Prowitaminy i ich źródła

   Od kiedy odkryto witaminy - grupę różnych organicznych związków chemicznych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania i utrzymania zdrowia organizmu, dużo się o nich mówi. Do konsumentów dociera natomiast mało informacji o prowitaminach, czyli związkach chemicznych przekształcanych w organizmie w aktywne witaminy.

   Prowitaminy są związkami organicznymi poddawanymi przemianom w organizmie. Tego typu reakcje mogą mieć różny charakter - na przykład fotochemiczny (produkcja witaminy D), albo enzymatyczny (np. przekształcenie beta-karotenu w witaminę A). Podstawowymi źródłami prowitamin są produkty spożywcze. Niektóre prowitaminy mają charakter endogenny - pochodzą z organizmu - żeby zostały przekształcone w witaminę musi pojawić się zewnętrzny czynnik.

Beta-karoten - prowitamina witaminy A

   Beta-karoten jest prowitaminą A, która pełni więcej funkcji niż jedynie pełnienie roli półproduktu retinolu (czyli do najbardziej aktywnej formy witaminy A, charakterystycznej dla organizmów pochodzenia zwierzęcego). Beta-karoten należy do przeciwutleniaczy wzmacniających odporność oraz poprawiających funkcjonowanie wzroku. Poza tym, prowitamina A przeciwdziała przedwczesnemu starzeniu się skóry. Beta-karoten jest reprezentantem karotenoidów. Do produkcji retinolu z beta-karotenu potrzebne są nienasycone kwasy tłuszczowe oraz enzymy wątrobowe. Część beta-karotenu zostaje zmagazynowana w skórze - pod wpływem promieni słonecznych nadaje jej złocisty odcień. Beta-karoten działa jak dodatkowy filtr chroniący przed szkodliwym działaniem promieniowania UV.

   Beta-karoten chroni też przed powstawaniem plam i przebarwień spowodowanych przez słońce. Nadmiar prowitaminy A jest dla cery szkodliwy - powoduje karotenodermię, czyli pojawienie się żółtego odcienia - jest to jednak proces odwracalny, wystarczy tylko na jakiś czas odstawić produkty bądź też suplementy zawierające prowitaminę A.

   Prowitamina A jako silny przeciwutleniacz obniża ryzyko zachorowania na nowotwory. Może on skutecznie zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego, raka przełyku, raka jamy ustnej oraz raka krtani. Beta-karoten był dość długo uważany za środek zapobiegający powstawaniu raka płuc. Późniejsze badania wykazały jednak, że u osób palących i narażonych na działanie azbestu spożywanie (suplementowanie) tej prowitaminy w dużych ilościach zwiększa, a nie zmniejsza ryzyko choroby, ponieważ u takich osób tworzą się utlenione metabolity sprzyjające uszkodzeniom DNA, chyba, że beta-karotenowi towarzyszą działające stabilizująco alfa-tokoferol i witamina C.

   Do podstawowych źródeł beta-karotenu należą warzywa (zielonolistne, żółte i pomarańczowe) i owoce o żółtej, pomarańczowej i czerwonej barwie - słodkie ziemniaki, marchew, jarmuż, szpinak, dynia, rzepa, natka pietruszki, botwina, zioła, szczypiorek, sałata, papryka, morele, melony (zwłaszcza kantalupy), endywia, brokuły, kapusta, grejpfruty, szparagi, pomidory, brukselka, brzoskwinie.

   Prozdrowotne właściwości beta-karotenu przejawiają się w zapobieganiu odkładania blaszki miażdżycowej, przeciwdziałaniu kurzej ślepocie (beta-karoten jako składnik barwnika wzrokowego), zespołu suchego oka, zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej. Prowitamina A produkcję włókien kolagenowych oraz odbudowuje zniszczony kolagen. Korzystny wpływ beta-karotenu na skórę przejawia się także w normalizowaniu pracy gruczołów łojowych, dlatego osoby z cerą trądzikową powinny włączyć go do diety.



Ergosterol - prowitamina witaminy D2

   Ergosterol jest związkiem organicznym należącym do grupy steroidów. Prowitamina D2 znajduje się w błonach komórkowych grzybów - pokarmowym źródłem ergosterolu są drożdże. Ergosterol pełni funkcję budulcową i jest przyrównywany do roli cholesterolu w błonach komórkowych zwierzęcych komórek. Źródłem ergosterolu są grzyby.



7-dehydrocholesterol - prowitamina witaminy D3

   Pod wpływem promieniowania UVB w wyniku nieenzymatycznego, fotochemicznego przekształcenia powstaje w skórze z cholesterolu 7-dehydrocholesterol, będący prekursorem witaminy D. W dalszym etapie przemian z 7-dehydrocholesterolu w wyniku przemian powstaje cholekalcyferol (witamina D3). Ten etap trwa ok. 30 min i przebiega w temperaturze skóry przy udziale reduktazy. Powstała witamina D3 przedostaje się z błon komórkowych do przestrzeni międzykomórkowych, a następnie do krwi.



Menadion - syntetyczna prowitamina K

   Menadion (witamina K3) jest syntetycznym związkiem pełniącym rolę prowitaminy witaminy K. Główną cechą tego związku jest bardzo wysoka aktywność chemiczna. Poza tym, menadion może ulegać konwersji w MK-4 - dotyczy to jednak wyłącznie organizmów ssaków. Witamina K3 może być dostarczana tylko w postaci suplementów diety. Syntetyczna prowitamina nie posiada alifatycznego łańcucha bocznego.