"Naturalny sok", "sok 100%" i tym podobne - jak mieć pewność, co pijemy?

   Choć przyjęło się przekonanie, że owoce i warzywa są zdrowe, to jednak nie powinniśmy ślepo ufać każdemu produktowi, na którym widnieją piękne zdjęcia owoców lub warzyw. Dlaczego? Spójrzmy na napoje, które w większości domostw są nazywane popularnie "sokami" (a mogą to być równie dobrze nektary jak i najmniej wartościowe napoje) - nazewnictwo (nomenklatura) na kartoniku lub butelce nie dla każdego jest do końca jasna, co w praktyce można oznaczać, że taki "sok" ma dużo mniej wspólnego z owocami i/lub warzywami.

   Przykładowo napój "o smaku (np.) jabłkowym". Po przyjrzeniu się składowi możemy zauważyć, że taki pseudo sok zawiera ok. 20% soku jabłkowego z zagęszczonego soku jabłkowego. Pozostałą część wypełnia woda, cukier i/lub syrop glukozowo-fruktozowy i/lub inne środki słodzące, regulatory kwasowości, przeciwutleniacz, barwnik, aromat - to tylko przykład.

Sok, nektar, napój - czym się różnią?

   Sok, zgodnie z normami unijnymi to produkt otrzymany z dojrzałych, świeżych lub przechowywanych owoców lub warzyw, jednego lub większej liczby gatunków, posiadający barwę, smak i zapach charakterystyczny dla soku z owoców lub warzyw, z których pochodzą, zdolny do fermentacji, lecz niesfermentowany. Producenci nie mogą dodawać do soków konserwantów, barwników, słodzików i aromatów, nie wolno też dodawać żadnych substancji poprawiających smak, barwę lub konsystencję soku. Barwa, smak i aromat soku musi pochodzić z owoców lub warzyw, z których sok został otrzymany. Do wszystkich soków owocowych oraz pomidorowego zabroniony jest dodatek cukru i substancji słodzących. Do soków warzywnych można dodawać cukier, sól, przyprawy i zioła oraz ich ekstrakty. Dozwolony jest dodatek kwasku cytrynowego, ale wyłącznie dla soków niezawierających dodatku cukru. Dozwolony jest dodatek niektórych witamin i soli mineralnych. Soki dzielimy na soki bezpośrednie (NFC - Not From Concentrate), nazywane często sokami świeżymi oraz soki odtworzone z soku lub przecieru zagęszczonego. Ze względu na obróbkę termiczną soki dzielimy na soki niepasteryzowane (tzw. jednodniowe), soki pasteryzowane w niskiej temperaturze (okres przydatności do spożycia kilka tygodni) oraz soki pasteryzowane (okres przydatności do spożycia kilka miesięcy). Ze względu konsystencję soki dzielimy na soki klarowne, naturalnie mętne oraz soki przecierowe. Pasteryzacja to podgrzewanie produktów spożywczych po to, by przedłużyć ich przydatność do spożycia. Dzięki temu sok może stać na półce dłużej i nie musimy obawiać się o jego zepsucie. Pasteryzacje stosuje się także w przypadku zapraw (dżemy, marmolady itd.). Zagęszczanie to odparowanie z soku wody po to, by zmniejszyć objętość soku. Zagęszczanie ułatwia proces przewożenia surowca do soków - łatwiej i taniej przetransportować jeden litr zagęszczonego soku niż na przykład pięć litrów soku niezagęszczonego. Później do soku dodaje się utraconą wodę, a następnie trafia on do kartonów czy butelek. Sok zagęszczony nawet w przypadku prawidłowego procesu technologicznego traci część swoich wartości odżywczych.

   Nektar to napój wytworzony z rozcieńczonego soku, do którego dodaje się cukier i/lub miód, a także wodę, dozwolony jest dodatek naturalnych barwników i aromatów oraz dopuszczone jest stosowanie kwasku cytrynowego w słodzonych napojach. Niedozwolone jest natomiast stosowanie sztucznych konserwantów, barwników czy aromatów. Dopuszczalne jest też zastąpienie cukru lub miodu innymi substancjami słodzącymi. Maksymalny dodatek cukru, miodu i substancji słodzących nie może przekraczać 20% wagowych produktu końcowego. Jest też jeszcze również tak kwestia, że z niektórych owoców z uwagi na ich kwaśny lub cierpki smak, nie można wyprodukować "kupnych" soków pitnych i dlatego z nich produkuje się nektary lub napoje i dotyczy to np. żurawiny, czarnej porzeczki, aronii i wiśni - tak więc z tych owoców nie kupimy soków. Minimalna zawartość soku w nektarze według przepisów wynosi dla jabłek, gruszek, pomarańczy, brzoskwiń oraz ananasów - 50%, dla jeżyn, malin, truskawek, czereśni, moreli - 40%, dla wiśni - 35%, dla śliwek, agrestu oraz żurawin - 30%, dla czarnej, czerwonej i białej porzeczki, mango, papai, cytryn, bananów, granatów, guawy - 25%. Nektary są mniej zdrowe niż soki, ponieważ mogą zawierać sporo cukru.

   Najgorzej w tym zestawieniu wypadają napoje. Przepisy określają tym terminem wszystkie napoje bezalkoholowe produkowane na bazie soków (zawierające sok owocowy) zawierające dodatki niedozwolone przy produkcji soków oraz nektarów. W przypadku napojów nie obowiązują żadne kryteria określające minimalną zawartość soku. Przyjmuje się, że są to produkty zawierające mniej soku niż nektary. Przeważnie zawartość ta mieści się w przedziale od 0,1% do 25%. Napoje w składzie na pierwszym miejscu mają wodę, a dopiero później soki wymieszane z cukrem lub syropem glukozowo-fruktozowym lub też innymi środkami słodzącymi. W składzie napojów prawie zawsze obecne są inne dodatki do żywności - np. aromaty, barwniki, przeciwutleniacze itd.



Czy sok 100% faktycznie ma 100% soku?

   Jeśli na opakowaniu widnieje napis "sok 100% bez dodatku cukru" to możemy być spokojni o zawartość takiego płynu. Producenci jednak wykorzystują różnie to 100%, by zwiększyć sprzedaż. Przykład? 100% czarna porzeczka. Przepisy Unii Europejskiej pokazują, że nie da się wyprodukować soku w całości z czarnej porzeczki, ponieważ ma ona wysoką kwasowość. Uwaga na chwyty marketingowe: "100% soku z owoców" lub "100% witaminy c" najczęściej oznacza, że jest to napój słabej jakości, bardzo mocno rozcieńczony. Gdyby był dobry, producenci napisaliby po prostu "sok 100% bez dodatku cukru".



Uwaga na cukier

   Napoje i nektary słodzone cukrem są bardziej niebezpieczne dla naszego zdrowia. Sok bez dodatków jest znacznie zdrowy i warto po niego czasem sięgać, ale trzeba pamiętać o tym, że to łatwo przyswajalny i szybki "zastrzyk" węglowodanów, a więc i cukrów (w tym także w przypadku owoców niezbyt korzystnej fruktozy). Sok może nam szybko podnieść cukier we krwi, lepiej więc dozować sobie dawki, sięgając po jedną szklankę, a nie cały karton lub butelkę.

   Napoje i nektary - przynoszą dla zdrowia więcej szkody niż pożytku - ze względu na przetworzenie oraz dużą zawartość cukru i/lub innych substancji słodzących oraz innych dodatków do żywności (np. barwników czy aromatów). Miej to na uwadze, gdy serwujesz napoje i nektary sobie i swoim bliskim (zwłaszcza dzieciom). Tak czy inaczej jeśli mamy możliwość zdecydowanie pijmy świeżo wyciskane soki z wyciskarki, czy też sokowirówki, kupując soki przemysłowe wybierajmy te najmniej przetworzone, o największych wartościach odżywczych i w bezpiecznych opakowaniach - jednodniowe w butelkach szklanych. Ponadto czytajmy etykiety i skład produktu.