Banany - kalorie, wartości odżywcze i ciekawostki

   Niewątpliwie banan to najpopularniejszy owoc na świecie, o całkiem sporych jak na owoce wartościach odżywczych - o bardzo dużym "pokładzie" witamin i składników mineralnych. Banan właściwy (łacińska nazwa Musa) pochodzi od dzikich odmian banana rosnących na półwyspie malajskim.

   Owoce rosną na czymś co wygląda jak drzewo, jednak jest to przeogromna bylina (podobnie jak np. ziemniaki), która wyrasta z bulwiastego kłącza o licznych korzeniach tzw. przybyszowych i w ciągu roku może osiągnąć wysokość nawet 10 metrów. Kłącze to daje początek nadziemnej części rośliny, którą jest niby łodygą, zbudowaną ze ściśle przylegających do siebie pochew liściowych, z których to z samego środka wyrastają nowe nawet kilkumetrowej długości liście. Na szczycie byliny znajduje się również kwiatostan, na którego wierzchołku znajdują się kwiaty męskie które po dojrzeniu owoców więdną i opadają, a u podstawy kwiaty żeńskie, z których bez zapłodnienia powstają beznasienne owoce, we wnętrzu owocu znajdują się tylko brązowe pozostałości po szczątkowych zalążkach.

Trochę "bananowej" historii

   Banan jest jedną z najstarszych roślin uprawnych na świecie. Owoce te towarzyszą człowiekowi od dawien dawna. Pierwsze informacje o uprawie banana sięgają 4 tysiące lat p.n.e. Cała historia zaczyna się na półwyspie malajskim w Azji. To właśnie stamtąd zaczął on swą podróż do innych krajów. Hindusi po raz pierwszy wspomnieli o bananach w swoich zapiskach w VI wieku p.n.e. Podczas wyprawy do Indii w III wieku p.n.e. Aleksander Wielki po raz pierwszy mógł zachwycić się smakiem banana. Prawdopodobnie to dzięki niemu owoc ten dotarł na Zachód. Chińczycy zajęli się jego uprawą prawdopodobnie w okolicy II wieku n.e. Z kolei w VII wieku wojska arabskie zabierają banany ze sobą na Madagaskar do Afryki, kiedy zawędrowali tam w poszukiwaniu niewolników. W XVI wieku hiszpański misjonarz ojciec Tomas de Berlanga przywiózł banany na Karaiby, a stamtąd trafiły one do Ameryki Południowej. I to właśnie na tych trzech kontynentach: Azji, Afryce i Ameryce Południowej skupia się zdecydowana większość uprawy bananów. Historia banana w Europie jest krótka (nasi przodkowie poznali go dopiero w XIX wieku), w ciągu zaledwie 150 lat swojej obecności na europejskich stołach zyskał on wielu zwolenników, nie tylko dzięki doskonałym walorom smakowym, ale również dzięki bogactwu składników odżywczych.

Kiedyś odmiana Gros Michel, teraz Cavendish - czy banany wkrótce wyginą?

   Istnieje ponad 300 odmian bananów, jednak przemysłowo uprawia się ich niewiele ponad 20 odmian. Poszczególne odmiany bananów mają owoce, które różnią się wielkością, kształtem, barwą skórki i miąższu oraz zawartością skrobi. Podstawowy podział bananów to podział na owoce deserowe, o kształcie sierpowatym, które są importowane do Europy i owoce skrobiowe są preferowane w biednych rejonach Afryki i Ameryki, gdzie stanowią podstawę wyżywienia najuboższych grup miejscowej ludności. Owoce odmiany deserowej jada się na surowo, zaś odmiany skrobiowej dopiero po upieczeniu, lub ugotowaniu. Jednak najważniejszą odmianą powszechnie sprzedawaną na świecie jest deserowa odmiana Cavendish - czyli bananowiec karłowaty. Odmiana ta pochodzi z terenów Chin i Wietnamu. Jest szybko rosnący i łatwy w uprawie, co zapewniło mu komercyjny sukces. Owoce mają średni rozmiar i lekko wygięty kształt. Charakteryzują się dość grubą, żółtozieloną lub zieloną skórką. Miąższ jest kremowy i delikatny, ma jasnożółtą, kremową barwę. Banany te nadają się zarówno do spożywania na surowo i przetwarzania, np. gotowania, smażenia czy pieczenia. Niby drzewo osiąga ponad 2 metry wysokości. Swą nazwę zawdzięcza brytyjskiemu arystokracie Williamowi Spencerowi Cavendishowi, który po raz pierwszy zaczął uprawiać je w Europie, w swojej szklarni, skąd dalej rozprzestrzeniły się na początku XX wieku na cały świat. Niestety odmiana Cavendish jest zagrożona wyginięciem i jak pokazuje historia groźba ta może się spełnić. Cavendish nie od zawsze była wiodącą odmianą bananów. Nie pierwszy raz też mamy do czynienia z bananową apokalipsą. Wcześniej, przez kilkadziesiąt lat zajadano się odmianą Gros Michel zwana również Big Mike, która powszechnie uważana była za smaczniejszą. Odmiana ta była wrażliwa na dwa chorobotwórcze grzyby. Pierwszy z nich Mycosphaerella musicola, wywoływał chorobę liści zwaną Yellow sigatoka, ale można go było zwalczać, opryskując plantację środkami grzybobójczymi, natomiast na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego stulecia ta smaczna odmiana została zdziesiątkowana przez tzw. chorobę panamską. To zakażenie grzybem z gatunku Fusarium oxysporum, który atakuje korzenie rośliny. Ogranicza jej wydajność fotosyntezy i prowadzi do gnicia. Owoce nie są w pełni wykształcone i w rezultacie plantacje ponoszą ogromne straty. Mimo że Gros Michel wyginął na dobre, zdołano w odpowiednim czasie zastąpić go inną odmianą - właśnie odmianą Cavendish. Z początku uprawy Cavendisha trzeba było spryskiwać przeciw chorobie Sigatoka rzadziej niż raz w miesiącu. Potem jednak pojawiła się nowa, groźniejsza odmiana - Black sigatoka, szybko uodparniająca się na środki grzybobójcze. Dziś plantacje bananów trzeba spryskiwać więcej niż 40 razy na rok. Niestety na początku XXI wieku pojawiła się nowa odmiana grzyba Fusarium oxysporum nazwanym Tropical Race 4. Powracająca choroba panamska najpierw zaatakowała kolebkę odmiany Cavendish, czyli Chiny, potem Filipiny. Zagrożone są też inne "bananowe" obszary. Pojawienie się zabójczej pleśni w Ameryce jest tylko kwestią czasu - alarmują eksperci. Cavendish niestety nie wytwarza nasion. Wszystko to może spowodować całkowite zniknięcie z rynku bananów. W przeciwieństwie do odmiany Gros Michel, Cavendish nie doczekał się jeszcze następcy, jednak prace nad następcą trwają. Żadna z ponad 300 odmian bananów, uprawianych dziś w różnych zakątkach świata, nie znalazła uznania u europejskich ani amerykańskich konsumentów. Większość nie wytrzymuje też długiego transportu. Warto wspomnieć, że największymi eksporterami bananów są: Ekwador, Filipiny, Kostaryka, Kolumbia, i Gwatemala, natomiast największymi producentami bananów są: Indie, Chiny, Filipiny, Kolumbia, Indonezja i Ekwador.

Odmiany bananów

   Poza najpopularniejszymi bananami Cavendish na europejskim rynku można również spotkać inne odmiany:

- Czerwone (Red Dacca) - o różowo-mięsistym miąższu i o intensywnym smaku, są mniejsze i słodsze od Cavendisha,

- Jabłkowe (Manzano, Latundan) - są małe, mają cienką skórkę i tylko od 8 do 10 centymetrów długości, są słodkie, a jednocześnie trochę kwaskowate, smakiem nieco przypominają jabłka,

- Mini (Baby) - miniaturowe owoce w cienkiej skórce, osiągają połowę długości Cavendisha, są dużo bardziej delikatne i podatne na uszkodzenia niż zwykłe banany i charakteryzują się bardziej słodkim smakiem,

- Skrobiowe (Plantany) - nawet w pełni dojrzałe zawierają bezsmakową skrobię. Banany te spożywa się po obróbce termicznej - gotowaniu czy też pieczeniu.

Banany - właściwości odżywcze i zdrowotne

   Banany są dość kalorycznym owocem - w 100 g owocu znajduje się 89 kalorii (kcal) - nie ma się jednak czego obawiać, są to w przeciwieństwie do tzw. "pustych" kalorii - "gęste" kalorie, z błonnikiem, witaminami, składnikami mineralnymi i fitozwiązkami. W przeciwieństwie do innych owoców banany zawierają dużo białka. W niedojrzałych bananach węglowodany znajdują się pod postacią bezsmakowej skrobi, który w miarę dojrzewania owoców ulega zamianie na cukry proste, co nadaje bananom słodki smak. Banany to dobre źródło witamin: C, B1, B2, B3 (PP), B6, B9 (kwasu foliowego) i B5 (kwasu pantotenowego). Banany są również bogate w minerały: potas, magnez, miedź, mangan i fluor. Banany to również źródło wspomnianego wyżej błonnika, a także innych związków takich jak: enzymy, olejki eteryczne, kwas jabłkowy, fitosterole i flawonoidy. Badania przeprowadzone wśród grona ludzi cierpiących na depresję dowodzą, iż dzienne spożycie bananów znacznie redukuje jej przejawy. Powodem tego jest zawarty w bananie tryptofan - aminokwas, który organizm przetwarza w serotoninę, zwany hormonem szczęścia. Banan jest najbardziej popularnym owocem spożywanym przez sportowców. Wysokie spożycie bananów przed intensywnym wysiłkiem daje maksymalne zaopatrzenie mięśni w glikogen, który jest ważny dla energii w czasie ćwiczeń. W trakcie długotrwałego wysiłku np. maratonu, wiosłowania, itp. ciało traci nie tylko sól, wodę, energię. Wydziela także z moczem duże ilości potasu, magnezu, fosfatów i innych minerałów. Również w czasie ciężkiej pracy fizycznej zmniejsza się zawartość tych pierwiastków, co może zwiększyć ryzyko uszkodzenia i spowodować zmęczenie. Banany są, więc naturalnym elementem uzupełniającym niedobór tych pierwiastków zarówno przed jak i po wysiłku fizycznym. Według badań w różnych krajach, owoce banana mają wielokierunkowe działanie profilaktyczne i lecznicze lub wspierające inne naturalne specyfiki lecznicze: przeciwzapalne, przeczyszczające, przeciwwymiotnie, w nadkwasocie, w stwardnieniu tętnic, w niestrawnościach i nieżytach przewodu pokarmowego, w zaburzeniach przemiany materii.

Kalorie i wartości odżywcze - banany

Zastosowanie bananów w kuchni

   Banany spożywane są nie tylko na surowo, ale i w innych formach. Banany z sałatkami owocowymi, suszone, wędzone, smażone w cieście naleśnikowym lub w głębokim oleju, a także jako składnik koktajli mlecznych, czy też owsianek. Banany w formie chipsów są składnikiem musli. Coraz większą popularnością cieszy się chlebek bananowy, bardziej przypominający ciasto niż klasyczny chleb. Różni się nieco od tradycyjnego chleba - jest wilgotniejszy, ma cięższą strukturę. Można go też wzbogacić do dodatkiem posiekanych orzechów. Popularne są również lody bananowe z dodatkiem masła orzechowego, mrożona kawa bananowa, a nawet grillowane banany z dodatkiem syropu klonowego, czekolady i orzechów.

Banany w kosmetyce

   Ze względu na obfitość składników odżywczych banan ma również zastosowanie w kosmetyce. Maseczka z banana ma przede wszystkim właściwości ujędrniające i odżywiające. Kuracje z zastosowaniem miąższu banana są zalecane głównie zimą, kiedy nasza skóra potrzebuje odżywienia i regeneracji. Poprawi on również koloryt naszej skóry, oczyści ją i ujędrni. Możemy spodziewać się wygładzenia drobnych zmarszczek i złagodzenia podrażnień. Przepis na maseczkę ujędrniającą - pół banana rozgnieść widelcem, dodać 1 łyżeczkę słodkiej śmietanki i kilka kropel soku z cytryny. Razem wymieszać i gotową maseczkę nałożyć na twarz i szyję. Po około 15 minutach zmyć ciepłą wodą, osuszyć i nałożyć krem. Przepis na maseczkę odżywiającą i poprawiającą koloryt skóry - całego banana rozgnieść widelcem, dodać 1 łyżeczkę oleju z pestek winogron lub oliwy z oliwek. Razem wymieszać i gotową maseczkę nałożyć na twarz i szyję. Po około 20 minutach zmyć ciepłą wodą, osuszyć i nałożyć krem nawilżający.

Ciekawostki o bananach

→ nazwa banan pochodzi prawdopodobnie z języka arabskiego - Arabowie, widząc mały owoc, nie większy od ludzkiego palca, nazwali go banan, co w języku arabskim oznacza właśnie "palec",
→ w wielu krajach o gorącym klimacie uprawiany jest na plantacjach banan manilski. Z liści otrzymuje się włókno, zwane manila. Jest ono wytrzymałe na rozrywanie i odporne na działanie wody morskiej. Produkuje się z niego liny okrętowe, powrozy i sznury, a także tkaniny i różnego rodzaju plecionki. Manili używa się również do wyrobu papieru i płyt budowlanych,
→ banany są surowcem bardzo nietrwałym. Od momentu ścięcia do dnia sprzedaży nie może upłynąć więcej niż 24 dni. Dlatego przewozi się niedojrzałe owoce w chłodniach w temperaturze na poziomie 13,2°C. W razie jej przekroczenia owoce ulegają zepsuciu, a gdy jest ona niższa, barwa skórki bananowej staje się szarawa. Podróż morska trwa od 10 do 12 dni, a dojrzewają już na miejscu przeznaczenia,
→ do przyspieszenia dojrzewania bananów wykorzystuje się etylen,
→ z owoców w Afryce robi się piwo,
→ charakterystyczny dla dojrzałego owocu aromat pochodzi od kwasu izowalerianowego,
→ trudno powiedzieć skąd wzięło się przekonanie o tym, że banany, a zwłaszcza jego czarna końcówka są źródłem zakażenia lambliami. Jest to fizycznie niemożliwe. O wiele większe prawdopodobieństwo zarażenia lambliami występuje przy jedzeniu nieumytych truskawek czy jagód. Cysty lamblii zawarte są w kale, więc zakazić można się poprzez brak odpowiedniej higieny.
→ banan w języku angielskim to banana, w języku francuskim i niemieckim - banane, w języku hiszpańskim - banana lub banano