Zespół metaboliczny - czym jest, kryteria, dieta i odżywianie

   Zespół metaboliczny to zbiór różnego rodzaju dolegliwości i czynników zwiększających ryzyko zachorowania na poważne choroby. Leczony jest wielokierunkowo - w zespole metabolicznym niezwykle ważna jest dieta i odżywianie.

   Zespól metaboliczny to poważnie niebezpieczna kondycja organizmu (tym poważniejsza, że szacuje się, że kryteria jej rozpoznania spełnia już 10 milionów Polaków, co stanowi ponad jedną czwartą całego społeczeństwa), bowiem znacząco podnosi ryzyko np. wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Osoby klasyfikujące się jako cierpiące na zespół metaboliczny są również szczególnie zagrożone cukrzycą typu 2 oraz miażdżycą.

   Okazuje się, iż zespół metaboliczny jest problemem coraz powszechniejszym w społeczeństwach zachodnich. Zdaje się, iż można nazwać go nawet chorobą cywilizacyjną - za jego występowanie odpowiedzialne jest bowiem nieprawidłowe, tj. obfitujące w tłuszcze i węglowodany menu. Powszechny dostęp do żywności wysoko przetworzonej, tu znów, działa na naszą niekorzyść i służy jedynie zdobywaniu zysków przez produkujące ją koncerny.



Czym jest zespół metaboliczny?

   Ponieważ zespół metaboliczny to zestaw określonych czynników, takich jak np. hiperglikemia, otyłość brzuszna, nadciśnienie tętnicze, a nie konkretne schorzenie, może mieć bardzo wiele źródeł. Oczywiście, skłonności genetyczne są bardzo istotne, ale zespół ten może być (a raczej zwykle jest) także efektem naszego siedzącego stylu życia i niezdrowej diety.

   W różny sposób był ów zestaw opisywany i obecny w naszej medycynie, w sensie np. naukowych publikacji czy badań, od początku XX wieku, ale jednak dopiero w 1998 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zatwierdziła oficjalnie istnienie zespołu metabolicznego, który funkcjonował już w praktyce medycznej od 1981 roku, gdy został opisany w artykule M. Hanefeld i W. Leonhardt Das metabolische Syndrome, wraz z prawdopodobnymi symptomami.

   Jak już wspomnieliśmy, bardzo ważna w sensie ryzyka "zachorowania" oraz leczenia jest tu dieta. Ta bogata w wysoko przetworzoną żywność jest bardzo istotnym czynnikiem to ryzyko zwiększającym. Wysoko oczyszczone węglowodany, nasycone kwasy tłuszczowe, tłuszcze trans - wszystko to znacząco podnosi ryzyko kwalifikacji do zespołu metabolicznego. To, jak wielki wpływ na występowanie zespołu metabolicznego ma odżywianie, widać na przykładzie odsetka obywateli, których objawy kwalifikują do tego zespołu, w poszczególnych państwach. I tak w Stanach Zjednoczonych jest to ponad 30% obywateli, a w Japonii tylko trochę ponad 10%. Dieta przeciętnego Amerykanina obfituje w żywność produkowaną masowo oraz fast foody, podczas gdy Japończycy jadają dużo ryb, owoców morza, wodorostów morskich, dania z fermentowanej soi.



Aktualne kryteria rozpoznania

   Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego bardzo dynamicznie zmieniały się na przestrzeni lat, co oznacza, że te proponowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w 1998 nie są już traktowane jako obowiązujące w aktualnej diagnostyce. Współcześnie uznaje się dwie definicje: zmodyfikowaną wersję NCEP-ATPIII (National Cholesterol Education Program-Adult Treatment Panel III) i kryteria wyznaczone przez IDF (International Diabetes Federation). Ponieważ w epidemiologii i praktyce częściej używane są te opracowane przez IDF, to właśnie one zostają tu przytoczone.:

   Kryteria te zakładają, że zespół metaboliczny można stwierdzić u osób z otyłością brzuszną (dla Europejczyków jest to obwód talii odpowiednio: u mężczyzn większy lub równy 94 cm, natomiast u kobiet większy lub równy 80 cm), a także otyłość, którą rozpoznaje się przy wartości wskaźnika masy ciała (BMI) >30, którym towarzyszą przynajmniej dwa z wymienionych poniżej odchyleń:

- stwierdzona hiperlipidemia lub poziom trójglicerydów większy lub równy 150 mg/dl,
- poziom cholesterolu HDL mniejszy niż: u mężczyzn 40 mg/dl, u kobiet 50 mg/dl lub też stwierdzona hiperlipidemia,
- ciśnienie tętnicze większe lub równe 130/85 mm Hg, lub też stwierdzone nadciśnienie tętnicze,
- stężenie glukozy we krwi na czczo większe lub równe 100 mg/dl, lub też stwierdzona cukrzyca typu 2,
- inne kryteria: mikroalbuminuria (objaw chorobowy polegający na wydalaniu z moczem niewielkich ilości białka), hiperurykemia (zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi), zwiększone stężenie leptyny, zmniejszone stężenie adiponektyny we krwi, zwiększone stężenie inhibitora aktywatora plazminogenu typu 1.



Dieta a zespół metaboliczny

   Zespół metaboliczny jest zespołem objawów dotykającym bardzo duży procent populacji. Jak już wyżej zostało wspomniane, wśród czynników sprzyjających wystąpieniu objawów wskazujących na występowanie tego zespołu są predyspozycje genetyczne. Jednakże badania epidemiologiczne jasno wskazują, że ważniejsza jest w tym zakresie nasza dieta. Procentowo, w skali populacji, w Japonii na przypadłość tę cierpi trzy razy mniej osób niż w Stanach Zjednoczonych. W Europie wskaźnik ten, wyższy niż w Japonii, uśredniając wyniki poszczególnych państw, jest niższy niż w Stanach Zjednoczonych. Nie trzeba specjalistycznych badań, żeby zorientować się, że winien tej kolosalnej różnicy jest właśnie sposób odżywiania.

   Na szczęście tak samo jak złą dietą można się do tej groźnej dla zdrowia kondycji doprowadzić, tak samo cierpiąc na zespół metaboliczny można bardzo sobie dietą pomóc. W niektórych wypadkach dobranie odpowiedniego modelu żywienia może nawet doprowadzić do normy wszystkie wskaźniki, które kwalifikują daną osobę do grupy ryzyka lub już do samego zespołu.



Odżywianie w zespole metabolicznym

   Odpowiednia dieta, którą powinno się stosować przy zespole metabolicznym, powinna opierać się na następujących zasadach:

- ograniczanie nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszcze zwierzęce) do absolutnego minimum; ograniczenie źródeł cholesterolu pokarmowego
- wprowadzenie do diety tzw. zdrowych tłuszczów (nierafinowane zimno tłoczone oleje roślinne, tłuste ryby morskie, awokado, orzechy itd.)
- wyeliminowanie z diety żywności wysoko glikemicznej i wysoko węglowodanowej (słodycze, białe pieczywo, pszenne makarony, rozgotowane kasze i strączki itd.) na rzecz tej o niskim indeksie i ładunku glikemicznym (IG i ŁG), jak np. warzywa, większość owoców, pełnoziarniste produkty zbożowe itd., będącej bogatym źródłem błonnika pokarmowego (warto pamiętać, iż jeżeli koniecznie musimy zjeść przekąskę wysoko glikemiczną, posiłek należy poprzedzić np. sałatką z zielonych warzyw, dzięki czemu wypadkowa glikemiczna całości będzie mniejsza, a więc nie narazimy się na szybki skok poziomu cukru we krwi)
- spożywanie kilku mniejszych posiłków, np. 5-6, zamiast np. 2 lub 3 dużych, co po-zwala utrzymywać prawidłowy poziom glukozy we krwi



Zespół metaboliczny a palenie papierosów

   Bez najmniejszej wątpliwości palenie papierosów źle wpływa na układ krążenia. W dymie nikotynowym znajduje się ponad 4 tysiące substancji, które szkodzą nie tylko płucom ale też sercu, m.in. zwiększają krzepliwość krwi, skłonność płytek do zlepiania się, przyśpieszają proces odkładania się złego cholesterolu (LDL) w ścianach tętnic, czyli rozwoju miażdżycy. A to wszystko zwiększać może nawet dwukrotnie ryzyko zawału serca. Lepiej więc definitywnie pożegnać palenie.



Zespół metaboliczny a aktywność fizyczna

   Niezwykle ważnym elementem leczenia oraz profilaktyki zespołu metabolicznego jest regularna aktywność fizyczna. Głównym kryterium jego rozpoznania jest przecież otyłość brzuszna, więc, odpowiednio dużo się ruszając, nie pozwalamy na nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej, a więc i na pojawienie się jej również w okolicach talii.

   Poza tym, ruch poprawia krążenie oraz dotlenia wszystkie tkanki i organy naszego ciała. Tym samym ogólnie poprawia stan i wydolność organizmu.

   Warto tu również wspomnieć o tym, iż aktywność fizyczna wyzwala produkcję endorfin, czyli tzw. hormonów szczęścia, co przekłada się na nasze lepsze samopoczucie, a więc i mniejszą chęć na poprawianie sobie humoru np. słodkimi przekąskami...