Toksoplazmoza - przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka

   Toksoplazmoza to powszechna choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Mimo że pasożyt zakaża mnóstwo ludzi na całym świecie, to u przeważającej części osób infekcja ma przebieg bezobjawowy lub objawy nie są zbyt charakterystyczne. Choroba inwazyjna jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet ciężarnych i osób z obniżoną odpornością. Jak leczy się toksoplazmozę i jak się przed nią uchronić?

   Toksoplazmoza (łac. toxoplasmosis) - to choroba pasożytnicza wywoływana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Żywicielem pośrednim są wszystkie ssaki, w tym także ptaki i człowiek, natomiast żywicielem ostatecznym - koty domowe oraz niektóre kotowate. Toksoplazmoza to jedna z najczęściej występujących chorób inwazyjnych wywoływanych przez pasożyty. Występuje w zasadzie na całym świecie. Chociaż poziom zakażonych jest wysoki, tylko nieznaczny odsetek ludzi choruje - pozostali są nosicielami. Do zakażenia dochodzi głównie drogą pokarmową poprzez zjedzenie zakażonego, niedogotowanego bądź surowego mięsa (baranie, kozie, wieprzowe, rzadziej wołowe), w którym obecne są cysty z bradyzoitami T. gondii. Infekcja pasożytem jest też możliwa podczas spożywania żywności zanieczyszczonej śliną, moczem lub kałem chorych zwierząt, ponieważ w ich wydzielinach i wydalinach występują trofozoity pierwotniaka. Zarażenie śródmaciczne, drogą kropelkową, poprzez transfuzję krwi i transplantacje również jest możliwe. Ryzyko istnieje także wśród pracowników laboratoryjnych, którzy mają kontakt z surowcem zakaźnym.

Toxoplasma gondii - cykl rozwojowy

   Aby pierwotniak mógł rozwinąć się w pełni, potrzebuje dwóch żywicieli. U żywiciela pośredniego (część ssaków, człowiek, ptaki) odbywa się jedynie jego rozwój bezpłciowy, czyli schizogonia. Natomiast rozwój płciowy (gametogonia) ma miejsce wyłącznie w komórkach nabłonkowych znajdujących się w błonie śluzowej jelita cienkiego kotowatych, w tym żywiciela ostatecznego, którym jest kot domowy. Podczas początkowego zakażenia zwierzę jest w stanie wydalać z odchodami miliony oocyst dziennie przez okres 1-3 tygodni. Po wydaleniu oocysty mogą być zakaźne nawet przez rok, a w dogodnych warunkach (optymalna temperatura i wilgotność) mogą bytować w glebie nawet dwa lata.



Epidemiologia toksoplazmozy

   Zarażenie pierwotniakiem T. gondii jest rozpowszechnione na całym świecie wśród zwierząt (koty, kury, owce, psy, szczury, świnie, bydło) oraz ludzi. Wśród społeczeństwa częstość infekcji waha się w zależności od warunków sanitarno-epidemiologicznych, stylu odżywiania i klimatu.



Objawy toksoplazmozy u ludzi

- objawy grypopodobne
- powiększenie węzłów chłonnych
- gorączka
- zmiany pozapalne zajętych organów
- zapalenie mózgu oraz opon mózgowych
- dolegliwości stawowe



Rodzaje toksoplazmozy

- ze względu na sposób zakażenia: wrodzona lub nabyta
- ze względu na występujące symptomy: utajona lub objawowa.



Drogi zarażenia toksoplazmozą

- toksoplazmoza wrodzona - translokacja T. gondii na płód przez łożysko.
- toksoplazmoza nabyta - picie niepasteryzowanego mleka, jedzenie niedogotowanego bądź surowego mięsa i spożywanie niemytych owoców z ogródka, po których chodzą zakażone zwierzęta.

   Świeże zakażenie u człowieka z prawidłową odpornością przebiega zwykle bezobjawowo.



Toksoplazmoza wrodzona

   Występowanie objawów zależy od zaawansowania ciąży w momencie zainfekowania matki. Dlatego są one zróżnicowanie. Do specyficznej triady zwiastunów (tzw. triady Sabina-Pinkertona), zalicza się: wodogłowie i (lub) małogłowie, zwapnienia śródmózgowe (pojawiają się w ok. 30% przypadków), a także zapalenie naczyniówki i siatkówki oka. Objawy mogą przyczynić się do znacznego spowolnienia rozwoju umysłowego płodu. Do pozostałych symptomów wrodzonej toksoplazmozy należą: zapalenie mięśnia sercowego, splenomegalia, małopłytkowość, hepatomegalia, powiększenie węzłów chłonnych, agenezja gałki ocznej, hipotrofia i małoocze.



Diagnostyka toksoplazmozy

   Podstawowym badaniem w diagnostyce toksoplazmozy jest test na obecność swoistych przeciwciał IgM i IgG przeciw toksoplazmozie. W tym celu wykonuje się badania serologiczne - przeprowadzane jest na podstawie próbki krwi pobranej z żyły pacjenta.

   W zależności od klasy badanych przeciwciał, wynik dodatni oznaczać może aktywne lub dawne zakażenie pasożytem. Przeciwciała oznaczane są w klasie IgG lub IgM oraz jako test łączny, w którym badane są obydwie klasy przeciwciał. W przypadku stwierdzenia obecności przeciwciał w klasie IgM (wynik dodatni, pozytywny), wynik ten świadczy o świeżym, niedawnym zakażeniu. Interpretacja wyników w teście łącznym (IgM i IgG) przeprowadzana jest w sposób następujący - obecność przeciwciał w obu klasach oznacza świeże zakażenie, natomiast dodatni wynik dla klasy IgG oraz ujemny dla klasy IgM oznacza przebycie toksoplazmozy w przeszłości. Przeciwciała klasy IgG toksoplazmozy pozostają do końca życia. Niestety nie zawsze na podstawie badań serologicznych opierających się jedynie na oznaczeniu przeciwciał IgG i IgM jest możliwe właściwe zdiagnozowanie pierwotnego zarażenia. Z tego powodu w przypadkach wątpliwych do diagnostyki toksoplazmozy wprowadza się dodatkowe testy, np. określenie miana immunoglobulin klasy A i/lub E, czy też tzw. awidności (siła wiązania przeciwciała z antygenem) przeciwciał klasy IgG.

   Koszt wykonania testu na toksoplazmozę (łącznie IgM i IgG) to ok. 60-80 zł. Czasami istnieje możliwość zastosowania metody PCR, która pozwala na zbadanie np. płynu mózgowo-rdzeniowego lub płynu owodniowego dla zidentyfikowania materiału genetycznego T. gondii.



Przebieg toksoplazmozy

   Toksoplazmoza jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet ciężarnych, gdyż istnieje poważne zagrożenie uszkodzenia płodu. Może wówczas dojść do nieuleczalnych wad (najczęściej obejmujących centralny układ nerwowy), które przeważnie doprowadzą do zgonu. Zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, wyodrębnia się dwie postacie toksoplazmozy: przewlekłą i ostrą. Przewlekła postać parazytozy występuje bardzo rzadko. Znamienne objawy, to: bóle głowy, nawracająca gorączka, bóle stawowe i czasami stany zapalne zainfekowanych organów: płuc, serca, śledziony, oczu, wątroby, węzłów chłonnych oraz ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli natomiast chodzi o ostry przebieg toksoplazmozy, to stany zapalne obejmują węzły chłonne - szczególnie szyjne. Choremu dokuczają również mocne bóle głowy, gorączka i objawy przypominające grypę. W skrajnych przypadkach może dojść do zapalenia opon mózgowych i mózgu.



Źródła zarażenia

   Jak wynika z badań, zdecydowaną (70%) przyczyną zachorowań na toksoplazmozę jest jedzenie niedogotowanego bądź surowego mięsa. Eksperci ustalili, że T. gondii ginie po głębokim gotowaniu, zamrożeniu, albo w temp. 60°C, minimalny czas - 20 minut. Koty zakażają się przede wszystkim poprzez zjedzenie pierwotniaków obecnych w mięsie upolowanych gryzoni. Aby zapobiec przenoszeniu się infekcji na inne zwierzęta czy też na człowieka najlepiej ograniczyć swobodę kota poza domem.



Leczenie toksoplazmozy

   Parazytozy nie da się całkowicie wyleczyć, gdyż nie ma leku wpływającego na zawarte w tkankach cysty. Przypadki bezobjawowe zwykle nie wymagają leczenia, ale w pozostałych wdraża się farmakoterapię. Specyficznym przypadkiem jest toksoplazmoza dotykająca kobiety w ciąży - zwiastuny mogą nie pojawiać się u ciężarnej, aczkolwiek niezbędne jest wprowadzenia kuracji leczniczej z uwagi na zagrożenie dla płodu. Zakażenie bezobjawowe leczy się również u osób z niską odpornością, aby uniknąć późniejszych komplikacji oraz u niemowlaków (profilaktycznie w toksoplazmozie wrodzonej zastosowanie ma m.in. Rovamycin). Ile czasu trwa terapia toksoplazmozy? Pacjentom z zaburzeniami odporności zaleca się stosować kurację farmakologiczną przez dłuższy czas, nawet w przypadku braku objawów. U ludzi, którzy zarazili się drogą pokarmową, najczęściej wdraża się antybiotykoterapię, czasami powtarzaną kilkakrotnie. W leczeniu choroby stosuje się sulfadiazynę oraz pirymetaminę. Kobietom ciężarnym podaje się spiramycynę.



Profilaktyka toksoplazmozy

   Działania zapobiegawcze, które ograniczają możliwość rozprzestrzeniania się T. gondii, obejmują:

- wykonywanie przesiewowych testów serologicznych u niemowlaków.
- prowadzenie testów serologicznych wśród krwiodawców, kobiet w ciąży
- edukacja zdrowotna ludności.

   W zakresie prowadzenia oświaty zdrowotnej społeczeństwo powinno być powiadamiane o standardach dotyczących przeciwdziałania parazytozie, a są one następujące:

- nie należy jeść surowego mięsa, ani też pić niepasteryzowanego mleka,
- kotom należy podawać wyłącznie suchą karmę lub gotowane mięso, warto ograniczyć polowanie zwierzaka na dzikie gryzonie,
- miejsca zabaw dzieci czy piaskownice należy bezwzględnie chronić od zanieczyszczenia kocimi odchodami,
- posiadacze kotów powinni zadbać o to, by ich zwierzaki przebywały w mieszkaniach,
- podczas przygotowywania posiłków mięsnych należy zakładać rękawice albo starannie myć dłonie po zakończeniu pracy,
- kobiety w okresie ciąży nie powinny mieć styczności z kocimi odchodami,
- warzywa przed zjedzeniem dokładnie umyć,
- czynności w ogródku wykonywać w rękawicach,
- kuwety z kocimi odchodami należy każdego dnia opróżniać i oczyszczać (najlepiej robić to rękawiczkach).

   Do tej pory nie wynaleziono szczepionki przeciwko pierwotniakowi Toxoplasma gondii, jednak trwają testy w tym kierunku.



Podsumowanie

   Toksoplazmoza to powszechnie występujące schorzenie wywoływane przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Zakażenie człowieka może nastąpić drogą pokarmową, łożyskową, poprzez przeszczep zakażonych organów, transfuzję krwi lub podczas pracy z surowcem zakaźnym u pracowników laboratoryjnych. Dla wielu ludzi choroba inwazyjna nie stanowi skrajnego zagrożenia. Jeśli jednak chodzi o kobiety ciężarne i osoby z obniżoną odpornością, dysfunkcja może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi - należy więc zadbać o profilaktykę i wykonywać zalecane badania diagnostyczne. Jako że największe zagrożenie wiąże się z konsumpcją zanieczyszczonej lub zakażonej żywności, wyjątkową wagę trzeba przywiązać do higieny przygotowywania posiłków. Należy myć starannie owoce i warzywa, zapewnić należytą obróbkę cieplną mięsa i mleka, nie zapominać o regularnym czyszczeniu kuwety i myciu rąk po zabawie z pupilem.