Likopen - charakterystyka i właściwości zdrowotne

   Likopen jest czerwono-pomarańczowym barwnikiem pochodzenia roślinnego z rodziny karotenoidów. Największe jego ilości spotykane są w czerwonych i żółtych warzywach i owocach, tj. pomidorach, papryce, papai, grapefruitach, przepękli indochińskiej, gujawy, melonów, arbuzów oraz owoców dzikiej róży. Związek ten wykazuje prozdrowotne działanie na organizm, a na szczególną uwagę zasługują jego przeciwutleniające właściwości, które chronią organizm przed inicjacją stanów zapalnych i procesów nowotworowych.

   Likopen jest jedynym karotenoidem, który po wchłonięciu z przewodu pokarmowego nie ulega przemianie do retinolu. Na skalę przemysłową pozyskiwany jest z pomidorów oraz czerwonych grejpfrutów i często spotykany jest w żywności jako barwnik oznaczony symbolem E160d. Jakie jest zatem jego zastosowanie, czym się charakteryzuje i jakie właściwości zdrowotne wykazuje?

Likopen - budowa chemiczna

   Likopen jest organicznym związkiem chemicznym - nienasyconym węglowodorem. Jest zbudowany z 40 atomów węgla i 56 atomów wodoru połączonych podwójnymi wiązaniami węglowymi. Należy do grupy karotenoidów, czyli polienowych barwników roślinnych (pomarańczowych lub czerwonych) rozpuszczalnych w tłuszczach. Są to związki wytwarzane przez rośliny, niektóre grzyby oraz bakterie i algi. Wśród wszystkich karotenoidów najsilniejszym aktywność antyoksydacyjną wykazuje likopen.



Likopen - biodostępność i zawartość w produktach żywnościowych

   Likopen jest związkiem, który nie rozpuszcza się w wodzie. Dlatego do jego wchłaniania z przewodu pokarmowego konieczna jest obecność lipidów oraz soli kwasów żółciowych, które tworzą z likopenem micele. Ciekawą właściwością likopenu jest fakt, że obróbka termiczna powoduje wzrost zawartości tego związku w produkcie i zwiększa jego biodostępność. Wchłanianie likopenu zaburza natomiast obecność błonnika i steroli roślinnych.

   Najbogatszym źródłem likopenu są pomidory. Jego zawartość zależna jest od etapu ich dojrzewania. Im bardziej czerwone, tym większa ilość tego związku. Dojrzałe owoce zawierają nawet 6 mg likopenu w 100 gramach, podczas gdy w niedojrzałych jest go tylko ok. 2 mg / 100g. Przetwory z pomidorów np. soki, koncentraty, ketchupy, w których jest mniejsza ilość wody, a większa suchej masy, zawierają nawet od 7 do 40 mg likopenu w 100 gramach.



Właściwości przeciwutleniające likopenu

   Likopen jest jednym z najsilniejszych antyoksydantów. Niszczy wolne rodniki i chroni komórki przed stresem oksydacyjnym. Reguluje cykl komórkowy, wpływa na szlaki metaboliczne, inicjuje apoptozę komórek, a także zapobiega utlenianiu lipidów. Działa przeciwzapalnie oraz immunomodulująco. Dzięki temu chroni przed rozwojem chorób nowotworowych, układu krążenia i serca oraz poprawia odporność. Spowalnia procesy starzenia się komórek, dzięki czemu wpływa na piękny wygląd skóry.

   Badania wykazują, że likopen hamuje namnażanie oraz wzrost komórek raka prostaty. Zapobiega także ich inwazyjności oraz indukuje apoptozę. Wykazano, że mężczyźni, których dieta zawierała co najmniej 33 mg likopenu dziennie, mieli nawet o 50% niższe ryzyko zachorowania na nowotwór prostaty niż mężczyźni, którzy przyjmowali z pożywieniem dziennie mniej niż 13 mg.

   Podobne działanie wykazuje w przypadku nowotworów piersi, płuc, jelita grubego i wątroby. Dieta bogata w ten antyoksydant zmniejsza także ryzyko zachorowania na nowotwór piersi, szyjki macicy oraz jajka u kobiet. Badania wykazały, że wśród kobiet z wysokim stężeniem likopenu w surowicy krwi, ryzyko zachorowania na nowotwór szyjki macicy było o 85% niższe, niż wśród kobiet, u których stężenie likopenu było niskie. Zauważono również, że w trakcie leczenia radioterapią w przypadku nowotworów piersi, likopen zmniejsza skutki uboczne przeprowadzanych naświetleń.



Wpływ likopenu na lipidogram i prewencję chorób układu krążenia

   Wykazano, że likopen może wpływać na regulację metabolizmu cholesterolu. Przeciwutleniacze zapobiegają bowiem chorobom układu sercowo-naczyniowego. Badania wykazały hamujące działanie likopenu na syntezę cholesterolu i wspomagające na degradację frakcji "złego" cholesterolu LDL (ang. Low Density Lipoprotein). Zauważono także, że ryzyko zachorowań na ChUK (choroby układu krążenia) oraz inicjację procesów miażdżycowych jest niższe u osób z wysokim stężeniem likopenu w tkance tłuszczowej.



Zastosowanie przemysłowe likopenu

   Likopen jest wykorzystywany na skalę przemysłową jako barwnik spożywczy stanowiący dodatek do napojów i słodyczy, a także przetworów mięsnych (kiełbas, parówek, surowych wędlin, gotowych hamburgerów).

   Wykorzystywany jest również w kosmetykach przeznaczonych do odnowy i odbudowy naskórka oraz do ochrony przed promieniowaniem słonecznym, które może powodować inicjację procesów starzenia się skóry.



   Likopen wykazuje silne właściwości przeciwutleniające, dzięki czemu chroni komórki przed szkodliwym działaniem stresu oksydacyjnego. Obniża ryzyko zachorowania na nowotwory prostaty, piersi i endometrium oraz może być wykorzystywany pomocniczo w ich leczeniu. Korzystnie wpływa na profilaktykę chorób układu krążenia. Zaleca się wzbogacenie diety w produkty bogate w likopen, takie jak pomidory i ich przetwory (soki, koncentraty, sosy), papaje, grejpfruty, dynie.