Topinambur, czyli słonecznik bulwiasty - kalorie, wartości odżywcze i ciekawostki

   Topinambur jest znany także jako słonecznik bulwiasty (łac. Helianthus tuberosus L.). Mało znane warzywo należy do rodziny astrowatych i pochodzi z Ameryki Północnej. Roślina jadalna może pełnić także rolę rośliny pastewnej i ozdobnej. Jadalna bulwa przypomina trochę imbir. Jadalne bulwy posiadają wysoką wartość odżywczą oraz niski indeks glikemiczny.

   Topinambur występował pierwotnie w Ameryce Północnej. Niemniej w ciągu ostatnich wieków doszło do zwiększenia zasięgu występowania słonecznika bulwiastego. W okresie prekolumbijskim topinambur był wykorzystywany i uprawiany przez Indian. Dopiero na początku XVII wieku warzywo pojawiło się w Europie. Na ziemiach polskich słonecznik bulwiasty pojawił się w XVIII wieku, a w Rosji w II połowie XIX wieku.

Topinambur jako roślina ozdobna

   Ze względu na kwiaty i charakterystyczny kształt liści topinambur może pełnić rolę ozdobnej rośliny. Kwiaty są zebrane w koszyczku. Zewnętrzne, żółte kwiaty języczkowe otaczają drobne kwiaty rurkowe. Słonecznik bulwiasty sprawdza się w roli obwódek na granicach ogrodów. Charakteryzują się one gęstym i wysokim pokrojem. Chronią one inne rośliny przed niekorzystnym wpływem wiatru.



Uprawa słonecznika bulwiastego

   Zaletą słonecznika bulwiastego są niewielkie wymagania w zakresie warunków glebowych i innych. Uprawy wspomnianej rośliny są wieloletnie, niemniej z upływem lat plony są coraz mniejsze. Topinambur rośnie na niemal każdej glebie. Co więcej, roślina jest bardzo odporna na mróz i suszę. Bulwy mają podobne wymagania do ziemniaków. Topinambur najlepiej rozwija się na głębokiej i przewiewnej glebie posiadającej umiarkowaną wilgotność. Uprawa słonecznika bulwiastego powinna być odchwaszczona. W okresie jesiennym poprzedzającym sadzenie bulw pole musi być głęboko przekopane. Należy też obficie nawieźć glebę naturalnym lub zielonym nawozem. W czasie uprawy warto spulchniać glebę i usuwać chwasty.



Zbiory topinamburu

   Bulwy są zbierane od okresu jesieni do pierwszych mrozów. Z jednego hektara upraw można uzyskać nawet do 20-30 ton bulw. Największe plony są uzyskiwane w rejonie położonym na północ od Kaukazu. Bulwy powinny być przechowywane w glebie. Należy wykopywać bulwy jesienią i wiosną. W czasie przechowywania topinambur nie traci swoich właściwości odżywczych. Bulwy mogą być przechowywane w lodówce co najwyżej przez 14 dni. W przypadku uprawiania topinamburu w przydomowym ogródku bulwy można przechowywać w wilgotnym piasku i torfie w pomieszczeniu, gdzie panuje niska temperatura. W takich warunkach można przechowywać warzywo przez okres do 5 miesięcy.



Topinambur - właściwości odżywcze i lecznicze

   Warto wprowadzić bulwy słonecznika bulwiastego do codziennego jadłospisu. Mają one pozytywny wpływ na gospodarkę węglowodanową i tłuszczową organizmu. Warzywo usprawnia przemiany energetyczne cukrów i tłuszczów. Systematyczne spożywanie bulw przyczynia się do obniżenia poziomu cholesterolu LDL we krwi oraz poprawy wyników krwi. Topinambur przeciwdziała nadciśnieniu i zbyt niskiemu ciśnieniu. Bulwy słonecznika bulwiastego posiadają właściwości moczopędne oraz wywierają korzystnie na funkcjonowanie nerek. Regularne spożywanie topinamburu pomaga zapobiegać nefropatii i hipercholesterolemii. W świetle aktualnej wiedzy bulwy słonecznika bulwiastego mogą pełnić również rolę immunostymulatora działając osłonowo na wątrobę.

   Bulwy słonecznika bulwiastego zawierają szereg witamin i minerałów. Warzywo jest źródłem witaminy C i witamin z grupy B (B1, B2, PP, B5, B6); minerałów: krzemu, magnezu, fosforu, żelaza, potasu i miedzi. Warto spożywać je w celu wzmocnienia układu odpornościowego oraz przeciwdziałania stanom przewlekłego zmęczenia.

   Inulina wchodząca w skład bulw ma pozytywny wpływ na rozwój dobroczynnej flory bakteryjnej jelit. Bulwy słonecznika bulwiastego zawierają jej duże ilości inuliny. W trakcie pasażu w jelitach substancja ta nie jest trawiona przez enzymy znajdujące się w układzie trawiennym. Inulina jest przykładem błonnika rozpuszczalnego w wodzie. Substancja zostaje umiejscowiona w jelitach, gdzie pełni rolę pożywki dla dobroczynnych bakterii Lactobacillus i Bifidobacterium. Topinambur pełni zatem rolę prebiotyku. Błonnik wchodzący w skład bulw wspomagają pracę jelit oraz przeciwdziała zaparciom. W jednej bulwie znajduje się 60 g inuliny, co wystarcza do wystąpienia jej efektu terapeutycznego. Inulina powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi. Inulina sprzyja normalizowaniu glikemii w przypadku cukrzycy typu II. Wspomniana frakcja błonnika zmniejsza także insulinooporność.

   Rozwijająca się flora bakteryjna stymuluje tzw. system GALT przewodu pokarmowego (Gut Associated Lymphoid Tissue). System GALT składa się ze zorganizowanych kompleksów komórkowych (kępki Peyera i samotne grudki chłonne) oraz rozproszonych komórek zlokalizowanych w blaszce właściwej jelita (limfocyty T i B, makrofagi, komórki dendrytyczne) i w nabłonkach pokrywających kosmki jelitowe (limfocyty śródnabłonkowe). Cechą charakterystyczną układu GALT jest produkcja przeciwciał w klasie IgA, neutralizujących w pierwszej linii obrony bakterie, wirusy, toksyny i alergeny.

   W skład topinamburu wchodzi także białko posiadające działanie antynowotworowe. Bulwy zawierają seskwiterpeny laktonowe posiadające właściwości cytotoksyczne na linie komórkowe raka sutka. Podobne właściwości wykazują białka wchodzące w skład bulw. Topinambur może być także stosowany profilaktycznie przeciw zaburzeniom prostaty i wrzodów żołądka. Napary z kwiatów słonecznika bulwiastego wykazują natomiast korzystny wpływ na pracę przewodu pokarmowego. Topinambur przeciwdziała zaburzeniom trawiennym oraz sercowo - naczyniowym. Wspomaga on również odchudzanie. Bulwy zawierają magnez i witaminy z grupy B wpływające korzystnie na układ nerwowy. Wspomniane składniki niwelują negatywne działanie stresu oraz poprawiają koncentrację. Zaletą topinamburu jest brak zawartości tyrozyny i fenyloalaniny. Brak wspomnianych aminokwasów pozwala na włączenie warzywa do jadłospisu osób chorych na fenyloketonurię. Sok ze słonecznika bulwiastego może być stosowany w leczeniu hemoroidów, zapaleniu spojówek, powiek i skóry. Sok może być stosowany także w terapii oparzeń, owrzodzeń i łuszczycy.

Kalorie i wartości odżywcze - topinambur

Topinambur w różnych postaciach

   Topinambur może być podawany w różnych postaciach. Do przygotowania potraw można wykorzystać świeże bulwy. Słonecznik bulwiasty jest dostępny także w postaci chipsów oraz soku. W sklepach ze zdrową żywnością można znaleźć kiszony i liofilizowany topinambur. Świeże bulwy można gotować, smażyć i piec. Obróbka termiczna nie wpływa na zawartość inuliny. Mąka z topinamburu również zawiera wysoką dawkę inuliny, dlatego też poleca się ją diabetykom oraz osobom pozostającym na diecie. Można wykorzystać ją w roli dodatku do zup i sosów. Z mąki można przyrządzić kotlety i placki. Zaletą mąki jest to, że można ją przechowywać przez dłuższy czas niż świeże bulwy.



Zastosowanie bulw w kuchni

   Bulwy topinamburu charakteryzują się delikatnym, orzechowym i słodkim smakiem. Przypomina on smak orzechów brazylijskich i karczochów. Bulwy mogą być nie tylko gotowane, pieczone i smażone. Można podawać je w postaci surowej oraz z blanszowanej. Bulwy mogą być dodawane do sałatek, zapiekane z serem (np. cheddar) i pieczarkami, a także marynowane i kiszone. Warto czerpać inspiracje z włoskiej i francuskiej kuchni. Francuzi i Włosi przygotowują z nich chipsy, frytki oraz kremowe zupy.



Ciekawostki o topinamburze

→ Nazwa zwyczajowa - topinambur pochodzi z określenia tego gatunku w języku francuskim (topinambour), które z kolei nadane zostało tej roślinie od brazylijskiego plemienia Indian Tupinamba
→ W niemieckim Baden-Württemberg, ponad 90% zbiorów jest używana do produkcji alkoholu nazwanego Topinambur, Topi czy też Rossler
→ Topinambur w języku angielskim to Jerusalem artichoke, w języku francuskim - Topinambour, w języku niemieckim - Topinambur i w języku hiszpańskim - Tupinambo
→ Wykorzystując warzywo w kuchni należy unikać aluminiowych i żelaznych naczyń. Metale będą powodować utlenianie i sprawią, że bulwy nabiorą nieprzyjemnego ciemnego koloru