Wstęp
Podział, funkcje, źródła, zapotrzebowanie, ciekawostki
Wstęp
Witaminy są
związkami organicznymi, których organizm ludzki nie potrafi wytworzyć (lub w niewielkiej ilości, w przewodzie pokarmowym, dzięki specyficznej florze
bakteryjnej), muszą one być dostarczone wraz z pożywieniem w gotowej postaci lub
w formie prowitamin, które w trakcie przemian metabolicznych uzyskują pełną
aktywność biologiczną. Witaminy - czyli czynniki uzupełniające, termin ten
wprowadził polski biochemik Kazimierz Funk, który w 1911 roku wydzielił związek
o takim charakterze i nazwał go witaminą B1.
|
|
Witaminy to związki, nie będące źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, niezbędne jednak dla wzrostu i rozwoju organizmu oraz prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych. Ich działanie biologiczne jest widoczne już przy bardzo małych stężeniach. Mechanizm działania witamin jest różny, jednak wszystkie wpływają w sposób bezpośredni lub pośredni na komórkowe procesy metaboliczne, najczęściej jako koenzymy lub biologiczne aktywne składniki o charakterze hormonów.
Jak wiadomo niedobór którejś z witamin w organizmie powoduje hipowitaminozę, a jej brak chorobę zwaną awitaminozą. Już niewielkie niedobory witamin mogą prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń oraz zwiększać ryzyko występowania tzw. chorób cywilizacyjnych. Nadmierne spożycie lub przedawkowanie niektórych z nich jest również bardzo szkodliwe i może być przyczyną powstawania schorzenia spowodowanego ich nadmiarem - hiperwitaminozy, z objawami zatrucia.
Podział, funkcje, źródła, zapotrzebowanie, ciekawostki
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Mogą być magazynowane przez co organizm może w większym stopniu tolerować ich niedobory okresowe w organizmie.
Witaminy rozpuszczalne w wodzie. Witaminy te są gromadzone w organizmie w niewielkim stopniu, stąd dawka pokarmowa powinna zawierać ich optymalną ilość.
Witamina A
Funkcje:
Aktywność witaminy A wykazuje szereg związków strukturalnie spokrewnionych. W organizmie zwierzęcym jest to Retinol oraz jego pochodne (np. Retinal,
3-Dehydroretinol). W roślinach i grzybach witamina A wystepuje tylko jako
prowitamina i jej głównym związkiem jest beta-karoten, ponadto występują związki
określane jako Karotenoidy. Witamina A zapobiega kurzej ślepocie, osłabieniu
wzroku, pomaga w leczeniu wielu chorób oczu, wchodzi bowiem w skład rodopsyny,
światłoczułego barwnika znajdującego się w pręcikach siatkówki oka. Witamina A zapewnia również prawidłowy wygląd skóry i wpływa na syntezę białek, lipidów i hormonów tarczycy, utrzymuje w zdrowiu błonę śluzową jamy ustnej, nosa, gardła,
płuc, przewodu pokarmowego oraz zwiększa oporność na zakażenia.
Źródła:
Jako Retinol i pochodne: w wątrobie, tranie z rybiej wątroby,
żółtku jaja, mleku, maśle, margarynach. Jako beta-karoten i pochodne (prowitamina
A): w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach (marchewce, dyni, morelach,
brzoskwiniach), ciemno zielonych częściach warzyw (szpinak, brokuły, jarmuż,
sałata).
Zapotrzebowanie:
Witaminę A wyraża się w tabelach
żywieniowych jako "Równoważnik Retinolu" w mikrogramach [µg]. Retinol wykazuje
100% bioaktywności.
1 [µg] Równoważnika Retinolu | = 1 [µg] czystej formy Retinolu (pochodzenia zwierzęcego) |
= 6 [µg] ß-karotenu (pochodzenia roślinnego) | |
= 12 [µg] innych Karotenoidów (pochodzenia roślinnego) |
Witaminę A wyraża się również w tabelach żywieniowych w Jednostkach Międzynarodowych [I.U.]. Aby przeliczyć Jednostki Międzynarodowe na Równoważnik Retinolu należy zastosować przelicznik
1 [µg] Równoważnika Retinolu = 3,3 Jednostek Międzynarodowych [I.U.].
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy A dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina A |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [µg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 400*3 | 600 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
500*3 | 600 |
Dzieci 1-3 lata | 300 |
600 |
Dzieci 4-8 lat | 400 |
900 |
Mężczyźni 9-13 lat | 600 | 1700 |
Mężczyźni 14-18 lat | 900 | 2800 |
Mężczyźni 19-30 lat |
900 | 3000 |
Mężczyźni 31-50 lat | 900 | 3000 |
Mężczyźni 51-70 lat |
900 | 3000 |
Mężczyźni > 70 lat | 900 | 3000 |
Kobiety 9-13 lat | 600 | 1700 |
Kobiety 14-18 lat | 700 | 2800 |
Kobiety 19-30 lat | 700 | 3000 |
Kobiety 31-50 lat |
700 | 3000 |
Kobiety 51-70 lat | 700 | 3000 |
Kobiety > 70 lat | 700 | 3000 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
750 | 2800 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
770 | 3000 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 770 | 3000 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
1200 | 2800 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
1300 | 3000 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
1300 | 3000 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
jako witamina A, zwana retinolem, znajduje się tylko w żywności pochodzenia zwierzęcego. Jako prowitamina A, zwana karotenem, znajduje się w żywności pochodzenia roślinnego,
-
w związku z dużym obciążeniem oczu, osoby których praca wiąże się z długim siedzeniem przed monitorem komputera potrzebują więcej witaminy A,
-
ß-karoten występuje szczególnie w czerwonych i żółtych owocach oraz warzywach. Jest odpowiedzialny za nasycony żółty, pomarańczowy i czerwony barwnik tych roślin,
-
tylko ß-karoten jest efektywnym przeciwutleniaczem. Ponadto jego przedawkowanie nie wykazuje tak dużej toksyczności jak przedawkowanie witaminy A,
-
duże dawki Witaminy A podawane podczas ciąży mogą wywołać przedwczesną akcję porodową, a także nieprawidłowości oraz trudności przy porodzie,
-
witamina A (jako retinol i karoten) należy do witamin dość trwałych, która podczas gotowania i prawidłowo przeprowadzonych procesów obróbki termicznej nie ulega zmianie. W bardzo wysokich temperaturach stosowanych podczas smażenia dochodzi do dużych strat witaminy A. Retinol ulega też łatwo rozkładowi w czasie jełczenia tłuszczu. Witamina A jest wrażliwa na światło.
-
produkty z dużą zawartością ß-karotenu mogą dostarczać potrzebną dawkę witaminy A, bez ryzyka spowodowania zmian nowotworowych.
Witamina D
Funkcje:
Witamina D (jako witamina D2, czyli ergokalcyferol i witamina D3
czyli cholekalcyferol) pełni istotną funkcję w regulowaniu przemiany wapnia i fosforu oraz tworzeniu kości. Witamina ta wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, a także hamuje ilość wapnia wydalanego z organizmu. Jest także niezbędna
do optymalnego formowania układu szkieletowego, pośrednio wpływa na prawidłowe
przewodzenie nerwowe oraz prawidłową pracę serca.
Źródła:
Syntetyzowana przez organizm pod wpływem światła słonecznego, występuje w tranie
z wątroby ryby, sardynkach, makrelach, śledziach, łososiu, tuńczyku, żółtku
jaja, wątrobie, mleku i jego przetworach.
Zapotrzebowanie:
Witaminę D wyraża się w tabelach żywieniowych w mikrogramach [µg] lub
Jednostkach Międzynarodowych [I.U.]
1 Jednostka Międzynarodowa [I.U.] | = 0,025 [µg] |
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy D dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina D |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [µg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 10 | 25 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
10 | 38 |
Dzieci 1-3 lata | 15 | 63 |
Dzieci 4-8 lat | 15 | 75 |
Mężczyźni 9-13 lat | 15 | 100 |
Mężczyźni 14-18 lat | 15 | 100 |
Mężczyźni 19-30 lat |
15 | 100 |
Mężczyźni 31-50 lat | 15 | 100 |
Mężczyźni 51-70 lat |
15 | 100 |
Mężczyźni > 70 lat | 20 | 100 |
Kobiety 9-13 lat | 15 | 100 |
Kobiety 14-18 lat | 15 | 100 |
Kobiety 19-30 lat | 15 | 100 |
Kobiety 31-50 lat |
15 | 100 |
Kobiety 51-70 lat | 15 | 100 |
Kobiety > 70 lat | 20 | 100 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
15 | 100 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
15 | 100 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 15 | 100 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
15 | 100 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
15 | 100 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
15 | 100 |
*1 Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
Ciekawostki:
-
witamina D powstaje w skórze człowieka w wyniku działania słonecznych promieni ultrafioletowych. Z pożywieniem przyjmuje się głównie jej formę wstępną (prowitaminę), która w kolejnym etapie przetwarzana jest w wątrobie, nerkach i skórze na właściwą witaminę D,
-
ludzie starsi są szczególnie narażeni są na powstanie niedoborów witaminy D. W związku z wiekiem maleje bowiem zdolność skóry do produkowania tej witaminy pod wpływem światła słonecznego. Winna temu jest również dużo niższa aktywność fizyczna osób starszych,
-
witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach, ułatwia to jej magazynowanie w organizmie, dlatego też zbyt duże dawki mogą powodować hiperwitaminozę,
-
istnieją dowody, iż niedobór witaminy D jest najczęstszym niedoborem wśród wszystkich witamin i minerałów,
-
istnieją również dowody na to, iż niedobór witaminy D jest przyczyną zachorowań na: stwardnienie rozsiane, toczeń układowy, pewne typy nowotworów (jelita grubego, trzustki, piersi, jajników), nadciśnienie. Niedobór witaminy D obserwuje się u ludzi cierpiących na nerwice, depresje, zaburzenia nastroju (szczególnie zimą).
Witamina E
Funkcje:
Tokoferol czyli witamina E jest głównym antyoksydantem który chroni komórki
przed utleniaczami. Bierze udział w dostarczaniu składników odżywczych do
komórek. Wzmacnia ścianę naczyń krwionośnych oraz chroni czerwone krwinki przed
przedwczesnym rozpadem. Wykorzystywany jest też do leczenia męskiej
bezpłodności, zaburzeń mięśniowych, miażdżycy oraz chorobach serca.
Źródła:
Występuje w olejach roślinnych (sojowym, kukurydzianych,
słonecznikowym), migdałach, margarynie, jajach, orzechach włoskich i ziemnych,
kiełkach pszenicy, mące pełnoziarnistej, mleku, brukselce i innych
zielonolistnych warzywach.
Zapotrzebowanie:
Witaminę E
wyraża się w tabelach żywieniowych jako "Ekwiwalent alfa-tokoferolu"
w miligramach [mg]. Alfa-tokoferol wykazuje 100%
bioaktywności.
1 [mg] ekwiwalentu alfa-tokoferolu | = 1 [mg] czystej formy alfa-tokoferolu |
= 2 [mg] beta-tokoferolu | |
= 10 [mg] gamma-tokoferolu | |
= 0,3 [mg] delta-tokoferolu | |
= 3 [mg] alfa-tokotrienolu | |
= 20 [mg] beta-tokotrienolu | |
= 20 [mg] gamma-tokotrienolu |
Czasami spotykane jest również oznaczenie w Jednostkach Międzynarodowych [I.U.]
1 [mg] Równoważnika alfa-tokoferolu = 1,5 Jednostek Międzynarodowych [I.U.].
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy E dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina E |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [mg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 4*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
5*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 6 | 200 |
Dzieci 4-8 lat | 7 | 300 |
Mężczyźni 9-13 lat | 11 | 600 |
Mężczyźni 14-18 lat | 15 | 800 |
Mężczyźni 19-30 lat |
15 | 1000 |
Mężczyźni 31-50 lat | 15 | 1000 |
Mężczyźni 51-70 lat |
15 | 1000 |
Mężczyźni > 70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety 9-13 lat | 11 | 600 |
Kobiety 14-18 lat | 15 | 800 |
Kobiety 19-30 lat | 15 | 1000 |
Kobiety 31-50 lat |
15 | 1000 |
Kobiety 51-70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety > 70 lat | 15 | 1000 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
15 | 800 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
15 | 1000 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 15 | 1000 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
19 | 800 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
19 | 1000 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
19 | 1000 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
właściwości antyutleniające tej witaminy są często wykorzystywane w procesie przetwarzania i produkcji olejów roślinnych, margaryny, pieczonych produktów żywnościowych, gdzie występuje jako konserwant przeciwdziałający jełczeniu tłuszczu,
-
naturalna witamina E powstaje tylko w roślinach. Zwierzęta nie potrafią jej wytwarzać,
-
podczas blanszowania i suszenia warzyw i owoców straty witaminy są duże,
-
niedobory witaminy E w pożywieniu mogą przyspieszać procesy starzenia się ustroju, a także zwiększać ryzyko zachorowania na miażdżycę i nowotwory,
-
jako witamina rozpuszczalna i w tłuszczach i gromadzona w tkance tłuszczowej przyjmowana przez dłuższy czas w formie syntetycznej, w dawkach większych niż 1000 [mg] octanu alfa-tokoferolu na dzień, u osób dorosłych, może powodować zmęczenie, bóle głowy, osłabienie mięśni i zaburzenia widzenia,
-
witamina E współdziała z witaminami A, C i karotenoidami, bioflawonoidami a także z selenem zmniejszając ryzyko rozwoju chorób nowotworowych i powstawanie wolnych rodników.
Witamina K
Funkcje:
Witamina K (jako witamina K1 - filochinon, K2 - menachinon
i K3 - menadion) zwana też witaminą przeciwkrwotoczną, pełni kluczową
rolę w tworzeniu protrombiny, ważnego czynnika procesu krzepnięcia krwi.
Najlepiej poznaną jej funkcją jest działanie przeciwkrwotoczne. Uczestniczy
również w procesie formowania tkanki kostnej. Posiada właściwości
przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze.
Źródła:
Jarmuż,
szpinak, brukselka, sałata, kalafior, rzeżucha, brokuły, mleko, jogurty, olej
sojowy, tran rybi, mięso, jaja, produkowana przez bakterie żyjące w jelicie
grubym człowieka.
Zapotrzebowanie:
Witaminę K wyraża się w tabelach żywieniowych w mikrogramach [µg]. Dla tej witaminy z powodu braku
danych nie została oznaczona bezpieczna maksymalna dawka nie powodująca ryzyka
efektów ubocznych, dlatego też, aby nie dopuścić do możliwości przedawkowania,
źródłem tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy K dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina K |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 2 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
2,5 |
Dzieci 1-3 lata | 30 |
Dzieci 4-8 lat | 55 |
Mężczyźni 9-13 lat | 60 |
Mężczyźni 14-18 lat | 75 |
Mężczyźni 19-30 lat |
120 |
Mężczyźni 31-50 lat | 120 |
Mężczyźni 51-70 lat |
120 |
Mężczyźni > 70 lat | 120 |
Kobiety 9-13 lat | 60 |
Kobiety 14-18 lat | 75 |
Kobiety 19-30 lat | 90 |
Kobiety 31-50 lat |
90 |
Kobiety 51-70 lat | 90 |
Kobiety > 70 lat | 90 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
75 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
90 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 90 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
75 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
90 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
90 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
dzieci oraz osoby obłożnie chore skazane są na zaopatrywanie organizmu w witaminę K jedynie poprzez pożywienie. U zdrowych osób dorosłych witamina ta wytwarzana jest przez florę bakteryjną jelit,
-
witaminę K1 (filochinon) pozyskuje się z pożywienia, K2 (menachinon) jest produkowana przez bakterie jelitowe, natomiast witamina K3 (menadion) jest syntetyzowana, tzn. produkowana sztucznie,
-
leczenie antybiotykami może powodować niedobory witaminy K, ponieważ antybiotyki zniszczą florę jelitową. Dlatego też, adekwatnie do terapii, należy uwzględnić zwiększone spożycie tej witaminy.
-
jogurt i kefir to idealne potrawy między posiłkami, pobudzające wytwarzanie witaminy K,
-
zjełczałe tłuszcze, nadużywanie leków (salicylanów lub antybiotyków) oraz środki konserwujące w puszkach i gotowych produktach spożywczych niszczą witaminę K, utrudniają jej wchłanianie lub prowadzą do przedwczesnego jej wydalania z organizmu,
-
jako witamina rozpuszczalna w tłuszczach i gromadzona w tkance tłuszczowej może w przypadku nadmiernego spożywania wpłynąć niekorzystnie na pracę wątroby,
-
w niektórych przypadkach noworodki otrzymują witaminę K od urodzenia, co minimalizuje możliwość wystąpienia u nich krwotoku.
Witamina B1
Funkcje:
Tiamina, czyli witamina B1 stanowi istotny czynnik w reakcjach
spalania węglowodanów w komórkach. Istnieje także ścisły związek pomiędzy
zapotrzebowaniem na tę witaminę, a ilością dostarczanej energii. Szczególnie
ważną rolę pełni witamina B1 w czynnościach i regeneracji systemu
nerwowego. Składnik tkankowych układów enzymatycznych. Wspomaga proces wzrostu.
Źródła:
Występuje w nasionach zbóż i produktach pełnoziarnistych,
otrębach, grubych kaszach, wzbogaconych płatkach śniadaniowych, drożdżach
piwnych, chudej wieprzowinie, większości jarzyn, mleku, orzechach.
Zapotrzebowanie:
Witaminę B1 wyraża się w tabelach
żywieniowych w miligramach [mg]. Dla tej witaminy z powodu braku danych nie
została oznaczona bezpieczna maksymalna dawka nie powodująca ryzyka efektów
ubocznych, dlatego też, aby nie dopuścić do możliwości przedawkowania, źródłem
tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy B1 dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina B1 |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 0,2 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
0,3 |
Dzieci 1-3 lata | 0,5 |
Dzieci 4-8 lat | 0,6 |
Mężczyźni 9-13 lat | 0,9 |
Mężczyźni 14-18 lat | 1,2 |
Mężczyźni 19-30 lat |
1,2 |
Mężczyźni 31-50 lat | 1,2 |
Mężczyźni 51-70 lat |
1,2 |
Mężczyźni > 70 lat | 1,2 |
Kobiety 9-13 lat | 0,9 |
Kobiety 14-18 lat | 1,0 |
Kobiety 19-30 lat | 1,1 |
Kobiety 31-50 lat |
1,1 |
Kobiety 51-70 lat | 1,1 |
Kobiety > 70 lat | 1,1 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
1,4 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
1,4 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 1,4 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
1,4 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
1,4 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
1,4 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
mąka jest zwykle wzbogacana w witaminę B1 w celu zrekompensowania strat powstałych w procesie mielenia ziarna,
-
słabym źródłem witaminy B1 u człowieka jest flora bakteryjna przewodu pokarmowego. U przeżuwaczy synteza tiaminy odbywa się przez drobnoustroje znajdujące się w przedżołądkach wskutek czego zwierzęta te nie cierpią na jej niedobory,
-
zupełny brak witaminy B1 w organizmie określa się jako chorobę beri-beri. To niecodzienne schorzenie stwierdzono w więzieniach na wyspie Jawie u ludzi odżywiających się jedynie białym ryżem,
-
przedawkowanie witaminą B1 występuje rzadko i charakteryzuje się zawrotami głowy, nadwrażliwością, drżeniami mięśni, zaburzeniami rytmu serca i reakcjami alergicznymi,
-
osoby ciężko pracujące fizycznie, sportowcy, kobiety ciężarne i karmiące, a także ludzie palący papierosy, nadużywający alkohol i spożywający duże ilości cukru mają wyższe zapotrzebowanie na witaminę B1,
-
witamina B1 należy do witamin najbardziej wrażliwych na działanie wysokiej temperatury i promieni jonizujących, łatwo ulega zniszczeniu w środowisku zasadowym. Podczas procesów kulinarnych straty sięgają 20-50%,
-
ludzie z niedoborem tiaminy często padają ofiarą komarów i innych owadów. Przyczyną jest niższy poziom substancji odstraszających owady w skórze. Ponadto tiamina przyspiesza gojenie się ran i wykazuje działanie uśmierzające ból.
Witamina B2
Funkcje:
Ryboflawina, czyli witamina B2 bierze udział w procesach utleniania i redukcji, współdziała w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego,
współuczestniczy z witaminą A w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg
oddechowych, śluzówki przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry, uczestniczy w przemianach aminokwasów i lipidów, odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu narządu wzroku.
Źródła:
Występuje w wątrobie, chude sery, migdałach, grzybach, dziczyźnie, jajach, zielonych
częściach warzyw, łososiu, pstrągu, makreli, pełnoziarnistym pieczywie, małżach,
fasoli, grochu, soi, mleku, jogurcie, orzechach włoskich.
Zapotrzebowanie:
Witaminę B2 wyraża się w tabelach
żywieniowych w miligramach [mg]. Dla tej witaminy z powodu braku danych nie
została oznaczona bezpieczna maksymalna dawka nie powodująca ryzyka efektów
ubocznych, dlatego też, aby nie dopuścić do możliwości przedawkowania, źródłem
tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy B2 dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina B2 |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 0,3 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
0,4 |
Dzieci 1-3 lata | 0,5 |
Dzieci 4-8 lat | 0,6 |
Mężczyźni 9-13 lat | 0,9 |
Mężczyźni 14-18 lat | 1,3 |
Mężczyźni 19-30 lat |
1,3 |
Mężczyźni 31-50 lat | 1,3 |
Mężczyźni 51-70 lat |
1,3 |
Mężczyźni > 70 lat | 1,3 |
Kobiety 9-13 lat | 0,9 |
Kobiety 14-18 lat | 1,0 |
Kobiety 19-30 lat | 1,1 |
Kobiety 31-50 lat |
1,1 |
Kobiety 51-70 lat | 1,1 |
Kobiety > 70 lat | 1,1 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
1,4 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
1,4 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 1,4 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
1,6 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
1,6 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
1,6 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
50% witaminy B2 ulega zniszczeniu po wystawieniu na bezpośrednie działanie światła słonecznego; jest to najważniejszy powód, dla którego nie sprzedaje się mleka w przezroczystych szklanych butelkach,
-
przy dużym przedawkowaniu mogą wystąpić nudności i wymioty,
-
mąka jest często wzbogacana witaminą B2, oraz innymi witaminami z grupy B w celu zrekompensowania strat powstałych w procesie produkcyjnym.
Witamina B5 (Kwas pantotenowy)
Funkcje:
Kwas pantotenowy uczestniczy w syntezie hemu do hemoglobiny i cytochromów. Jako
składnik koenzymu A bierze udział w syntezie i rozkładzie kwasów tłuszczowych,
syntezie cholesterolu i hormonów steroidowych. Bierze udział w regeneracji
komórek skóry i błon śluzowych, uczestniczy w wytwarzaniu przeciwciał. Wspomaga
proces pigmentacji włosów.
Źródła:
Występuje w wątrobie,
pełnym ziarnie zbóż, pestkach słonecznika, kiełkach pszenicy, mięsie, pstrągu,
śledziu, makreli, drożdżach piwnych, żółtku jaja, zielonych warzywach, orzechach
włoskich, mleku, krabach, serze Camembert.
Zapotrzebowanie:
Witaminę B5 wyraża się w tabelach żywieniowych w miligramach [mg].
Dla tej witaminy z powodu braku danych nie została oznaczona bezpieczna
maksymalna dawka nie powodująca ryzyka efektów ubocznych, dlatego też, aby nie
dopuścić do możliwości przedawkowania, źródłem tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy B5 (kwasu pantotenowego) dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina B5 |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 1,7 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
1,8 |
Dzieci 1-3 lata | 2 |
Dzieci 4-8 lat | 3 |
Mężczyźni 9-13 lat | 4 |
Mężczyźni 14-18 lat | 5 |
Mężczyźni 19-30 lat |
5 |
Mężczyźni 31-50 lat | 5 |
Mężczyźni 51-70 lat |
5 |
Mężczyźni > 70 lat | 5 |
Kobiety 9-13 lat | 4 |
Kobiety 14-18 lat | 5 |
Kobiety 19-30 lat | 5 |
Kobiety 31-50 lat |
5 |
Kobiety 51-70 lat | 5 |
Kobiety > 70 lat | 5 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
6 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
6 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 6 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
7 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
7 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
7 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
kwas pantotenowy należy do najmniej trwałych witamin z grupy B. W procesie mielenia zboża straty kwasu pantotenowego wynoszą około 50%, wskutek pieczenia mięsa około 25% do 50%, a podczas gotowania około 15% do 30%. Syntetyczne preparaty kwasu pantotenowego istnieją w postaci pantoteinianu wapnia. Pantoteinian wapnia jest odporny na działanie światła i powietrza,
-
u osób, których głównymi składnikami diety są potrawy gotowane, żywność puszkowana, frytki, białe pieczywo, pizza, makaron, ponadto spożywają dużo cukru i słodyczy może wystąpić niedobór kwasu pantotenowego,
-
w przypadku podawania syntetycznego kwasu pantotenowego w ilości ponad 10g / dzień zdarzają się przypadki występowania rozstroju układu pokarmowego i biegunka.
Witamina B6
Funkcje:
Witamina B6 obejmuje grupę sześciu spokrewnionych ze sobą związków
(pirydoksyna, pirydoksal, pirydoksamina oraz ich fosforany), które ulegają
łatwemu i wzajemnemu przekształceniu i charakteryzują się jednakową aktywnością
metaboliczną. Witamina B6 uczestniczy w przemianie aminokwasów,
syntezie białek oraz metabolizmie kwasów tłuszczowych. Podnosi odporność
immunologiczną organizmu i uczestniczy w tworzeniu przeciwciał. Pomaga w zamianie aminokwasu tryptofanu na witaminę PP, co zwiększa poziom tej witaminy
w organizmie. Niezbędna w syntezie porfiryn (synteza hemu do hemoglobiny -
niezbędnej w produkcji krwinek czerwonych) i hormonów (np: histamina,
serotonina).
Źródła:
Występuje w rybach, wieprzowinie,
kiełkach pszenicy, orzechach włoskich, jajach, wątrobie, brązowym (naturalnym)
ryżu, soi, pszenicy, bananach, awokado, szpinaku, drobiu, pieczywie z pełnego
przemiału.
Zapotrzebowanie:
Witaminę B6 wyraża
się w tabelach żywieniowych w miligramach [mg]
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy B6 dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina B6 |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [mg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 0,1*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
0,3*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 0,5 | 30 |
Dzieci 4-8 lat | 0,6 | 40 |
Mężczyźni 9-13 lat | 1,0 | 60 |
Mężczyźni 14-18 lat | 1,3 | 80 |
Mężczyźni 19-30 lat |
1,3 | 100 |
Mężczyźni 31-50 lat | 1,3 | 100 |
Mężczyźni 51-70 lat |
1,7 | 100 |
Mężczyźni > 70 lat | 1,7 | 100 |
Kobiety 9-13 lat | 1,0 | 60 |
Kobiety 14-18 lat | 1,2 | 80 |
Kobiety 19-30 lat | 1,3 | 100 |
Kobiety 31-50 lat |
1,3 | 100 |
Kobiety 51-70 lat | 1,5 | 100 |
Kobiety > 70 lat | 1,5 | 100 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
1,9 | 80 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
1,9 | 100 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 1,9 | 100 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
2,0 | 80 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
2,0 | 100 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
2,0 | 100 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
nadwyżki witaminy B6, podobnie jak innych witamin rozpuszczalnych w wodzie są z organizmu wydalane. Jednak porównując z innymi witaminami z tej grupy nadmiar witaminy B6 przyjmowanej w postaci tabletek może być toksyczny,
-
syntetyczna witamina B6 jest produkowana w postaci chlorowodorku,
-
witamina ta jest odporna na działanie wysokiej temperatury i utlenianie, podatna na działanie promieniowania ultrafioletowego,
-
wraz ze wzrostem spożycia białka, rośnie zapotrzebowanie na witaminę B6, podczas smażenia, gotowania i peklowania mięsa ubytki witaminy B6 wynoszą 30-50%.
Witamina B12
Funkcje:
Kobalamina, czyli witamina B12 uczestniczy w tworzeniu czerwonych
komórek krwi, tworzeniu materiału genetycznego (synteza DNA i RNA), uczestniczy
w przemianach metabolicznych tłuszczów i węglowodanów, prawidłowym
funkcjonowaniu układu nerwowego, uczestniczy w przemianach puryn i pirymidyn.
Zapobiega anemii złośliwej.
Źródła:
Występuje w wątrobie,
mięsie wołowym, wieprzowym i drobiowym, ostrygach, szczupaku, łososiu, śledziu,
makreli, pstrągu, żółtku jaj, serach żółtych, mleku, kiełkach lucerny,
wzbogacane płatki śniadaniowe.
Zapotrzebowanie:
Witaminę B12
wyraża się w tabelach żywieniowych w mikrogramach [µg]. Dla tej witaminy z powodu braku danych nie została oznaczona bezpieczna maksymalna dawka nie
powodująca ryzyka efektów ubocznych, dlatego też, aby nie dopuścić do możliwości
przedawkowania, źródłem tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy B12 dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina B12 |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 0,4 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
0,5 |
Dzieci 1-3 lata | 0,9 |
Dzieci 4-8 lat | 1,2 |
Mężczyźni 9-13 lat | 1,8 |
Mężczyźni 14-18 lat | 2,4 |
Mężczyźni 19-30 lat |
2,4 |
Mężczyźni 31-50 lat | 2,4 |
Mężczyźni 51-70 lat |
2,4 |
Mężczyźni > 70 lat | 2,4 |
Kobiety 9-13 lat | 1,8 |
Kobiety 14-18 lat | 2,4 |
Kobiety 19-30 lat | 2,4 |
Kobiety 31-50 lat |
2,4 |
Kobiety 51-70 lat | 2,4 |
Kobiety > 70 lat | 2,4 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
2,6 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
2,6 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 2,6 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
2,8 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
2,8 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
2,8 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
wegetarianie wykluczający z diety jajka i przetwory mleczne są narażeni na niedobory witaminy B12, w perspektywie kilku lat, po przejściu na wegetarianizm,
-
w związku z tym, że witamina B12 działa łącznie z folacyną, zwiększenie przyjmowania folacyny częściowo niweluje jej niedobory,
-
prawidłowo działająca tarczyca ułatwia wchłanianie witaminy B12,
-
witamina B12 aktywizuje substancje żelaza w organizmie oraz umożliwia wchłanianie witaminy A, gdyż pobudza karoteny do udziału w przemianie materii, aby potem mogły się przekształcić w aktywną formę tej witaminy,
-
niedobory żelaza i witaminy B6 zmniejszają absorpcję witaminy B12,
-
mikroflora przewodu pokarmowego człowieka ma zdolność syntezy witaminy B12.
Witamina PP
Funkcje:
Niacyna, czyli witamina PP, zwana też witaminą B3 obejmuje amid kwasu
nikotynowego, kwas nikotynowy oraz pochodne wykazujące biologiczną aktywność
nikotynoamidu. Witamina ta uczestniczy w regulacji poziomu cukru we krwi
(produkcja związków energetycznych), regulacji poziomu cholesterolu, uczestniczy
w procesach utleniania i redukcji w organizmie (jako składnik koenzymów),
uczestniczy w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry, uczestniczy w regulacji
przepływu krwi w naczyniach, współdziała w syntezie hormonów płciowych.
Źródła:
Występuje w rybach, wieprzowinie, kiełkach pszenicy, orzechach
włoskich, jajach, wątrobie, brązowym (naturalnym) ryżu, soi, pszenicy, bananach,
awokado, szpinaku, drobiu, pieczywie z pełnego przemiału.
Zapotrzebowanie:
Witaminę PP wyraża się w tabelach żywieniowych w miligramach [mg]
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy PP (B3) dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina PP |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [mg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 2*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
4*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 6 | 10 |
Dzieci 4-8 lat | 8 | 15 |
Mężczyźni 9-13 lat | 12 | 20 |
Mężczyźni 14-18 lat | 16 | 30 |
Mężczyźni 19-30 lat |
16 | 35 |
Mężczyźni 31-50 lat | 16 | 35 |
Mężczyźni 51-70 lat |
16 | 35 |
Mężczyźni > 70 lat | 16 | 35 |
Kobiety 9-13 lat | 12 | 20 |
Kobiety 14-18 lat | 14 | 30 |
Kobiety 19-30 lat | 14 | 35 |
Kobiety 31-50 lat |
14 | 35 |
Kobiety 51-70 lat | 14 | 35 |
Kobiety > 70 lat | 14 | 35 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
18 | 30 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
18 | 35 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 18 | 35 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
17 | 30 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
17 | 35 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
17 | 35 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
jest to jedna z nielicznych witamin nieulegających zmianom mimo procesów przetwarzania i przechowywania żywności,
-
dzienne zapotrzebowanie na witaminę PP jest zwykle zaspakajane poprzez jej powstawanie z jednego z aminokwasów tryptofanu, przyjmuje się, że 1 [mg] niacyny równa się 60 [mg] tryptofanu,
-
nadmierne spożywanie pokarmu zawierającego cukier prowadzi do utraty witaminy PP,
-
kwasu nikotynowego i amidu tego kwasu nie należy mylić ze szkodliwą nikotyną, która znajduje się w tytoniu,
-
niedobór witaminy PP może spowodować niekorzystne zmiany w osobowości, ponieważ witamina ta jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania mózgu i obwodowego układu nerwowego,
-
nadmiar syntetycznej witaminy PP może powodować: bóle głowy, mrowienie, zaczerwienienie skóry, swędzenie głowy, szum w uszach, niestrawność, żółtaczkę, arytmię serca i psychozy, prawdopodobieństwo uszkodzenia wątroby, utratę łaknienia, stężenie kwasu moczowego, zwiększenie zawartości glukozy w osoczu.
Witamina C
Funkcje:
Kwas askorbinowy lub kwas dehydroaskorbinowy, czyli witamina C, uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki,
ścięgna, więzadła), uczestniczy w procesach metabolicznych jako substancja
przenosząca elektrony, jako jeden z najważniejszych przeciwutleniaczy pełni
także istotną funkcję w reakcjach odtruwania i odporności organizmu chroniąc go
przed procesami utleniania, uczestniczy w metabolizmie tłuszczów, cholesterolu i kwasów żółciowych, uczestniczy w regeneracji witaminy E, jest czynnikiem
stabilizującym układ odpornościowy i immunologiczny, hamuje powstawanie w żołądku rakotwórczych nitrozoamin, Ma właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze w stosunku do niektórych drobnoustrojów chorobotwórczych, bierze
udział w biosyntezie hormonów kory nadnerczy, podnosi odporność organizmu.
Źródła:
Występuje w owocach dzikiej róży, czarnej i czerwonej porzeczce,
czerwonej i zielonej papryce, brukselce, czarnym bzie, kalafiorze, truskawkach,
szpinaku, kiwi, pomarańczach, cytrynach, malinach, grejpfrutach, pomidorach,
ziemniakach, kapuście, cebuli, brokułach, kalarepie, szparagach, poziomkach,
wątrobie, jeżynach.
Zapotrzebowanie:
Witaminę C wyraża się
w tabelach żywieniowych w miligramach [mg]
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy C dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina C |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [mg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [mg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 40*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
50*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 15 | 400 |
Dzieci 4-8 lat | 25 | 650 |
Mężczyźni 9-13 lat | 45 | 1200 |
Mężczyźni 14-18 lat | 75 | 1800 |
Mężczyźni 19-30 lat |
90 | 2000 |
Mężczyźni 31-50 lat | 90 | 2000 |
Mężczyźni 51-70 lat |
90 | 2000 |
Mężczyźni > 70 lat | 90 | 2000 |
Kobiety 9-13 lat | 45 | 1200 |
Kobiety 14-18 lat | 65 | 1800 |
Kobiety 19-30 lat | 90 | 2000 |
Kobiety 31-50 lat |
90 | 2000 |
Kobiety 51-70 lat | 90 | 2000 |
Kobiety > 70 lat | 90 | 2000 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
80 | 1800 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
85 | 2000 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 85 | 2000 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
115 | 1800 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
120 | 2000 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
120 | 2000 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
palacze mają wyższe zapotrzebowanie na Witaminę C niż osoby niepalące,
-
przyjmowanie zbyt dużych dawek syntetycznej witaminy C sprzyja tworzeniu się kamieni w nerkach,
-
witamina C jest bardzo wrażliwa na działanie wysokiej temperatury, tlenu, światła, wilgoci a także dłuższe przechowywanie. Przeterminowaną żywność rozpoznaje się po znacznie obniżonej zawartości witaminy C,
-
człowiek musi pobierać witaminę C z pokarmu, natomiast zwierzęta są w stanie wytwarzać ją same (w wyjątkiem małp i świnek morskich),
-
kwas askorbinowy czyli witamina C jest białym proszkiem bez zapachu, o lekko kwaśnym smaku. Syntetyczne preparaty zawierają ok. 99% tego kwasu. Rozpuszcza się łatwo w wodzie oraz rozcieńczonym alkoholu metylowym i etylowym. Nie rozpuszcza się natomiast w tłuszczach i ich rozpuszczalnikach,
-
długotrwałe przyjmowanie aspiryny trzykrotnie zwiększa wydalanie witaminy C, dlatego też należy wtedy zwiększyć dawki tej witaminy,
-
dzięki swoim właściwościom przeciwutleniającym witamina C znacznie zmniejsza ryzyko występowania chorób chronicznych, takich jak rak, choroby serca czy zaćma. W celu optymalnego zredukowania ryzyka wystąpienia tych schorzeń, nowe zalecenia dietetyczne sugerują spożywanie nawet do 120 mg tej witaminy dziennie, najlepiej pochodzącej z warzyw i owoców.
Witamina H (Biotyna)
Funkcje:
Biotyna, czyli witamina H, zwana też koenzymem R uczestniczy w syntezie
aminokwasów, cukrów, białek i kwasów tłuszczowych, wspomaganiu funkcji tarczycy,
uczestniczy w przemianie dwutlenku węgla, wpływa na właściwe funkcjonowanie
skóry oraz włosów, uczestniczy z witaminą K w syntezie protrombiny
(odpowiedzialna za krzepliwość krwi).
Źródła:
Występuje
w wątrobie, mące sojowej, żółtku jaj, orzechach włoskich i ziemnych, migdałach,
sardynkach, grzybach, brązowych (naturalnym) ryżu, mące pełnoziarnistej,
szpinaku, krabach, marchwi, pomidorach.
Zapotrzebowanie:
Witaminę H wyraża się w tabelach żywieniowych w mikrogramach [µg]. Dla tej
witaminy z powodu braku danych nie została oznaczona bezpieczna maksymalna dawka
nie powodująca ryzyka efektów ubocznych, dlatego też, aby nie dopuścić do
możliwości przedawkowania, źródłem tej witaminy powinna być żywność.
Dzienny poziom zalecanego spożycia witaminy H (biotyny) dla różnych grup ludności
Grupy ludności |
Witamina H |
---|---|
Rekomendowane dzienne spożycie (AI)*1 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 5 |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
6 |
Dzieci 1-3 lata | 8 |
Dzieci 4-8 lat | 12 |
Mężczyźni 9-13 lat | 20 |
Mężczyźni 14-18 lat | 25 |
Mężczyźni 19-30 lat |
30 |
Mężczyźni 31-50 lat | 30 |
Mężczyźni 51-70 lat |
30 |
Mężczyźni > 70 lat | 30 |
Kobiety 9-13 lat | 20 |
Kobiety 14-18 lat | 25 |
Kobiety 19-30 lat | 30 |
Kobiety 31-50 lat |
30 |
Kobiety 51-70 lat | 30 |
Kobiety > 70 lat | 30 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
30 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
30 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 30 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
35 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
35 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
35 |
*1 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
bakterie jelitowe mają zdolność wytwarzania witaminy H,
-
w suchej postaci biotyna jest dość trwała, ale w silnie kwaśnych i alkalicznych roztworach traci swoją aktywność biologiczną, szczególnie w podwyższonej temperaturze,
-
niedobory witaminy H występują niezwykle rzadko, może je spowodować jedynie dieta złożona w 30% i więcej z czystego białka kurzego. Białko jaja zawiera bowiem substancję zwaną awidyną, która wiąże witaminę H i tym samym ją dezaktywuje. Awidyna traci swoje właściwości, kiedy białko zostanie podgrzane.
Kwas foliowy (Folacyna, witamina B9)
Funkcje:
Witamina B9 uczestniczy w tworzeniu kwasów nukleinowych DNA i RNA, syntezie aminokwasów, puryn, pirymidyn, bierze udział w procesie podziału
komórek, pełni ważną funkcję w procesie tworzenia czerwonych ciałek krwi (wraz z witaminą B12), bierze udział jako koenzym w przenoszeniu reszt jednowęglowych.
Źródła:
Naturalna witamina B9 (jako foliany) występuje w kiełkach pszenicy, otrębach, drożdżach piekarskich,
wątrobie, pietruszce (natka i korzeń), warzywach strączkowych, szpinaku,
ziarnach soi, żółtku jaj, ryżu naturalnym, endywii, sałacie, szparagach,
soczewicy, brukselce, kapuście, brokułach, kalafiorze.
Zapotrzebowanie:
Kwas foliowy wyraża się w tabelach żywieniowych w mikrogramach [µg]
Dzienny poziom zalecanego spożycia kwasu foliowego (witaminy B9) dla różnych grup ludności
Grupy ludności | Witamina B9 |
|
---|---|---|
Zalecane dzienne spożycie (RDA)*1 [µg / dzień] |
Poziom maksymalny spożycia (UL)*2 [µg / dzień] |
|
Niemowlęta 0-6 miesięcy | 65*3 | brak danych |
Niemowlęta 6-12 miesięcy |
80*3 | brak danych |
Dzieci 1-3 lata | 150 | 300 |
Dzieci 4-8 lat | 200 | 400 |
Mężczyźni 9-13 lat | 300 | 600 |
Mężczyźni 14-18 lat | 400 | 800 |
Mężczyźni 19-30 lat |
400 | 1000 |
Mężczyźni 31-50 lat | 400 | 1000 |
Mężczyźni 51-70 lat |
400 | 1000 |
Mężczyźni > 70 lat | 400 | 1000 |
Kobiety 9-13 lat | 300 | 600 |
Kobiety 14-18 lat | 400 | 800 |
Kobiety 19-30 lat | 400 | 1000 |
Kobiety 31-50 lat |
400 | 1000 |
Kobiety 51-70 lat | 400 | 1000 |
Kobiety > 70 lat | 400 | 1000 |
Kobiety w ciąży ≤ 18 lat |
600 | 800 |
Kobiety w ciąży 19-30 lat |
600 | 1000 |
Kobiety w ciąży 31-50 lat | 600 | 1000 |
Kobiety karmiące ≤ 18 lat |
500 | 800 |
Kobiety karmiące 19-30 lat |
500 | 1000 |
Kobiety karmiące 31-50 lat |
500 | 1000 |
*1
Zalecane dziennie spożycie (RDA) - wartość zaspokajająca potrzeby ponad 97.5% zdrowej populacji w każdej grupie wiekowej, obu płci. Wartość ta jest szacowana metodami statystycznymi.
*2 Poziom maksymalny spożycia (UL) - wartość, która nie powoduje szkodliwych efektów u osób zdrowych, co stwierdzono w badaniach pod kontrolą lekarską.
*3 Rekomendowane dzienne spożycie (AI) - prawdopodobny poziom dziennego spożycia
obliczony na podstawie obserwacji lub doświadczalnie ustalonych przybliżeń
lub szacunków spożycia poszczególnych składników odżywczych. Wartość AI jest
podawana kiedy nie jest możliwe oszacowanie RDA.
Ciekawostki:
-
niezbicie wykazano, że występowanie wrodzonych wad układu nerwowego u noworodków uwarunkowane jest zbyt niskim spożyciem kwasu foliowego przez kobiety przed zajściem i we wczesnych etapach ciąży,
-
zespół ekspertów Ministerstwa Zdrowia, wzorem innych krajów, zalecił przyjmowanie w codziennej diecie każdej młodej kobiety w wieku rozrodczym folacynę w ilości 400 µg,
-
w zależności od sposobu przyrządzania potraw, do gotującej wody przejść może nawet ponad 90% kwasu foliowego a to za sprawą jego doskonałej rozpuszczalności. Z tego powodu potrawy należy zawsze gotować przy użyciu minimalnej ilości wody, względnie nie należy jej wylewać, a zużyć do sporządzenia np. sosu,
-
przy udziale kwasu foliowego powstają tzw. hormon szczęścia - serotonina działająca kojąco i uspokajająco oraz noradrenalina, która jest odpowiedzialna za aktywność i dynamikę w ciągu dnia,
-
istnieją dowody, że wysoki poziom substancji zwanej homocysteiną we krwi zwiększa ryzyko występowania chorób serca. Zwiększone spożycie folacyny może mieć znaczący wpływ na zapobieganie chorobom serca.