Kapusta to warzywo, którego wartości odżywcze, właściwości oraz zastosowanie w kuchni (i nie tylko!) mogą zadziwiać. Ostatnimi czasy zdaje się powoli powracać do łask, ale przez wiele lat odnoszono się do niej raczej niezbyt przychylnie, gdyż kojarzona była z pokarmem najniższych warstw społecznych, daniami tłustymi i niezbyt wyrafinowanymi.
Okazuje się jednak, iż z kapusty przygotować można potrawy nie tylko naprawdę eleganckie, ale i po prostu pyszne i zdrowe. Warto sięgać po nią jak najczęściej. Tym bardziej, iż mamy do wyboru wiele jej odmian, a więc kapusta, sama w sobie, nigdy nie powinna stać się nudna.
|
|
O kapuście słów kilka...
Mianem kapusty określa się aż 38 gatunków roślin z rodziny kapustowatych. Rosną w stanie dzikim i są uprawiane na niemal wszystkich terenach klimatu umiarkowanego (głównie, choć nie tylko). Kapusty to rośliny jednoroczne oraz dwuletnie. Dzielą się na kapusty właściwe oraz kapusty warzywne.
Klasyfikacja kapust jest dość problematyczna - jedni autorzy uznają dane kapusty za przedstawicieli jakiegoś rodzaju tej rośliny, inni - za jej odrębne gatunki czy podgatunki. Niemniej tego typu dywagacje są dla typowych konsumentów zupełnie nieistotne. Ci wiedzą, że mają do wyboru, robiąc codzienne zakupy, kilka kapust, które różnią się od siebie smakiem i preferowanym zastosowaniem, a to, czy te wyróżniające je cechy stanowią o ich rodzajowej czy gatunkowej odrębności, zdaje się nie mieć najmniejszego znaczenia. W niniejszym artykule skupimy się na głównych odmianach, powszechnie dostępnymi w marketach, sklepach, bazarach i straganach - czyli kapuście białej, czerwonej, pekińskiej i włoskiej.
Biała kapusta
Kapusta biała jest jedną z odmian tzw. kapusty warzywnej głowiastej. Nie występuje w stanie dzikim - jest jedynie uprawiana (optymalna temperatura dla jej wzrostu wynosi około 15-20 stopni Celsjusza). Kapusta biała jest rośliną dwuletnią, ma zielone oraz zielono-białe, aż po faktycznie białe w samym środku główki, liście To właśnie ona wykorzystywana jest w naszych kuchniach najczęściej.
Mówi się, że biała kapusta jest ciężkostrawna. W pewnym sensie jest to prawda, a w pewnym - mit. Przyjęło się myśleć, iż dania z kapusty są ciężkie (i kaloryczne!) dlatego, że najczęściej podaje się ją lub przyrządza z dodatkiem boczku, kiełbas, skwarków itd. To właśnie tego typu dodatki sprawiają, że zdrowa i niskokaloryczna kapusta staje się nośnikiem nasyconych tłuszczów oraz dużej ilości kalorii (kapusta, sama w sobie, jest niskokaloryczna, o czym za chwilę). Niemniej warzywo to należy do grupy wzdymających. Znaczy to, iż niektórzy faktycznie mogą cierpieć na dolegliwości trawienne po zjedzeniu kapuścianego dania przygotowanego nawet bez tłustych dodatków. Miłośnicy kapusty o wrażliwych żołądkach nie powinni się jednak martwić, gdyż istnieją proste sposoby na to, by uniknąć nieprzyjemności związanych z jedzeniem kapusty. Po pierwsze; kapustę powinno się gotować z dodatkiem ułatwiających trawienie i rozkurczowych, wiatropędnych przypraw, a więc z np. majerankiem, koprem włoskim czy, w wersji orientalnej, kurkumą i imbirem. Po drugie; pamiętajmy, iż gotującej się kapusty nie należy przykrywać. Wzdymające substancje uwalniają się z kapusty podczas gotowania i powinny opuścić ją wraz z parą. Bardzo ważne jest też, by na bieżąco mieszać w garnku, w którym kapusta się gotuje, by również jej "dolne warstwy" mogły odparować. Po trzecie; kapusta niedogotowana powoduje u osób ze skłonnościami do wzdęć większe problemy niż kapusta ugotowana do miękkości.
Białą kapustę wykorzystujemy do przygotowywania jarzynek oraz zup. Swego czasu bardzo popularna była dieta kapuściana, której podstawą jest właśnie zupa z kapusty (z dodatkiem cebuli, selera naciowego i pomidorów). Surowa kapusta idealnie nadaje się również do surówek. W liście kapusty zawija się mięso i przygotowuje w ten sposób popularne gołąbki.
Młoda kapusta
Tzw. młoda kapusta to nic innego, jak typowa biała kapusta, ale pochodząca z wcześniejszej odmiany. Dostępna jest jedynie przez wybrany okres roku (mniej więcej od maja/czerwca do sierpnia/września). Młoda kapusta ma kruche liście, jest słodsza i nie powoduje aż takiego dyskomfortu trawiennego. Jej zastosowania, tu znów, są takie same jak białej (tej, której liście są już jaśniejsze i bardziej zwarte), ale powstałe z jej wykorzystaniem dania są łagodniejsze w smaku, niemal słodkie. Idealnie sprawdza się również jako danie faszerowane, np. mięsem czy innymi warzywami. Warto wiedzieć, iż młoda kapusta ma więcej witaminy C od w pełni dojrzałej białej.
Czerwona kapusta
Czerwona kapusta to druga odmiana kapusty warzywnej głowiastej. Charakteryzuje ją nie tylko inny kolor, ale też i zdecydowanie łagodniejszy smak. Czerwona kapusta jest idealną bazą różnych surówek. Pamiętajmy jednak, że nie jemy jej tak zupełnie na surowo - jej liście, już posiekane lub niekoniecznie, powinno się najpierw sparzyć, by nie były zbyt twarde. Czerwona kapusta idealnie komponuje się z pieczonym mięsem, również drobiowym, oraz orzechami, szczególnie włoskimi.
Kapusta włoska
Włoska kapusta (czyli kapusta warzywna włoska) to dwuletnia roślina, która, podobnie do kapusty białej i czerwonej, nie rośnie w stanie dzikim. Wyglądem przypomina kapustę białą, ale jej cechą charakterystyczną są pomarszczone, pokryte czymś na kształt pęcherzyków liście. Ma również ostrzejszy smak od swego białego odpowiednika. Niemniej można ją wykorzystywać dokładnie tak samo jak kapustę białą, czyli robić z niej surówki, leczo, zupy, a nawet gołąbki. Te, przygotowane z kapusty włoskiej, smakują i wyglądają naprawdę fantastycznie, a więc mogą stanowić miłą odmianę i elegancki wariant typowego obiadowego dania.
Kapusta pekińska
Kapusta pekińska (zwana też pekinką) jest najdelikatniejszą (w smaku oraz strukturze) oraz najbardziej lekkostrawną kapustą. Można ją jadać zarówno na surowo, jak i po poddaniu jej obróbce termicznej. Co ważne, kapusta pekińska nie wymaga aż tak długiego gotowania jak inne odmiany tego warzywa. Mięknie szybko i zdecydowanie łatwiej jest ją rozgotować. Kapusta pekińska idealnie nadaje się do wszelkiego rodzaju dań orientalnych, w tym też orientalnych gołąbków (z dodatkiem czosnku, imbiru, warzyw i sosu sojowego).
Słów kilka o ... kiszonej kapuście
Kiszona (kwaszona) kapusta, tak jak i ta świeża, jest źródłem wielu witamin i minerałów. Warto jednak wiedzieć, iż stanowi również wspaniałe źródło błonnika pokarmowego i bakterii probiotycznych. Reguluje tym samym pracę układu pokarmowego (zapobiega wzdęciom), zapobiega drożdżycy jelit i wzmacnia odporność. Warto jadać ją np. podczas kuracji antybiotykami, gdyż tego typu farmaceutyki wyniszczają naturalną florę bakteryjną jelit.
Kisi się zwykle kapustę białą, ale czasem w sklepach czy na rynkach odnaleźć można również kiszoną kapustę włoską oraz czerwoną. Ta pierwsza ma od kiszonej białej smak ostrzejszy, a ta druga - łagodniejszy. Kapustę możemy również kisić w domowych warunkach.
Kupując kiszoną kapustę należy pamiętać o tym, by zawsze czytać jej skład na opakowaniu. Obok kapusty kiszonej (kwaszonej) można również natknąć się na pseudo produkt o tej samej nazwie, który nie jest poddawany tradycyjnej fermentacji, a jedynie zakwaszany dodatkiem octu. Taki produkt (będący nie kiszonką a marynatą) w swoim składzie może również zawierać konserwanty. Wbrew obiegowej opinii kiszona kapusta i kwaszona kapusta to dokładnie ten sam produkt. Kiszona kapusta to nazwa archaiczna, choć dalej powszechnie używana. W normach używana jest nazwa kwaszona kapusta.
Kapusta - właściwości odżywcze i lecznicze
Biała kapusta dostarcza w 100 gramach jedynie około 25 kalorii (kcal), czerwona kapusta około 31 kalorii (kcal), włoska około 27 kalorii (kcal) i kapusta pekińska 16 kalorii (kcal). Jest to ilość naprawdę znikoma, stąd warzywo to z powodzeniem może zostać włączone do diety odchudzającej oraz zbilansowanej, ukierunkowanej na zachowanie zdrowia i stałej masy ciała. Kapusta jest również produktem niskoglikemicznym i dostarcza dużych ilości błonnika pokarmowego, stąd daje uczucie sytości na długi czas i nie powoduje skoków poziomu cukru we krwi.
Kapusta jest doskonałym źródłem witaminy K1, prawdziwą jej kopalnią. 100 gramów kapusty dostarcza bowiem ponad 40% dziennego zapotrzebowania (najwięcej kapusta biała ponad 80%). Tym samym kapusta powinna być włączona do diety osób, które mają problemy z prawidłową krzepliwością krwi (witamina K ją poprawia, tzn. zwiększa). Kapusta jest również bardzo dobrym źródłem witaminy C, a ta kiszona ma jej jeszcze więcej.
Poza tym kapusta jest dobrym źródłem witaminy A (zwłaszcza kapusta czerwona i włoska), witamin z grupy B: B1, B2, B3, B5, B6 i B9 (kwasu foliowego), a także składników mineralnych: wapnia, magnezu, fosforu, potasu i manganu.
Kapusta ma więc bardzo wiele właściwości - reguluje pracę jelit, utrzymuje poziom glukozy we krwi na stałym poziomie, obniża poziom złego cholesterolu we krwi, wspomaga układ odpornościowy oraz krwionośny, ma działanie moczopędne, przyspiesza wydalanie toksyn z organizmu, ma właściwości alkalizujące (odkwasza organizm), wspomaga układ nerwowy, poprawia stan cery i wspomaga odchudzanie. Co istotne kapusta zawiera dużo cennych fitozwiązków, wśród nich między innymi: sulforafan i prekursory sulforafanu - glukozynolany. Badania naukowe potwierdzają, że związki te często spożywane w postaci naturalnej mogą zapobiegać rozwojowi raka piersi, jelita grubego, wątroby, prostaty, płuca i żołądka. Czerwona kapusta zawiera ponadto znane z działania antyoksydacyjnego - antocyjany.
Odmiany kapusty różnią się od siebie zawartością niektórych składników odżywczych oraz kalorycznością, niemniej wahania te nie są aż tak duże.
Porównanie kalorii i wartości odżywczych kapusty białej, czerwonej, włoskiej i pekińskiej
Wartości w przeliczeniu na 100 g produktu
Składnik | Kapusta biała | Kapusta czerwona | Kapusta włoska | Kapusta pekińska |
---|---|---|---|---|
Kalorie (wartość energetyczna) | 25 kcal / 103 kJ | 31 kcal / 130 kJ | 27 kcal / 113 kJ | 16 kcal / 67 kJ |
Białko | 1,28 g | 1,43 g | 2,00 g | 1,20 g |
Tłuszcz ogółem | 0,10 g | 0,16 g | 0,10 g | 0,20 g |
Kwasy tłuszczowe nasycone | 0,034 g | 0,021 g | 0,013 g | 0,043 g |
Kwasy tłuszczowe jednonienasycone | 0,017 g | 0,012 g | 0,007 g | 0,023 g |
Kwasy tłuszczowe wielonienasycone | 0,017 g | 0,080 g | 0,049 g | 0,072 g |
Kwasy tłuszczowe omega-3 | 0,017 mg | 0,045 mg | 0,026 mg | 0,057 mg |
Kwasy tłuszczowe omega-6 | 0 mg | 0,034 mg | 0,023 mg | 0,015 mg |
Węglowodany | 5,80 g | 7,37 g | 6,10 g | 3,23 g |
Błonnik pokarmowy | 2,5 g | 2,1 g | 3,1 g | 1,2 g |
Witamina A | 98 I.U. | 1116 I.U. | 1000 I.U. | 318 I.U. |
Witamina D | ~ | ~ | ~ | ~ |
Witamina E | 0,15 mg | 0,11 mg | 0,17 mg | 0,12 mg |
Witamina K1 | 76 µg | 38,2 µg | 68,8 µg | 42,9 µg |
Witamina C | 36,6 mg | 57 mg | 31 mg | 27 mg |
Witamina B1 | 0,061 mg | 0,064 mg | 0,070 mg | 0,040 mg |
Witamina B2 | 0,040 mg | 0,069mg | 0,030 mg | 0,050 mg |
Witamina B3 (PP) | 0,234 mg | 0,418 mg | 0,300 mg | 0,400 mg |
Witamina B6 | 0,124 mg | 0,209mg | 0,190 mg | 0,232 mg |
Witamina B9 (kwas foliowy) | 43 µg | 18 µg | 80 µg | 79 µg |
Witamina B12 | 0,0 µg | 0,0 µg | 0,0 µg | 0,0 µg |
Witamina B5 (kwas pantotenowy) | 0,212 mg | 0,147 mg | 0,187 mg | 0,105 mg |
Wapń | 40 mg | 45 mg | 35 mg | 77 mg |
Żelazo | 0,47 mg | 0,80 mg | 0,40 mg | 0,31 mg |
Magnez | 12 mg | 16 mg | 28 mg | 13 mg |
Fosfor | 26 mg | 30 mg | 42 mg | 29 mg |
Potas | 170 mg | 243 mg | 230 mg | 238 mg |
Sód | 18 mg | 27 mg | 28 mg | 9 mg |
Cynk | 0,18 mg | 0,22 mg | 0,27 mg | 0,23 mg |
Miedź | 0,02 mg | 0,02 mg | 0,06 mg | 0,04 mg |
Mangan | 0,16 mg | 0,24 mg | 0,18 mg | 0,19 mg |
Selen | 0,3 µg | 0,6 µg | 0,9 µg | 0,6 µg |
Fluor | 1 µg | ~ | ~ | ~ |
Cholesterol | 0,0 mg | 0,0 mg | 0,0 mg | 0,0 mg |
Fitosterole | 11 mg | ~ | ~ | ~ |
Kapusta na bolące stawy
Kapusta okazuje się mieć swoje zastosowanie nie tylko w kuchni. Jest też bowiem świetnym remedium na bolące stawy. By móc się go przy jej wykorzystaniu pozbyć, należy wziąć kilka wierzchnich listy kapusty, rozbić je delikatnie tłuczkiem, podgrzać na kaloryferze, a następnie zrobić z nich okłady, zawijając liście bandażem, by się nie przesuwały i nie traciły ciepła.
Kapusta a ciąża i karmienie piersią
Ze względu na wzdymające właściwości kapusta nie jest polecana kobietom ciężarnym, które borykają się z tego typu problemami (co podczas ciąży zdarza się bardzo często). Wyjątkiem są tu sytuacje, w których przyszła mama nie reaguje w taki właśnie sposób na dania z kapusty. Wówczas powinna włączyć kapustę do diety, gdyż ta, jak zostało wspomniane, jest dobrym źródłem kwasu foliowego. W czasie ciąży warto też jeść kapustę kiszoną oraz pekińską, gdyż te nie powodują wzdęć.
Co ciekawe, kobiety karmiące piersią kapustę mogą nie tylko jeść, ale i... przygotowywać z niej okłady na piersi, które zapobiegną ich zapaleniu. Okłady te robi się z zimnych liści kapusty (nie ciepłych, jak w przypadku bólu stawów). Trzymamy je na piersiach przez około pół godziny, a następnie bierzemy ciepłą kąpiel. Taki zabieg powinien zmiękczyć piersi i ułatwić dziecku odsysanie pokarmu. W specyficznych przypadkach można również robić go jeszcze przed porodem.
Przeciwwskazania w spożywaniu kapusty
Kapusty, choć jest bardzo zdrowa i smaczna, powinny unikać osoby cierpiące na żylaki, gdyż warzywo to dodatkowo zagęszcza krew, oraz niedoczynność tarczycy, gdyż kapusta zawiera substancje wolotwórcze (gotowana ma ich już zdecydowanie mniej, stąd w takich przypadkach ciepłe dania z kapusty są lepszym rozwiązaniem niż surówki).
Ciekawostki o kapuście
→ Odmianami kapusty są np. rzepak (z nasion którego produkuje się olej) oraz gorczyca (z nasion której produkuje się musztardę)
→ Do rodziny kapustnych należą również kalarepa, brukselka, jarmuż, brokuł, rzepa i kalafior
→ Polska nazwa "kapusta" pochodzi od łacińskiego słowa "capatium", które oznacza "główkę"
→ Niektóre odmiany kapusty wykorzystywane są w kwiaciarstwie
→ Wybrane odmiany kapusty hoduje się jako rośliny paszowe
→ Białą kapustę uprawiano już w Rzymie w czasach starożytnych
→ Najcięższa kapusta na świecie ważyła 56 kg, a wyhodował ją Bernard Lavery z Wielkiej Brytanii
→ Kapusta jest warzywem trwałym pod względem przechowywania w lodówce, spokojnie można ją przechowywać nawet do 3-4 tygodni
→ Specyficzny (dla niektórych też niezbyt przyjemny) zapach gotowanej kapusty wynika z faktu, iż liście kapusty zawierają w sobie związki siarki. By go zneutralizować, należy wrzucić do wody, w której gotuje się kapusta, kilka orzechów włoskich
→ Sok z kapusty poleca się pić osobom cierpiącym na wrzody żołądka w celu zmniejszenia ich bólowych dolegliwości
→ W chińskim mieście Suzhou znajduje się pomnik kapusty pekińskiej
→ W Polsce organizuje się święto kapusty. Impreza odbywa się początkiem września w miejscowości Charsznica, w woj. małopolskim. Podczas tego święta wybiera się króla i królową kapusty
→ Kapusta w języku angielskim to cabbage, w języku francuskim chou, w języku niemieckim kohl i w języku hiszpańskim repollo
→ Najwięksi na świecie producenci kapusty to: Chiny, Indie, Rosja, Japonia i Korea Południowa