Tężyczka - przyczyny, objawy i zalecenia żywieniowe

   Tężyczka jest objawem zespołów chorobowych, które związane są z nadpobudliwością mięśniowo-nerwową, osłabioną koncentracją, przewlekłym zdenerwowaniem i zmęczeniem. Termin tężyczka trafił do języka medycznego w XIX wieku i pochodzi od łacińskiego słowa "tetania". Do przyczyn wystąpienia tężyczki należy szereg czynników, wśród których wyróżnić można zbyt niskie stężenie we krwi trzech pierwiastków - wapnia, magnezu i potasu.

   Rozpoznanie tężyczki opiera się na zauważeniu typowych objawów oraz wykonaniu badań laboratoryjnych. W celu wykrycia tężyczki utajonej wykonuje się próby tężyczkowe takie jak objaw Chvostka, polegający na skurczu mięśni twarzy w odpowiedzi na uderzenie w nerw twarzowy lub objaw Ibrahima-Lusta, polegający na skurczu mięśni strzałkowych, po uderzeniu młoteczkiem w nerw strzałkowy. Jaka jest etiologia tężyczki i w jaki sposób dieta może zapobiec występowaniu jej objawów?

Przyczyny wystąpienia tężyczki

Hipokalcemia

   Hipokalcemia, czyli zbyt niski poziom jonów wapnia w surowicy krwi jest najczęstszą przyczyną wystąpienia tężyczki. Obniżenie stężenia wapnia całkowitego do (< 2,25 mmol/l) lub wapnia zjonizowanego do (<0,95 mmol/l) prowadzić może do zaburzeń prawidłowego działania nerwów obwodowych powodując ich nadpobudliwość. W patogenezie tężyczki największą rolę odgrywa stężenia wapnia w postaci jonów. Poziom stężenia wapnia całkowitego u pacjentów ze zdiagnozowaną tężyczką może być w granicach normy. Wyróżnia się wiele przyczyn wystąpienia hipokalcemii, min:

- niedostateczną podaż wapnia wraz z dietą,
- niedobór witaminy D,
- zaburzenia wchłaniania wapnia,
- niedobór parathormonu,
- okres zwiększonego zapotrzebowania (ciąża, laktacja, wzrost),
- odkładanie wapnia w tkankach miękkich,
- nadmierne usuwanie wapnia wraz z moczem,


Hipomagnezemia

   Hipomagnezemia to zbyt niski poziom magnezu całkowitego w surowicy krwi (<0,65mmol/l). Niski poziom magnezu spowodowany może być:

- niedostateczną podażą magnezu wraz z dietą,
- zaburzeniami wchłaniania w przewodzie pokarmowym,
- zwiększonym zapotrzebowaniem (wzrost, ciąża, karmienie piersią),
- nadmiernym ubytkiem magnezu z moczem na skutek przyjmowania niektórych leków,
- alkoholizmem.


Hipokaliemia

   Hipokaliemia ma miejsce, gdy poziom potasu w surowicy krwi jest niższy niż 3,5 mmol/l. Spadek stężenia potasu może być spowodowany terapią diuretykami, chorobami nerek, przewodu pokarmowego, a także przewlekłą biegunką.


Zasadowica

   Zasadowica to stan, w którym dochodzi do obniżenia stężenia jonów wapnia w surowicy krwi na skutek wiązania jonów wapnia z białkami osocza, co spowodowane jest obniżeniem jonów wodorowych w surowicy krwi. Zmniejszona w ten sposób ilość wapnia zjonizowanego skutkować może wystąpieniem tężyczki.



Rodzaje tężyczki

   W literaturze spotkać można dwa typy tężyczki różniące się przyczynami powstania oraz rodzajem objawów. Wyróżnia się tężyczkę jawną i tężyczką utajoną.

Tężyczka jawna

Powodowana jest hipokalcemią. Napad tężyczki objawia się:

- drętwieniem języka, skóry wokół ust, kończyn górnych i dolnych,
- drętwieniem stóp, dłoni (często całych kończyn),
- skurczem mięśni dłoni i stóp,
- ściskaniem w klatce piersiowej, a nawet utratą przytomności.

   Pomiędzy napadami tężyczki chorzy często odczuwają stałe zmęczenie, napięcie, rozdrażnienie i spadek koncentracji uwagi.


Tężyczka utajona

   Tężyczka utajona (normokalcemiczna) powodowana jest hipomagnezemią lub zasadowicą. Tężyczka objawia się:

- złym samopoczuciem, przewlekłym zmęczeniem, obniżeniem nastroju,
- rozdrażnieniem, bezsennością,
- wadami wymowy,
- zaburzeniami koncentracji i pamięci,
- drętwieniem i mrowieniem palców rąk, skurczami mięśni łydek i stóp,
- bólami i zawrotami głowy,
- drżeniem rąk i ciała, drętwieniem twarzy i języka.

   Czasami objawy tężyczki utajonej mylone są z nerwicą czy też z zaburzeniami lękowymi.



Rola diety

   Niedobór wapnia, magnezu, potasu, witaminy D prowadzące do tężyczki są wynikiem stosowania nieprawidłowej diety oraz zaburzeń we wchłanianiu w przewodzie pokarmowym.



Wapń

   Spożycie wapnia w Polsce nie zawsze jest wystarczające i stąd możliwe są potencjalne niedobory. W wapń bogate są produkty mleczne (sery żółte, sery twarogowe, jogurty naturalne), ale też bogate w wapń są produkty bezmleczne - jaja, ryby, orzechy i migdały, pestki, nasiona (mak, nasiona chia, sezam, siemię lniane, amarantus), figi suszone, spirulina, warzywa zielonolistne (rukola, jarmuż, natka pietruszki). Oprócz niedostatecznej podaży produktów bogatych w wapń zwyczajowa dieta bogata jest w fosfor, który zaburza przyswajalność wapnia. Fosfor występuje w dużej ilości w produktach zbożowych, mlecznych oraz mięsach i wędlinach. Niestety fakt zbyt wysokiej podaży fosforu wraz z dietą spowodowany jest dodawaniem go do żywności wraz z substancjami dodatkowymi. Duże jego ilości znaleźć można więc w takich produktach jak wędliny, sery topione, zupy w proszku czy żywność typu "fast food". Odpowiedni stosunek wapnia do fosforu w diecie dorosłych powinien wynosić 1:1, jednak jak wykazały badania, stosunek ten w Polsce wynosi nawet 1:2,4. W zaburzeniu wchłaniania i przyswajania wapnia swoją rolę mogą tez odgrywać substancje antyodżywcze takie jak: szczawiany i fityniany.



Witamina D

   Kolejnym składnikiem diety, który może mieć wpływ na wystąpienie hipokalcemii, jest witamina D. Witamina D zwiększa bowiem wchłanianie wapnia w przewodzie pokarmowym oraz mineralizację kości. Odpowiada również za zwrotne wchłanianie jonów wapnia w nerkach oraz uwalnianie i wbudowywanie ich w układzie kostnym. Niedobory witaminy D są bardzo częstym zjawiskiem i mogą być spowodowane niedostateczną jej podażą wraz z dietą - niskim spożyciem ryb morskich i tłuszczów rybich. Witaminę D zawierają też żółtka jaj, mleko i produkty mleczne (masło, sery), podroby (wątróbka), mięso, niektóre grzyby (pieczarki, grzyby shiitake), drożdże. oraz zaburzeniami jej metabolizmu. Ze względu na niedostateczną podaż witaminy D wraz z dietą oraz niedostateczną jej syntezę przez skórę w okresie jesienno-zimowym zaleca się jej suplementację od września do kwietnia, najlepiej w parze z witaminą K2.



Magnez

   Hipomagnezemia powoduje zmniejszanie stężenia aktywnej formy witaminy D we krwi. Powoduje to wzrost wydalania wapnia z moczem, co skutkuje hipokalcemią i w związku z tym objawami tężyczki. Produktami bogatymi w magnez są otręby i zarodki pszenne, orzechy, pestki, kasze gruboziarniste (gryczana, jaglana), ryż brązowy, nasiona roślin strączkowych, płatki owsiane, kakao, czekolada gorzka.