Jod - funkcje, zapotrzebowanie i źródła

   Jod to niezwykle ważny mikroelement niezbędny przede wszystkim do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, tarczycy i regulowanych przez nią licznych procesów. Jod jest gromadzony przede wszystkim przez tarczycę, który potrzebuje go do wytwarzania dwóch ważnych hormonów - trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4).

   Jod nie może być wytwarzany w organizmie człowieka, jak ma to miejsce na przykład w odniesieniu do biotyny. Dlatego też ważne jest codzienne dostarczanie jego odpowiedniej dawki wraz z pokarmem. Niewielka część zapotrzebowania na ten minerał może być pokrywana drogą wziewną, poprzez absorbowanie go z powietrza przez skórę i układ oddechowy.

Jak działa jod? - funkcje w organizmie

   Jod jest jednym z najsilniej działających antyoksydantów, jakie dostarczamy organizmowi wraz z pokarmem. Minerał wykazuje działanie ochronne w procesach nowotworowych i zapalnych. Jego rola w organizmie przejawia się także w tym, że jest niezbędny do produkcji hormonów tarczycy wspomnianych na wstępie. Ich spektrum działania jest bardzo szerokie. Odpowiadają one między innymi za:

- prawidłowy rozwój i pracę mózgu
- metabolizm - przemiany białek, tłuszczu, witamin i węglowodanów
- regulowanie procesów wzrostu i dojrzewania komórek
- utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała
- rozwój układu nerwowego
- rozwój układu kostnego



Dlaczego organizm potrzebuje jodu?

   Jod został uznany za pierwiastek niezbędny do funkcjonowania organizmu. Porcja tego pierwiastka dostarczana wraz z pokarmem jest na bieżąco wykorzystywana, głównie przez tarczycę. Około 75% jodu znajduje się w tym narządzie. Utrzymujący się niedobór pierwiastka powoduje, że tarczyca stopniowo się powiększa, aby móc wchłaniać więcej pierwiastka krążącego z krwią. W ten sposób rozwija się wole niedoczynne lub obojętne. Niedoczynność tarczycy spowodowana zbyt niską podaż jodu przyczynia się do:

- zaparć
- nadmiernego wypadania włosów
- stanów depresyjnych
- senności
- zmęczenia

   Inne objawy niedoboru jodu to pojawianie się obrzęków i nieustanne odczuwanie zimna. Brak dostatecznej ilości tego pierwiastka powoduje rozdrażnienie i zaniepokojenie. Może towarzyszyć temu bezsenność.

   Kobiety są szczególnie wrażliwe na niedobór jodu. Może on doprowadzić do zaburzenia cyklu menstruacyjnego oraz problemów z płodnością. Nieodpowiednia ilość jodu w diecie u kobiety ciężarnej może negatywnie rzutować na donoszenie ciąży. Grozi to również nieprawidłowym rozwojem płodu i występowaniem u noworodka wrodzonego zespołu niedoboru jodu wiążącego się z upośledzeniem umysłowym.

   Ryzyko niedoboru jodu jest stosunkowo duże, zwłaszcza w przypadku stosowania nieodpowiednio zbilansowanej diety.

   Niedobory jody u ludzi są obserwowane często, nie tylko w Polsce. Jest on dostarczany z pożywieniem i wodą. Gleby i woda okolic nadmorskich są najbogatsze w jod, im dalej od morza gleby są coraz uboższe w ten pierwiastek. Najmniej jodu jest w glebie i wodzie okolic górskich i podgórskich. Według oceny ekspertów około 1,5 miliarda ludzi na świecie żyje w rejonach dotkniętych niedoborem jodu. Utrzymujący się niedobór tego pierwiastka prowadzi do powiększenia tarczycy. Osoby z niedoborem jodu są także bardziej narażone na inne choroby tarczycy, w tym choroby nowotworowe (np. rak tarczycy). Niedobór jodu może zwiększyć ryzyko pojawienia się raka żołądka i raka piersi.

   Utrzymujący się niedobór jodu może doprowadzić do zaburzeń pracy mózgu, które objawiają się m.in.:

- zmniejszeniem zdolności do zapamiętywania
- trudnościami w uczeniu się
- ograniczeniem zdolności kojarzenia

  Niedobór jodu jest niebezpieczny zwłaszcza dla kobiet w ciąży. Może on doprowadzić do nieodwracalnego niedorozwoju mózgu u płodu, a także kretynizmu. Niedobór jodu może przyczynić się do zaburzeń rozrodczości i większej śmiertelności dzieci.



Profilaktyka jodowa - sól jodowana

   Niedobór jodu jest powszechnym problemem w wielu krajach. Do ich grona należy także Polska. Dlatego też wprowadzono profilaktykę jodową. Jej podstawowym celem jest ograniczenie zapadalności na choroby tarczycy. W Polsce profilaktyka jodowa została wprowadzana w latach 90. Od 1997 r. obowiązkowo wzbogaca się sól kuchenną przeznaczoną do bezpośredniego spożycia w jod, a dokładniej mówiąc w jodek potasu, w ilości 0,77 mg na 100 g produktu.

   Obecnie ocenia się ten system jako efektywny i bezpieczny, choć nie wszyscy zgadzają się z tą opinią, jeśli chodzi o efektywność. Polska znalazła się w grupie krajów europejskich, gdzie podaż jodu na poziomie populacyjnym jest wystarczająca, w ocenie Światowej Organizacji Zdrowia. Program ten jest nadal kontynuowany.



Dzienne zapotrzebowanie na jod (poziom zalecanego spożycia) dla różnych grup ludności

   Zapotrzebowanie na jod według Dietary Reference Intakes ustalone przez amerykańską National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board.

^*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.

^*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.

^*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.



Źródła w żywności jodu

   Sól jodowana zapobiega niedoborom, ale należy podkreślić potrzebę zwiększenia spożycia żywności, która naturalnie zawiera duże ilości jodu. Do podstawowych źródeł pokarmowych tego pierwiastka można zaliczyć:

- wodorosty morskie
- ryby morskie i owoce morza
- mleko, przetwory mleczne i jajka
- warzywa (sałata, rzeżucha, kukurydza)
- owoce (czereśnie, wiśnie, pestki jabłek)
- wody mineralne o stężeniu jodków 100-200 µg/l

   Jod pochodzący z produktów spożywczych przeważnie jest dobrze wchłaniany, bo aż w około 90%. Niemniej w żywności mogą znaleźć się związki organiczne, które będą utrudniały przyswajanie tego pierwiastka. Tytułem przykładu można wskazać na glukozynolany, glikozydy, rodanki siarkocyjanki, fluorki, związki bromu (należy zwrócić uwagę na warzywa głównie z rodziny krzyżowych np. kapusta, oraz warzywa strączkowe).

   Najbogatszym źródłem jodu w diecie są wodorosty morskie, owoce morza i ryby morskie, ponieważ woda morska zawiera największe ilości jodu. Niemniej mleko i jego przetwory także są ważnym źródłem tego pierwiastka. Nieco mniej jodu zawierają warzywa, owoce i produkty zbożowe. Najwięcej jodu znajduje się w nadmorskich miejscowościach. Jod przenika do atmosfery, aby następnie opaść na ziemię wraz z deszczem. Z gleby jest on pobierany przez rośliny, w tym przez płody rolne. Warto wspomnieć, że bardzo korzystnie na wchłanianie i wykorzystanie jodu wpływa inny mikroelement - selen, a także magnez. Inne ważne związki mające wpływ na wchłanianie jodu i generalnie pracę tarczycy to witaminy: D3, C, B2, B3, A oraz cynk.



Co za dużo, to niezdrowo, ale

   Bardzo trudno przedawkować jod. Pierwsze objawy nadmiaru jodu w organizmie pojawiają się po spożyciu dawki 30-krotnie większej niż zalecana. Nadmiar jodu jest sygnalizowany przez organizm takimi dolegliwościami, jak wysypka, biegunka, bóle głowy i posmak metalu w ustach. Niestety jeżeli nie zostanie w porę opanowany może doprowadzić do skutków, które są bardzo niekorzystne dla zdrowia. Prowadzenie profilaktyki jodowej nie może doprowadzić do nadmiernych ilości jodu w diecie. Główną konsekwencją nadmiaru tego pierwiastka w diecie jest nadczynność tarczycy. Długotrwałe, nadmierne spożywanie jodu z dietą w połączeniu ze stosowaniem suplementów jest bezpośrednią przyczyną takich schorzeń, jak:

- podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego
- zaburzenia pracy przewodu pokarmowego
- ślinotok

   Znaczne przekroczenie zalecanych dziennych dawek może doprowadzić do wystąpienia zaburzeń pracy serca i białkomoczu. Ponadto, u części osób mogą wystąpić nowotwory i wole.

   Sporo "pozytywnej" melodii rozbrzmiewa wokół suplementacji jodu - płynem Lugola. Płyn Lugola jest to roztwór jodu w roztworze wodnym jodku potasu. Standardowy płyn Lugola upraszczając to 2% roztwór jodku potasu i 1% jodu nieorganicznego. Suplementowanie się na własną rękę jodem w postaci kropli płynu Lugola może być ryzykowne, bezpieczniejsze wydaje się być suplementowanie - transdermalne, czyli poprzez rozsmarowanie na skórze. Lepiej jednak przed rozpoczęciem suplementacji zaczerpnąć informacji u endokrynologa.