Kserostomia (suchość w ustach) - objawy, przyczyny, leczenie

   Niektóre czynniki mogą powodować zmniejszenie produkcji śliny. Ślina pełni wiele ważnych funkcji, a jej niedobór może powodować przykre objawy. Obejmują one w szczególności ból w jamie ustnej, kłopoty z połykaniem, zmiany w odczuwaniu smaku, problemy z mówieniem. Czym jest kserostomia, jak się objawia i jakie są jej przyczyny? Jakie działania należy podjąć, aby zminimalizować suchość w ustach, i czy dieta może być pomocna w leczeniu choroby?

   Za wytwarzanie śliny odpowiadają ślinianki podjęzykowe, przyuszne, podżuchwowe oraz niewielkie gruczoły ślinowe zlokalizowane w miejscach takich jak: podniebienie, wargi, policzki i błona śluzowa języka. W organizmie człowieka ślina spełnia wiele kluczowych funkcji. Nie tylko ułatwia połykanie kęsów pokarmowych i nawilża jamę ustną, ale i wstępnie trawi pokarm (rozkłada węglowodany). Dodatkowo pomaga w wypłukiwaniu resztek żywności, co może ochronić zęby przed próchnicą. To jednak nie wszystko, ślina umożliwia odczuwanie smaku i dzięki niej można odpowiednio mówić. W sytuacji długoczasowego jej deficytu można powiedzieć o jednostce chorobowej - kserostomii. Nie należy mylić tej choroby z krótkotrwałym uczuciem suchości w ustach podczas upałów, wówczas gdy wypija się zbyt małą ilość płynów.

Objawy kserostomii

   Do objawów kserostomii można zaliczyć m.in. długotrwałe uczucie suchości w ustach, zaburzenia w odczuwaniu smaku, ból w trakcie żucia i połykania pożywienia. Choroba jest jednym z kluczowych objawów zespołu Sjögrena i może występować również w hipotyreozie (niedoczynności tarczycy) i u kobiet w okresie menopauzy. Zauważono też, że istnieje korelacja pomiędzy nagminnością występowania refluksu żołądkowo-przełykowego a suchością w jamie ustnej.



Przyczyny kserostomii

   Stosowanie leków - bardzo dużo lekarstw, nawet tych bez recepty może wywołać suchość w jamie ustnej i jest to przeważnie efekt uboczny ich stosowania. Leki będące najczęstszą przyczyną tej dolegliwości to głównie środki przyjmowane w leczeniu nerwicy, depresji, a także leki zmniejszające napięcie mięśni, leki antyhistaminowe i preparaty stosowane w chorobie Parkinsona. Również leki obniżające przekrwienie oraz zmniejszające ciśnienie krwi, preparaty stosowane przy nietrzymaniu moczu i te przeciwbiegunkowe mogą prowadzić do kserostomii. Kolejną z przyczyn może być chirurgiczne usunięcie gruczołów śluzowych lub radioterapia (przy leczeniu raka szyi i głowy), ponieważ zabiegi mogą uszkodzić miąższ ślinianek. Dodatkowo chroniczne zanikowe stany zapalne błony śluzowej mogą przyczyniać się do suchości w ustach. Podobnie jest w przypadku chemioterapii (przy zastosowaniu chemioterapeutyków). Przyczyną może być też uszkodzenie nerwów i operacje chirurgiczne w obszarze szyi oraz głowy. Także wiek ma duże znaczenie. Ludzie starsi przeważnie zażywają leki, i są przez to dużo bardziej narażeni na występowanie choroby. Do pozostałych czynników można zaliczyć: powikłania w leczeniu cukrzycy, depresji, schorzeń autoimmunologicznych, nerwic, AIDS/HIV i choroby Parkinsona. Ponadto oddychanie przez otwarte usta, a także chrapanie mogą pogłębiać problem. Nie bez znaczenia jest też palenie tytoniu.



Jak zwiększyć wytwarzanie śliny?

   W celu zwiększenia produkcji śliny, pacjent musi zwiększyć podaż płynów w swojej diecie. Powinien dostarczać organizmowi około 3 litrów wody w ciągu dnia. Może regularnie (np. co około 15 minut) pić kilka łyków wody. Chorzy, u których czynności ślinianek są zatrzymane, powinni pobudzać gruczoły w jamie ustnej do większego wytwarzania śliny. Pomocne może okazać się ssanie pastylek z witaminą C, żucie gum do żucia (najlepiej bezcukrowych). Można również ssać kostki lodu lub mrożone owoce (np. winogrona, plasterki ananasa).



Dieta w kserostomii

   Ludzie, którzy cierpią z powodu kserostomii powinni jeść produkty z dużą zawartością wody, np. zupy, owoce (np. arbuzy, winogrona, grejpfruty) i warzywa (np. cukinię, ogórki). Pacjentom można podawać posiłki w formie przecierów i purée, które lepiej jest przełknąć. Do żywności o stałej konsystencji zaleca się dodawać sosy bądź oliwę, które również mogą ułatwić przełykanie. W czasie robienia potraw można używać soku z cytryny. Cytryna zwiększa produkcję śliny. Wskazane jest, aby między posiłkami żuć gumę do żucia i ssać landrynki. Jeśli chodzi o desery, można jeść takie, które zawierają dużo wody, a są to: mrożone owoce, musy, dżemy, marmolady, sorbety, desery mrożone, lody.



Czego unikać przy kserostomii?

   Nie należy spożywać produktów ograniczających wytwarzanie śliny, czyli mocnej herbaty i kawy, słonych przekąsek (np. chipsów, orzeszków), chrupkiego pieczywa, alkoholu, mocno przypieczonego mięsa i napojów gazowanych (np. oranżady, coli). Jeśli problem suchości w ustach trwa bardzo długo, wówczas można poprosić stomatologa o przepisanie leków.



Ważne zasady w leczeniu kserostomii

   Istotne jest zwalczanie infekcji bakteryjnych oraz grzybiczych, które mogą powodować owrzodzenia, kandydozy, a także zaawansowane stany próchnicze. Najczęściej zaleca się stosowanie środków z nadtlenkiem wodoru, chlorheksydyną lub nystatyną w formie zawiesin, lub płukanek do jamy ustnej. W celu polepszenia jakości życia zaleca się, aby pacjent stosował środki substytucyjne, a więc syntetyczną ślinę. Może ona zmniejszyć odczucie suchości i lepiej nawilżyć tkanki w jamie ustnej. Często preparaty nawilżające występują w postaci żelu, aerozolu, płynu czy tabletek do ssania. Przy wyborze tego właściwego bardzo ważne jest to, w jaki sposób chorzy będą go aplikować.



Kserostomia - ewentualne powikłania

   Kserostomia może prowadzić do pogorszenia stanu odżywienia chorego, głównie z powodu niechęci do pobierania przez niego pokarmu. Gdy występują choroby przewlekłe, choremu powinno się podawać produkty płynne mające zastosowanie w żywieniu medycznym. Można je kupić np. w aptece. Są to produkty, które mają niewielką objętość, ale posiadają sporą ilość energii oraz substancji odżywczych. To sprawia, że chronią przed spadkiem sił i powodują szybszy powrót do zdrowia. Stres związany z chorobą, a także problem z mówieniem i ogólnym odżywieniem może przyczynić się do rezygnacji ze spotkań towarzyskich i depresji. U jamie ustnej u niektórych pacjentów może powstawać także próchnica zębów, bo deficyt śliny powoduje rozwój pleśniawek oraz szybsze namnażanie się bakterii w jamie ustnej. Ślina działa bakteriobójczo.