Masz problemy z tarczycą? Uważaj na substancje wolotwórcze!

   Substancje wolotwórcze zwane także goitrogenami (ang. goitrogens) zaburzają produkcję hormonów tarczycy. W opinii dietetyków powinny ich unikać pacjenci cierpiący na niedoczynność gruczołu tarczowego.

   Związki chemiczne zaliczane do goitrogenów powodują powiększanie się tarczycy i powstanie wola, stąd ich nazwa. Goitrogeny zalicza się do tzw. substancji antyżywieniowych (antyodżywczych). Co ciekawe, do źródeł tych związków należą produkty uznawane powszechnie za zdrowe.

Warzywa kapustne jako źródło goitrogenów

   Niedoczynność tarczycy nie wyklucza spożywania warzyw kapustnych w ogóle. Wystarczy odpowiednio je przyrządzić. Surowe warzywa kapustne (krzyżowe) zawierają glukozynolany. Są to związki chemiczne blokujące wychwytywanie jodu przez tarczycę. Nadmierne spożywanie świeżych warzyw kapustnych może u niektórych pacjentów nasilić objawy niedoczynności tarczycy. Osoby cierpiące na zaawansowaną niedoczynność tarczycy i zażywające leki hormonalne w wysokich dawkach nie muszą unikać goitrogenów, ponieważ produkcja hormonów nie zależy w ich przypadku od jodu. Osoby cierpiące na chorobę Hashimoto tak dla bezpieczeństwa powinny ograniczyć spożycie warzyw krzyżowych surowych.

   Warzywa kapustne nie są źródłem goitrogenów, jeżeli zostaną poddane obróbce termicznej lub chemicznej. Zarówno gotowanie i parowanie, jak i fermentowanie (kiszona kapusta) zmniejszają poziom glukozynolanów w warzywach kapustnych.



Soja i olej rzepakowy też są wolotwórcze!

   Soja hamuje aktywność peroksydazy tarczycowej (TPO). Nie wpływa ona natomiast na wchłanianie jodu. Sojowe produkty nie powinny być spożywane przez osoby cierpiące na chorobę Hashimoto. Związki wolotwórcze znajdujące się w ziarnach soi nie rozkładają się pod wpływem obróbki termicznej, ani pod wpływem fermentacji. Izoflawony wchodzące w skład ziaren soi dodatkowo obniżają wchłanianie hormonów tarczycy w jelitach.

   Okazuje się, że olej rzepakowy także działa wolotwórczo. Substancje wolotwórcze znajdują się także w innych warzywach, takich jak:

- maniok
- bataty
- chrzan
- rzodkiewka

   Goitrogeny znajdują się w brzoskwiniach, gruszkach i truskawkach, a także w orzeszkach pinii i orzeszkach ziemnych.



Kilka słów o goitrogenach

   Goitrogeny nie są jednolitą grupą związków chemicznych. Do grona substancji wolotwórczych należą takie związki, jak:

- tioglikozydy
- glikozydy cyjanogenne
- hemaglutyniny
- polifenole (tylko niektóre, np. znajdujące się w soi)

   Działanie goitrogenów może polegać na zaburzeniu wychwytu jodu przez tarczycę, co utrudnia jej syntezę hormonów - tyroksyny i trójjodotyroniny. Drugi przykład szkodliwego wpływu substancji wolotwórczych na organizm to hamowanie działania enzymu tyreoperoksydazy (TPO). Dołącza on jod do aminokwasu tyrozyny, niezbędne do wyprodukowania hormonów tarczycy. Goitrogeny może polegać także na zmniejszeniu działania hormonu tyreotropowego (TSH). Wspomniany hormon jest produkowany przez przysadkę mózgową i stymuluje tarczycę do produkcji hormonów tarczycy.



Tioglikozydy w roślinach krzyżowych

   Najliczniejszą grupą goitrogenów są tioglikozydy zwane też glukozynolanami, a w skrócie - GLS. Zasadniczo pacjentom zmagającym się z niedoczynnością tarczycy zaleca się unikać spożywania roślin z rodziny krzyżowych (łac. Cruciferae). Są one głównym źródłem tioglikozydów, które mogą utrudniać produkcję tyroksyny. Ograniczenie spożycia produktów, które zawierają substancje wolotwórcze pomaga podkręcić metabolizm - zwłaszcza u osób zmagających się już z hipotyreozą. Do warzyw krzyżowych należą takie produkty, jak:

- kapusta
- brukselka
- kalafior
- brokuły
- jarmuż
- brukiew
- kalarepa
- rzepa

   Tioglikozydy są zawarte w warzywach w formie nietoksycznej - ani dla roślin, ani dla zwierząt. Problem pojawia się wtedy, gdy podczas żucia lub rozdrabniania produktów roślinnych enzym tioglukozydaza przekształca tioglikozydy w tiocyjaniny, które są aktywne i szkodliwe. Przenikają one przez błony komórkowe konkurując z jonami jodu. Transport jonów jodu zostaje zahamowany - do tkanek oraz do tarczycy. Wtedy masa tarczycy zostaje zwiększona, w czym przejawia się wolotwórcze działanie tioglikozydów.



   Zdaniem lekarzy goitrogeny zawarte w kapustnych warzywach są szkodliwe wyłącznie dla osób cierpiących na niedobór jodu. Goitrogeny mogą zaszkodzić wtedy, gdy są spożywane w dużych ilościach. Jeżeli pacjent nie choruje na niedobór jodu i spożywa niewiele produktów zawierających substancje wolotwórcze, nie ma powodu do obaw. Znacznie ostrożniej należy podchodzić do izoflawonów wchodzących w skład ziaren soi.