje się zazwyczaj dziewannę zwyczajną (Verbascum thapsus). Dziewanna idealnie łączy się z innymi ziołami o właściwościach wykrztuśnych, np. tymiankiem czy podbiałem. Roślina stosowana zewnętrznie, jest dobrym specyfikiem wspomagającym gojenie się ran. W niektórych państwach, mieszkańcy namaczają kwiaty dziewanny w oliwie, a uzyskany w ten sposób olej stosują w leczeniu hemoroidów lub infekcji ucha.

Składniki kwiatu dziewanny

- Flawonoidy (np. hesperydyna, rutyna);
- Fitosterole (np. ergosterol);
- Karotenoidy (np. krocetyna);
- Irydoidy (np. laterozyd, specjozyd);
- Saponiny triterpenowe (np. werbaskosaponina);
- Triterpeny (kwas oleanowy);
- Olejki eteryczne;
- Kwasy fenolowe oraz ich glikozydoestry (np. felurowy, waniliowy, prokatechowy);
- Polisacharydy i śluzy (np. ksyloglukan).

   Co ciekawe w dziewannie znajdziemy mało rozpowszechniony w przyrodzie krzem.



Właściwości dziewanny

   Roślina ma właściwości łagodzące, uśmierzające, ściągające i zmiękczające. Dlatego też może być pomocna w leczeniu krwawienia płucnego (przy gruźlicy) oraz krwawień z jelit. Dzięki obecności saponin dziewanna może nasilać produkcję śluzu w drogach oddechowych, co ułatwi odkrztuszanie. Różne czynniki mogą drażnić błonę śluzową, a dziewanna posiada znaczną ilość naturalnych śluzów (polisacharydów) i może być pomocnym środkiem powlekającym błonę śluzową w drogach oddechowych. Dzięki tym właściwościom kwiat dziewanny ma szerokie zastosowanie przy przewlekłym kaszlu suchym i mokrym. W kaszlu mokrym pomaga odkrztuszać wydzielinę, a w kaszlu suchym działa osłonowo na podrażnioną błonę śluzową. Pomaga też przy przeziębieniach przebiegających z chrypką. W badaniach wykazano, że dziewanna ma lekkie działanie przeciwwirusowe, z tego względu napar z dziewanny można pić podczas grypy. Rośliny używa się także w przypadku stanów zapalnych żołądka i jelit. Odwary, które przyrządza się z tej rośliny, są stosowane zewnętrznie, min przy przeziębieniu oraz do płukania jamy ustnej i gardła w anginie. Dziewanna drobnokwiatowa bardzo dobrze nadaje się do stosowania zewnętrznego, w postaci okładów na oparzenia słoneczne, rany, hemoroidy czy owrzodzenia skóry.



Przygotowanie dziewanny

   Aby skorzystać z leczniczych właściwości rośliny, należy przyrządzić z niej napar. Wystarczą kwiaty dziewanny (1 łyżka) i pół litra wrzątku. Kwiaty należy zalać wodą i zaparzać pod przykrywką około 10 minut, potem przecedzić i poczekać, aż przestygnie. Jedną lub dwie łyżki naparu można pić cztery razy dziennie. Aby przyrządzić odwar z dziewanny należy do dwóch łyżek zioła dolać około litr wody. Mieszankę gotować na wolnym ogniu przez 15 minut i nie doprowadzać do wrzenia. W ciągu dnia można wypić pół bądź całą filiżankę płynu. Dziewannę w postaci olejku można stosować do użytku zewnętrznego, np. na siniaki, owrzodzenia, przy dolegliwościach reumatycznych, na rany, ale także przy infekcjach ucha. Aby przyrządzić leczniczy olejek należy do słoika wsypać dwie garście kwiatów dziewanny, a następnie zalać je dwoma szklankami oliwy. Mieszankę zostawić na 14 dni, przy czym nie należy dokręcać słoika. Ważne, aby czasami nim wstrząsnąć (np. co 2-3 dni). Po określonym czasie, olejek przecedzić i przetrzymywać w chłodnym i ciemnym miejscu.



Zastosowanie w kosmetyce

   W przemyśle kosmetycznym znalazły zastosowanie kwiaty dziewanny. Dzięki zawartości krzemu pomagają w zwalczaniu łupieżu. Mają korzystny wpływ na włosy, ponieważ nadają im blasku, aksamitności i lekko je rozjaśniają. Dodatkowo wzmacniają cebulki włosowe. Zmniejszają też wypadanie włosów. Aby otrzymać takie efekty należy stosować roślinę od zewnątrz (np. jako olejku) i od wewnątrz (np. w postaci naparu do picia).



Bezpieczeństwo spożycia dziewanny

   W literaturze naukowej niewiele jest danych dotyczących ewentualnej toksyczności dziewanny, ale biorąc pod uwagę fakt, że surowiec używany jest od wieków w medycynie ludowej, można go uznać za nietoksyczny. Jak podaje Światowa Organizacja Zdrowia i Europejska Agencja Leków, nie zauważono skutków ubocznych podczas stosowania kwiatu dziewanny. Również FDA (Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków) uznała roślinę za bezpieczną.



Przeciwwskazania w stosowaniu dziewanny

   Dziewanny nie powinny jej stosować kobiety w czasie ciąży i karmiące piersią, a także dzieci poniżej 12 roku życia. Biorąc pod uwagę obecne w roślinie saponiny, które mogą działać drażniąco, nie należy spożywać więcej niż 1,5-2,0 g kwiatu dziewanny w jednokrotnej dawce i 3,0-4,0 g w dawce dziennej.



Podsumowanie

   W wielu badaniach naukowych dotyczących kwiatów dziewanny bądź substancji z niej pozyskanych potwierdzono następujące działania farmakologiczne: przeciwwirusowe, wspierające układ sercowo-naczyniowy, przeciwzapalne, przeciwbólowe, wykrztuśne, antybakteryjne oraz hepatoochronne. Zważywszy na udokumentowane działanie farmakologiczne, roślina może być stosowana w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, które objawiają się chrypką, zapaleniem błony śluzowej przełyku, gardła, jamy ustnej, tchawicy, krtani, a także suchym kaszlem, stanami zapalnymi płuc i oskrzeli. Dodatkowo, dziewanna wspiera leczenie chorób układu pokarmowego, dotyczących trzustki, żołądka, jelit, wątroby oraz chorób dróg moczowych. Wymienione działanie lecznicze dziewanna zawdzięcza przede wszystkim saponinom, które mają działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, osłaniające i powlekające. Z kolei obecność irydoidów sprawia, że roślina wykazuje działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, a dzięki flawonoidom zioło ma właściwości moczopędne i napotne. Zewnętrznie dziewannę można ją stosować w formie płukanek i okładów, natomiast sam kwiat pomaga w odmrożeniach, oparzeniach, odleżynach, stanach zapalnych skóry, czyrakach, zranieniach, podrażnieniach, stłuczeniach, hemoroidach, a nawet w nerwobólach. Dziewannę drobnokwiatową można używać jako środka pomocniczego w odkrztuszaniu wydzieliny płucnej - głównie podczas leczenia chronicznej obturacyjnej choroby płuc.