Rynek żywności to prężnie rozwijający się dział, który stosując coraz to nowsze technologie zapewnia konsumentom bogaty asortyment produktów i potraw. Modyfikacja stylu i trybu życia spowodowały, że w ostatnich latach zmienił się rodzaj, częstość i jakość spożywanej żywności. Aby określić ile, co oraz jak często i w jakiej formie jest spożywane w ujęciu dziennym, tygodniowym i miesięcznym lub rocznym ocenia się sposób żywienia zarówno w kontekście indywidualnym, jak i grupowym.
W tym celu stosuje się badania oceniające (oprócz ilości i częstości) także zachowania i nawyki żywieniowe, przerwy oraz wartość odżywczą spożywanej żywności. Pozwala to ocenić sposób żywienia oraz zniwelować najczęściej popełniane błędy żywieniowe a także wprowadzić zmiany mające na celu zmniejszenie ryzyka powstawania chorób.
|
|
Ogólny podział metod oceny sposobu żywienia
Ze względu na szeroki zakres badań sposobu żywienia, metody dzieli się ze względu na czas i rodzaj zbieranych informacji.
Podział ze względu na czas
- Metody retrospektywne - polegają na odtwarzaniu z pamięci przez badanego spożytych produktów, ich ilości oraz częstotliwości w danym czasie (dzień, tydzień, miesiąc). Wyróżnia się:
-- Wywiad 24-godzinny
-- Częstość spożycia
-- Historia żywienia
-- Metoda punktowa
-- Półilościowa częstość spożycia
- Metody prospektywne - polegają na zapisywaniu i rejestrowaniu danych o żywności zaraz po jej spożyciu. Wyróżnia się:
-- Metodę bieżącego notowania
-- Metodę inwentarzową
-- Metodę wagową
-- Metodę rejestracyjno-wagową
-- Metodę chemiczno-analityczną
Podział ze względu na rodzaj zbieranych informacji
- Metody jakościowe - informują o rodzajach produktów spożywczych, częstości ich spożywania oraz liczbie, rodzaju i przerwach między posiłkami, a także sposobach ich przygotowywania. Wyróżnia się:
-- Metodę Wellnavi
-- Częstość spożycia (FFQ)
-- Metody punktowe
- Metody ilościowe - informują o ilości produktów spożywanych indywidualnie lub w populacji. Wyróżnia się:
-- Metody inwentarzowe
-- Metody wagowe
-- Metody rejestracyjno-wagowe
-- Metody chemiczno-analityczne
- Metody jakościowo-ilościowe - informują o składzie posiłków, częstości i ilości spożywanych produktów oraz składników pokarmowych w nich zawartych. Należą do nich:
-- Wywiad 24 godzinny
-- Historia żywienia
-- Metoda bieżącego notowania
-- Półilościowa częstość spożycia
Metoda 24-godzinnego wywiadu
Polega na zbieraniu wywiadu ze spożycia żywności z ostatnich 24 godzin. Może być przeprowadzany korespondencyjnie, telefonicznie lub podczas bezpośredniej rozmowy. Służy do badania sposobu żywienia na poziomie grupowym i indywidualnym.
Metoda bieżącego notowania
Polega na dokładnym zapisywaniu wszystkich produktów żywnościowych i potraw spożytych przez badanego, uwzględniając pory posiłków, masy posiłków, technik przygotowywania. Notowanie prowadzi się najczęściej przez 3 dni (dwóch roboczych, jednego weekendowego) lub 7 dni. Metoda ta wymaga dokładności w prowadzeniu i odpowiedniego poinformowania badanego o zasadach prowadzenia notowania.
Metoda Wellnavi
Metoda Wellnavi to fotografowanie telefonem posiłków spożywanych w ciągu dnia i przekazywanie ich w celu oceny dietetykowi, czy doradcy żywnościowemu. Dodatkowo wypełniany jest krótki kwestionariusz. Metoda Wellnavi jest ułatwieniem oceny sposobu żywienia osób żywiących się poza domem.
Metoda częstości spożycia (FFQ Food Frequency Questionnaire)
Jest to metoda kwestionariuszowa, zawierająca listę produktów spożywczych i częstość ich spożycia. Kwestionariusz zawiera ok 30 pytań z najczęściej spożywanymi produktami. Metoda ta jest prosta i ma niski koszt przeprowadzenia. Może być stosowana w badaniu osób indywidualnych oraz populacji lub danej grupy osób.
Tabela 1 - Przykład kwestionariusz FFQ
Jak często w ciągu ostatnich 12 miesięcy spożywał/a Pan/Pani: | Nigdy lub prawie nigdy | Raz w miesiącu lub rzadziej | Kilka razy w miesiącu | Kilka razy w tygodniu | Codziennie | Kilka razy dziennie |
---|---|---|---|---|---|---|
Cukier do słodzenia napojów | x |
Metoda punktowa
Metoda punktowa sprawdza poprawność jadłospisu i racji pokarmowej spożywanej w ciągu tygodnia za pomocą przyznawanych punktów. Uwzględniają ilość posiłków, częstość oraz typ i spożycie składnika pokarmowego. Sumę przyznanych punktów porównuje się ze skalą i na tej podstawie ocenia prawidłowość sposobu żywienia. Wyróżnia się tutaj test Bielińskiej, ocenę według Starzyńskiej, klasyfikację Szewczyńskiego oraz Index zdrowego żywienia (HEI), Wskaźnik zdrowej diety (HDI).
Tabela 2 - Punktowa ocena sposobu żywienia wg Starzyńskiej
Wyróżnik | Liczba punktów |
---|---|
Ilość posiłków w ciągu dnia zaplanowana w jadłospisie: 4-5 3 <3 |
- 5 3 0 |
Ilość posiłków, w których występują produkty dostarczające białka zwierzęcego: we wszystkich posiłkach w 75% posiłków w mniejszej liczbie posiłków |
- 5 2 0 |
Częstość występowania mleka lub serów: codziennie w 2 posiłkach codziennie co najmniej w 1 posiłku i w 50% dni w 2 posiłkach rzadziej |
- 5 2 0 |
Częstość występowania warzyw lub owoców: codziennie co najmniej w 3 posiłkach codziennie co najmniej w 2 posiłkach rzadziej |
- 5 2 0 |
Częstość występowania warzyw i owoców w postaci surowej: codziennie w 75% dni rzadziej |
- 5 2 0 |
Częstość występowania razowego pieczywa, kasz i strączkowych suchych: codziennie co najmniej jeden z ww. produktów w 75% dni jeden z ww. produktów rzadziej |
- 5 2 0 |
Razem |
30 |
Metoda inwentarzowa
Metoda inwentarzowa polega na badaniu żywności spożywanej w gospodarstwie domowym w ciągu (najczęściej) 7 dni. Masa wszystkich produktów spożywczych oznacza ich zużycie w czasie badania. Spożycie dzienne oblicza się dzieląc je przez liczbę osób w gospodarstwie domowych oraz uwzględniając współczynnik strat żywności w wysokości 10%.
Metoda wagowa
Metoda wagowa polega na ważeniu wszystkich spożywanych przez badanego spożytych produktów uwzględniając resztki talerzowe.
Metoda rejestracyjno-wagowa
Metoda rejestracyjno-wagowa polega na ważeniu lub określeniu w miarach domowych żywności zużywanej do przygotowywania posiłków.
Metoda chemiczno-analityczna
Metoda polega na analizie chemicznej duplikatów posiłków spożytych przez badanego. Pozwala ona na oznaczenie ilości poszczególnych składników odżywczych i jest metodą o największej dokładności.