Dzisiaj jest: Czwartek, 28.03.2024 Imieniny: Anieli i Sykstusa



Ilość przepisów kulinarnych w serwisie: 5865

Znaczenie żywienia w profilaktyce osteoporozy


Rozmiar tekstu: AAA
PDFDrukuj


Znaczenie żywienia w profilaktyce osteoporozy


   Osteoporoza (gr. "osteon" - kość i języka łacińskiego "porus" - ubytek) to choroba układu kostnego, charakteryzująca się osłabieniem odporności mechanicznej i zwiększonym ryzykiem złamań kości, co spowodowane jest zmniejszeniem ich gęstości mineralnej. Osteoporoza uznana została przez WHO za chorobę cywilizacyjną i często nazywana jest również epidemią XXI wieku. W 2010 roku liczba złamań osteoporotycznych w Polsce wynosiła 2.710.000, a na skutek powikłań związanym ze złamaniami co roku na świecie umiera co 5 kobieta i co 4 mężczyzna.

   Osteoporoza jest chorobą dotykającą głównie ludzi starszych, zwłaszcza kobiety po przebytej menopauzie. Coraz większa liczba zachorowań spowodowana jest wydłużaniem życia populacji, starzeniem społeczeństwa oraz znaczącymi zmianami stylu życia, w tym nieodpowiednią dietą oraz ograniczeniem poziomu aktywności fizycznej. Jakie są więc czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy oraz na jakie zachowania żywieniowe należy zwrócić uwagę, aby zapobiec jej rozwojowi?





Rodzaje osteoporozy

Osteoporoza ze względu na lokalizację:

- Osteoporoza miejscowa - dotyczy elementów układu kostnego, będących pod stałym wpływem czynnika powodującego zmianę np. stan zapalny, założenie gipsu.

- Osteoporoza uogólniona - dotyczy całego układu kostnego i jest konsekwencją min. nieprawidłowości metabolicznych czy unieruchomień.


Osteoporoza za względu na etiologię:

Osteoporoza pierwotna
- młodzieńcza - dotyczy nieprawidłowego wzrostu kości w dzieciństwie i młodości,
- inwolucyjna - związana z nieprawidłowym metabolizmem.
1. inwolucyjna typu I (pomenopauzalna) - dotyczy kobiet w wieku pomenopauzalnym (50-70 rok życia) i zachodzi na skutek ustania działania endokrynnego jajników,
2. inwolucyjna typu II (starcza) - dotyczy osób powyżej 70 roku życia i zachodzi na skutek obniżonej aktywności kościotwórczej komórek szkieletu.

Osteoporoza wtórna - może być powodowana przez określony czynnik powodujący schorzenie (np. stosowanie leków, zaburzenia hormonalne oraz czynniki genetyczne)


   Dla określenia gęstości mineralnej kości (BMD - bone mineral density), będąca standardem referencyjnym w rozpoznaniu osteoporozy stosuje się ocenę T-score, czyli stosunek gęstości mineralnej kości (BMD) osoby badanej do średniej gęstości kości osoby młodej. Ocenę przeprowadza się radiologiczną metodą pomiarową - densytometrią. Interpretacja wyników gęstości mineralnej kości wygląda następująco:

- zdrowe kości - T-score >1,0 (gęstość kości większa od 833 mg/cm2)
- osteopenia - T-score 1,0-2,5 (gęstość kości między 833 a 648 mg/cm2). Osteopenia to stan, w którym gęstość mineralna kości jest niższa niż normalnie. W wielu przypadkach uznawana jest za początek osteoporozy - jednak nie u każdej osoby z osteopenią rozwinie się osteoporoza.
- osteoporoza - T-score <2,5 (gęstość kości poniżej 648 mg/cm2)



Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy

Niemodyfikowalne:

- Wiek,
- Płeć,
- Rasa,
- Czynniki genetyczne.


Częściowo modyfikowalne:


- Wczesna menopauza,
- Szczupła masa ciała,
- Choroby współistniejące (endokrynologiczne, gastroenterologiczne).


Modyfikowalne:

- Podaż wapnia, magnezu, fosforu, boru, manganu, witaminy D i witaminy K2 wraz z dietą,
- Aktywność fizyczna,
- Palenie tytoniu, picie alkoholu,
- Podaż kofeiny (kawa, herbata),
- Dieta bogatobiałkowa (zbyt duża podaż białka powoduje zwiększanie wydalania wapnia z moczem).



Znaczenie wapnia w profilaktyce osteoporozy

Funkcje wapnia w organizmie oraz poziom jego spożycia w Polsce

   Wapń to makroelement pokarmowy, który jest głównym materiałem budulcowym kości oraz zębów. Jest również odpowiedzialny za krzepnięcie krwi, aktywacje wielu enzymów (np. lipaz), przewodnictwo bodźców nerwowych oraz kurczliwość mięśni. Niezbędny jest również do prawidłowej pracy serca.

   Ponad 99% zawartości wapnia w organizmie osób dorosłych znajduje się w kościach w postaci hydroksyapatytu (nieorganicznej, mineralnej struktury odpowiedzialnej za mechaniczną wytrzymałość kośćca). Magazynowany w kościach jest rezerwuarem tego pierwiastka, który uwalniany jest do krwi w momencie jego obniżonego stężenia.

   Dlatego też tak ważna jest odpowiednia podaż tego makroskładnika wraz z dietą. Zbyt niskie spożycie wapnia powoduje obniżenie jego stężenia we krwi, a w związku z tym zwiększenie jego uwalniania z kości, co z kolei skutkuje zmniejszeniem gęstości mineralnej kośćca. Największą rolę odgrywa podaż wapnia wraz z dietą w wieku dziecięcym i młodzieńczym, kiedy to organizm dąży do osiągnięcia szczytowej masy kostnej.

   Jak wykazały badania codzienna dieta w Polsce jest niedoborowa w wapń. Stwierdzono zaledwie 50-60 % realizacji średniego zapotrzebowania grupy.


Biodostępność wapnia

   Oprócz odpowiedniej podaży wraz z dietą ważne jest łączenie produktów bogatych w wapń z produktami zwiększającymi jego wchłanialność. Na zwiększenie biodostępności wapnia z pożywienia wpływa obecność laktozy, witaminy D, aminokwasów zasadowych, soli żółciowych i bakterii probiotycznych. Natomiast na zmniejszenie biodostępności wapnia z pożywienia ma wpływ wyższe pH, obecność błonnika pokarmowego (nierozpuszczalnych w wodzie frakcji), tłuszczów, szczawianów, fitynianów, a także zbyt duża obecność fosforu.

   Na szczególna uwagę zasługuje obecność kwasu szczawiowego i kwasu fitynowego w produktach spożywczych. Ze względu na szerokie rozpowszechnienie i wysokie spożycie, źródłem kwasu szczawiowego w diecie jest kawa i herbata (80-90% podaży szczawianów z dietą) oraz szczaw, szpinak, boćwina, rabarbar. Kwas szczawiowy wiąże jony wapnia w nierozpuszczalne sole szczawianu wapnia, uniemożliwiając mu wchłonięcie do krwi. Aby ograniczyć działanie kwasu szczawiowego należy łączyć produkty bogate w kwas szczawiowy z produktami bogatymi w wapń np. kawa z mlekiem, zupa szczawiowa z jogurtem naturalnym i jajkiem.

   Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku kwasu fitynowego, który z wapniem tworzy nierozpuszczalne fityniany. Kwas fitynowy znaleźć można w produktach zbożowych, orzechach, ziarnach i nasionach oraz w roślinach strączkowych. Aby ograniczyć działanie kwasu fitynowego należy produkty bogate w kwas fitynowy łączyć z produktami bogatymi w witaminę C, która ogranicza jego działanie. Należy moczyć nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy przed spożyciem, dzięki czemu możliwe jest zmniejszenie zawartości kwasu fitynowego nawet o 30%.


Źródła wapnia w żywności i normy spożycia

   Produkty żywnościowe bogate w wapń to przede wszystkim sery podpuszczkowe dojrzewające, produkty mleczne, ryby w puszce. Jednak bardzo dobrymi źródłami wapnia są produkty roślinne: mak, sezam, nasiona i siemię lniane, ponadto dobrymi źródłami wapnia są warzywa strączkowe oraz niektóre orzechy.

   Zawartość wapnia w danych produktach spożywczych [mg/100g]:

- mak - 1438
- ser parmezan - 1380
- sezam - 975
- ser edamski tłusty - 867
- ser ementaler pełnotłusty - 835
- ser Mozzarella - 716
- nasiona chia - 631
- sardynka w oleju - 330
- migdały - 264
- siemię lniane - 255
- ser Ricotta - 240
- czerwona fasola Red Kidney - 195
- pietruszka liście - 193
- jogurt naturalny 2% tłuszczu - 170
- fasola biała suche nasiona - 163
- figi suszone - 162
- orzechy brazylijskie - 160
- rukola - 160
- jarmuż - 157
- nasiona amarantusa - 159
- mleko spożywcze 2% tłuszczu - 120
- otręby pszenne - 119
- ser twarogowy chudy - 96

   Normy dziennego zapotrzebowania na wapń według Dietary Reference Intakes ustalone przez amerykańską National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board:

Grupy ludności Wapń
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1
[mg / dzień]
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2
[mg / dzień]
Niemowlęta 0-6 miesięcy 200*3 1000
Niemowlęta 6-12 miesięcy
260*3 1500
Dzieci 1-3 lata 700 2500
Dzieci 4-8 lat 1000 2500
Mężczyźni 9-13 lat 1300 3000
Mężczyźni 14-18 lat 1300 3000
Mężczyźni 19-30 lat
1000 2500
Mężczyźni 31-50 lat 1000 2500
Mężczyźni 51-70 lat
1000 2000
Mężczyźni > 70 lat 1200 2000
Kobiety 9-13 lat 1300 3000
Kobiety 14-18 lat 1300 3000
Kobiety 19-30 lat 1000 2500
Kobiety 31-50 lat
1000 2500
Kobiety 51-70 lat 1200 2000
Kobiety > 70 lat 1200 2000
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat
1300 3000
Kobiety w ciąży 19-30 lat
1000 2500
Kobiety w ciąży 31-50 lat 1000 2500
Kobiety karmiące  ≤ 18 lat
1300 3000
Kobiety karmiące 19-30 lat
1000 2500
Kobiety karmiące 31-50 lat
1000 2500

*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.

*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.

*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.



Znaczenie fosforu w profilaktyce osteoporozy

Funkcje fosforu w organizmie oraz poziom jego spożycia w Polsce

   Fosfor to pierwiastek, który podobnie jak wapń jest materiałem budulcowym kości i zębów (niemal 85% zawartości tego pierwiastka w organizmie dorosłego człowieka znajduje się w kościach). Wchodzi także w skład błon komórkowych i kwasów nukleinowych, uczestniczy w energetycznych procesach metabolicznych oraz w przewodzeniu bodźców nerwowych.

   Zbyt duża podaż fosforu wraz z dietą może prowadzić do przejściowego podwyższenia jego poziom w surowicy krwi i powodować zmniejszenie syntezy kalcytriolu oraz jelitowego wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego.

   Zalecany stosunek wapnia do fosforu w codziennej diecie wynosi 1:1. Jak wykazały badania stosunek ten w diecie Polaków wynosi nawet 1:3. Spowodowane to jest wysokim spożyciem produktów wysoko przetworzonych, zawierających duże ilości fosforu oraz niskim spożyciem produktów mlecznych.


Źródła fosforu w żywności i normy spożycia

   Produkty spożywcze bogate w fosfor to przede wszystkim sery podpuszczkowe dojrzewające, produkty zbożowe z pełnego przemiału, warzywa strączkowe, a także wędliny oraz mięsa.

   Zawartość fosforu w danych produktach spożywczych [mg/100g]:

- otręby pszenne - 1276
- pestki dyni - 1233
- ser edamski pełnotłusty - 867
- ser gouda pełnotłusty - 807
- pestki słonecznika - 660
- sezam - 629
- ser brie pełnotłusty - 600
- orzechy nerkowca - 593
- sardynki w oleju - 490
- orzechy pistacjowe - 490
- fasola biała nasiona suche - 437
- migdały - 454
- groch nasiona suche - 388
- wątroba wieprzowa - 362
- śledź solony - 341
- kabanosy - 285
- kiełbasa krakowska sucha - 275
- chleb żytni pełnoziarnisty - 245
- ser twarogowy chudy - 24

   Normy dziennego zapotrzebowania na fosfor według Dietary Reference Intakes ustalone przez amerykańską National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board.

Grupy ludności Fosfor
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1
[mg / dzień]
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2
[g / dzień]
Niemowlęta 0-6 miesięcy 100*3 brak danych
Niemowlęta 6-12 miesięcy
275*3 brak danych
Dzieci 1-3 lata 460 3
Dzieci 4-8 lat 500 3
Mężczyźni 9-13 lat 1250 4
Mężczyźni 14-18 lat 1250 4
Mężczyźni 19-30 lat
700 4
Mężczyźni 31-50 lat 700 4
Mężczyźni 51-70 lat
700 4
Mężczyźni > 70 lat 700 3
Kobiety 9-13 lat 1250 4
Kobiety 14-18 lat 1250 4
Kobiety 19-30 lat 700 4
Kobiety 31-50 lat
700 4
Kobiety 51-70 lat 700 4
Kobiety > 70 lat 700 3
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat
1250 3,5
Kobiety w ciąży 19-30 lat
700 3,5
Kobiety w ciąży 31-50 lat 700 3,5
Kobiety karmiące ≤ 18 lat
1250 4
Kobiety karmiące 19-30 lat
700 4
Kobiety karmiące 31-50 lat
700 4

*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.

*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.

*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.



Znaczenie witaminy D w profilaktyce osteoporozy

Funkcje witaminy D w organizmie oraz poziom jej spożycia w Polsce

   Witamina D to witamina niezbędna do prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz tworzenia kości. Odpowiada za prawidłowe wchłanianie wapnia oraz fosforu w przewodzie pokarmowym, a także wchłanianie zwrotne jonów tych pierwiastków w nerkach. Służy prawidłowemu ich wbudowywaniu w kościach. Wyrównuje nieodpowiedni stosunek tych pierwiastków, utrzymuje stały poziom wapnia we krwi oraz pobudza uwalnianie wapnia z kości w stanach niedoboru.

   Niedobory witaminy D prowadzić więc mogą do krzywicy u dzieci, hipokalcemii  (zbyt niskiego poziomu wapnia we krwi) oraz osteomalacji (rozmiękczenia kośćca przez niedostateczną mineralizację) u dorosłych.

   Niedobór witaminy D jest jednym z najczęstszych spotykanych niedoborów na świecie, także w Europie i Polsce. Dlatego też w zalecane jest suplementowanie diety witaminą D (wraz z witaminą K2) w okresie jesienno-zimowym tj. od początku października do końca kwietnia.


Źródła witaminy D i normy spożycia

   Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieni słonecznych. W żywności występuje w niewielkich ilościach głównie w produktach zwierzęcych (tłuste ryby morskie, trany).

   Zawartość witaminy D w danych produktach spożywczych [µg/100g]:

- śledź świeży - 19
- pstrąg tęczowy świeży - 13,6
- łosoś świeży - 13
- sardynka świeża - 11
- makrela świeża - 5
- karp - 5
- halibut - 5
- żółtko jaja kurzego - 4,5

   Zapotrzebowanie na witaminę D według Dietary Reference Intakes ustalone przez amerykańską National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board.


Grupy ludności Witamina D
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1
[µg / dzień]
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2
[µg / dzień]
Niemowlęta 0-6 miesięcy 10 25
Niemowlęta 6-12 miesięcy 10 38
Dzieci 1-3 lata 15 63
Dzieci 4-8 lat 15 75
Mężczyźni 9-13 lat 15 100
Mężczyźni 14-18 lat 15 100
Mężczyźni 19-30 lat 15 100
Mężczyźni 31-50 lat 15 100
Mężczyźni 51-70 lat 15 100
Mężczyźni > 70 lat 20 100
Kobiety 9-13 lat 15 100
Kobiety 14-18 lat 15 100
Kobiety 19-30 lat 15 100
Kobiety 31-50 lat 15 100
Kobiety 51-70 lat 15 100
Kobiety > 70 lat 20 100
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat 15 100
Kobiety w ciąży 19-30 lat 15 100
Kobiety w ciąży 31-50 lat 15 100
Kobiety karmiące ≤ 18 lat 15 100
Kobiety karmiące 19-30 lat 15 100
Kobiety karmiące 31-50 lat 15 100

*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.

*2  Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.



Znaczenie magnezu w profilaktyce osteoporozy

   Magnez to pierwiastek, którego ponad połowa występuje w kościach (do 60%) oraz mięśniach (40-45%). Odpowiada za powstawanie w kościach wytrzymałej formy fosforanu wapnia. Dlatego też ważna jest jego prawidłowa podaż z dietą lub suplementacja, na co wskazują badania wykazujące jego pozytywny wpływ na zapobieganie osteoporozie. Niedobór magnezu powoduje zmniejszanie wrażliwości tkanek na parathormon, a co za tym idzie obniża stężenie witaminy D we krwi. Powodować to może zwiększanie wydalanie wapnia z moczem i hipokalcemię.



Wpływ używek na układ kostny i ryzyko wystąpienia osteoporozy

Alkohol. Nadmierna konsumpcja alkoholu powodować może niedobory żywieniowe min. wapnia, fosforu i witaminy D. Hamuje przez to procesy wytwarzanie tkanki chrzęstnej i kostnej. Powoduje również niszczenie komórek kościotwórczych.

Nikotyna. Nikotyna powoduje zwiększanie kortyzolu we krwi, co prowadzi do zmniejszania masy kości.

Kofeina. Kofeina hamuje wzrost komórek kościotwórczych oraz mineralizację kości. Zwiększa również jego wydzielanie z moczem i zaburza wchłanianie z przewodu pokarmowego.



Aktywność fizyczna w profilaktyce osteoporozy

   Oprócz odpowiednich zachowań żywieniowych głównym działaniem profilaktycznym jest zwiększenie poziomu aktywności fizycznej. Ruch i odpowiednie ćwiczenia fizyczne powodują obciążenia mięśni oraz lepsze odkładanie składników mineralnych w kościach. Oprócz tego mocne mięśnie lepiej stabilizują postawę ciała oraz zmniejszają ryzyko upadku i złamań kości.

   Zaleca się zwiększanie wysiłku wytrzymałościowego (np. bieg, marsz, jazda na rowerze, pływanie) oraz siłowego (ćwiczenia zwiększające siłę mięśni brzucha, pleców, nóg i ramion).



Co możesz zrobić, aby obniżyć ryzyko zachorowania na osteoporozę?

- zwiększ aktywność fizyczną
- spożywaj nisko przetworzoną żywność bogatą w wapń, witaminę D, magnez oraz mikroelementy. W okresie jesienno-zimowym suplementuj się witaminą D wraz z witaminą K2
- ogranicz spożywanie wysoko przetworzonej żywności (fast food, słodycze, napoje gazowane i słodzone, dania typu instant)
- ogranicz spożywanie kawy i alkoholu
- rzuć palenie




Oceń artykuł:

Średnia ocena: 5.00 Ocen: 5


NOWOŚCI PRODUKTOWE

Czereśnie suszone Czereśnie suszone

Producent: Helio


W linii bakalii bez konserwantów firmy Helio pojawiła się kolejna nowość - suszone czereśnie. Produkt jest naturalnie suszony, a nie kandyzowany. Czereśnie to smak lata, który dzięki temu produktowi można t

WIĘCEJ



NOWOŚCI PRODUKTOWE

NOWOŚCI WYDAWNICZE

Jedzenie emocjonalne Jedzenie emocjonalne

Julie M. Simon

Wydawnictwo: Vital


Pudełko lodów po pełnym stresu i niepokoju dniu w pracy. Kilka paczek chipsów naraz, a potem ból brzucha, bo nie radzisz sobie z nawracającymi stanami lękowymi. Przejadasz się, bo desper

WIĘCEJ



NOWOŚCI WYDAWNICZE